Dziecko

Dziecko – w podstawowym znaczeniu młody człowiek, który nie osiągnął jeszcze dojrzałości.

Dzieci świętujące Dzień Dziecka

Dzieci w polskich strojach ludowych

Dziecko jako nazwa relacji rodzinnej

W innym znaczeniu dziecko to także syn lub córka, niezależnie od jego aktualnego wieku i stopnia dojrzałości (np. w zdaniu: Tomek jest dzieckiem Andrzeja i Krystyny.). W tym znaczeniu słowa tego używa na przykład Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Definiowane jest wtedy jako bezpośredni zstępny rodzica, od którego pochodzi bezpośrednio. Natomiast dzieckiem przybranym jest dziecko współmałżonka z innego związku. Dzieci tych samych rodziców, bądź mające wspólnego jednego rodzica, to rodzeństwo.

Dziecko w świetle polskiego prawa

Ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka za dziecko uznaje każdą istotę ludzką od poczęcia do osiągnięcia pełnoletniości (tj. co do zasady 18 lat). W rozumieniu Konwencji o prawach dziecka, przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych 20 listopada 1989 roku „dziecko” oznacza każdą istotę ludzką w wieku poniżej osiemnastu lat, chyba że zgodnie z prawem odnoszącym się do dziecka uzyska ono wcześniej pełnoletniość (art. 1); dziecko, z uwagi na swoją niedojrzałość fizyczną oraz umysłową, wymaga szczególnej opieki i troski, w tym właściwej ochrony prawnej, zarówno przed jak i po urodzeniu (wstęp).

Dziecko w polskim prawie nie posiada pełni praw obywatelskich i musi zawsze posiadać jakiegoś prawnego opiekuna, który z jednej strony odpowiada za niego prawnie (por. władza rodzicielska), a z drugiej ma obowiązek zapewniać mu materialną i psychiczną opiekę.

Prawo i obowiązek do sprawowania tej opieki (zwanej prawami rodzicielskimi) przysługuje w pierwszej kolejności biologicznym rodzicom dziecka. Gdy z jakichś względów rodzice nie mogą lub nie chcą sprawować tej opieki, sąd rodzinny ma prawo przydzielić ją komuś innemu (adopcja). Jeśli dziecko, które nie ma rodziców lub którego rodzice zrzekli się praw rodzicielskich, nie zostanie adoptowane, jego opiekunem prawnym staje się państwo.

Prawo polskie w obszarze praw dziecka i prawa adopcyjnego jest w pełni zgodne z Konwencją o prawach dziecka, którą Polska ratyfikowała i której ma obowiązek przestrzegać.

Etapy rozwojowe dziecka

Wczesne dzieciństwo

Noworodek w inkubatorze

Wczesne dzieciństwo przypada na okres od narodzin do 3 roku życia, przy czym można wyróżnić okres niemowlęcy i poniemowlęcy.

W tym czasie dzieci uczą się chodzić i mówić. Kształtuje się również motoryka mała i duża. Jest to okres kluczowy dla wytworzenia się więzi z opiekunem, mimo że z reguły nie pamiętamy tych wczesnych lat. Dzieci uczą się poprzez obserwację, eksperymentowanie i komunikowanie się z innymi, a dorośli nadzorują i wspierają ich rozwój, co z czasem prowadzi do coraz większej autonomii.

Średnie dzieciństwo

Średnie dzieciństwo, inaczej wiek przedszkolny, to okres od 4 do 6 roku życia. Początek tego etapu wiąże się z przejściem ze środowiska domowego do przedszkolnego. Jego celem jest osiągnięcie dojrzałości szkolnej.

W tym czasie dzieci poznają różnice między płciami, uczą się ról płciowych oraz kształtuje się u nich tożsamość płciowa. W tym okresie tworzy się także silna więź emocjonalna między dzieckiem a opiekunami. To również czas, gdy dzieci zaczynają uczęszczać do przedszkola, a później do szkoły podstawowej, wchodząc tym samym w życie społeczne.

Późne dzieciństwo

Dzieci – uczniowie szkoły podstawowej

Późne dzieciństwo, inaczej okres szkolny lub preadolescencja, przypada mniej więcej na okres od 7 do 11 roku życia.

Po rozpoczęciu nauki w szkole mogą ujawnić się różnego rodzaju zaburzenia psychiczne lub neurorozwojowe, które wcześniej nie były zauważalne. Niektóre z nich to: autyzm, dysleksja, dyskalkulia i ADHD.

Dzieci mogą z różnych powodów odmawiać chodzenia do szkoły lub wagarować. Jednym z nich jest lęk separacyjny.

Okres dojrzewania

Za okres dojrzewania uznaje się zwykle czas pomiędzy rozpoczęciem pokwitania a osiągnięciem pełnoletniości, co w większości odpowiada okresowi nastoletniemu (11-19 lat). Chociaż z biologicznego punktu widzenia dziecko to człowiek od narodzin aż do osiągnięcia dojrzałości płciowej, to w świetle prawa nastolatkowie uznawani są za dzieci, ponieważ zazwyczaj nie mają praw osób dorosłych i w wielu krajach nadal podlegają obowiązkowi szkolnemu.

Dziecko w społeczeństwie i kulturze

Poszczególne społeczeństwa różnią się między sobą bardzo w wyznaczaniu granicy, do której istota ludzka uznawana jest za dziecko, jak również w stosunku, jaki mają do osoby dziecka.

Dzieci grające w piłkę, rzymska płaskorzeźba z II wieku

W wielu społeczeństwach spotykano się i spotyka się nadal przypadki małżeństw zawieranych przez osoby nastoletnie (w średniowieczu dla dziewczynki dolna granica wieku wynosiła 12 lat, podobnie było u Żydów w starożytności, prawo rzymskie uznawało dziewczęta za dojrzałe od skończenia lat 12, chłopców od lat 14), co bierze się stąd, że osiągnąwszy biologiczną zdolność rozrodczą, nie są one już w takich społeczeństwach uznawane za dzieci.

W niektórych społeczeństwach o dorosłości decyduje odpowiedzialność – dziecko, które podejmuje pracę, by pomóc rodzicom, nie jest już postrzegane jako dziecko. Tak jest na przykład w wielu kulturach azjatyckich.

W cywilizacji Zachodu podejście do dziecka zmieniało się bardzo w historii. Swego czasu historyk Philippe Ariès wystąpił z tezą (Historia dzieciństwa), że dzieje dzieciństwa na Zachodzie zaczynają się od zupełnej niewiedzy na temat specyfiki tego okresu w życiu, a nawet stosowanej z rozmachem przemocy (w tym seksualnej) wobec dzieci, poprzez stopniowe odkrywanie szczególnego charakteru dziecka jako osoby, które ostatecznie dokonało się dopiero w ostatnich dwóch stuleciach. Radykalność tej tezy została potem podważona badaniami szczegółowymi, ponieważ we wcześniejszych epokach również otaczano dzieci troską.

Istotnie, dziecko bywało różnie postrzegane, ale teza Arièsa była uproszczeniem. Starożytność miała rozbudowane poglądy pedagogiczne, zdawała więc sobie sprawę ze specyfiki dzieciństwa. W średniowieczu zasadniczo postrzegano dziecko jako dorosłego w pomniejszeniu, co widać na malowidłach z epoki i szczególnych proporcjach dzieci na nich przedstawionych. Uważano, że człowiek rodzi się zasadniczo „gotowy”, tylko mniejszy. Myśl pedagogiczna zaczęła się ponownie rozwijać w renesansie (np. Filip Melanchton). Jednak szczególnie dużą uwagę dzieciństwu i dziecku zaczęto poświęcać dopiero w XIX wieku, starając się chronić je przed wrażeniami, które mogłyby zaszkodzić jego rozwojowi i otaczać dziecko bardzo regularną opieką i kontrolą, czego wcześniej nie nadużywano (w średniowieczu nie zabraniano dzieciom nawet oglądać egzekucji).

Romantyzm wniósł do kultury Zachodu nowe spojrzenie na dziecko: jako nieskażone światem dorosłych i wolne od ograniczeń rozumu, dziecko miało być jakoby bliżej głębszej, metafizycznej prawdy, bliżej uczuć, odczuć, intuicji, spraw ducha. W XX wieku dziecko stało się szczególnym (nieporównywalnym z żadną inną epoką) przedmiotem zainteresowania psychoanalizy i psychologii.

Zobacz też

• rodzina
• pedagogika
• pediatria
• psychologia wychowawcza
• psychologia rozwoju człowieka
• literatura dziecięca
• młodzież
• dojrzewanie