Edmund Wierciński

polski aktor

Edmund Wierciński (ur. 19 lutego 1899 w Jurgowie, zm. 13 listopada 1955 w Warszawie) – aktor, reżyser, pedagog.

Edmund Wierciński
Ilustracja
Edmund Wierciński (1936)
Data i miejsce urodzenia

19 lutego 1899
Jurgowo, Polska

Data i miejsce śmierci

13 listopada 1955
Warszawa, Polska

Zawód

aktor, reżyser

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941) Złoty Krzyż Zasługi Złoty Krzyż Zasługi Medal Niepodległości Srebrny Krzyż Zasługi (II RP) Medal 10-lecia Polski Ludowej Medal Zwycięstwa (międzyaliancki)
Odznaka Nagrody Państwowej
Grób Edmunda Wiercińskiego na cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Życiorys

edytuj

Urodził się w majątku Jurgowo (w okolicy Izabelina, w dzisiejszym rejonie wołkowyskim). Ojciec Mieczysław, inżynier, pracował przy budowie kolei. Zarówno on, jak i matka, Ernestyna z Zieleniewskich, byli potomkami uczestników powstania styczniowego. Pielęgnowane przez rodziców wartości patriotyczne w znaczącym stopniu ukształtowały życie Edmunda.

Edukację rozpoczął w szkole realnej w Wilnie. Będąc tam uczniem, współorganizował w 1913 z członkami konspiracyjnej organizacji niepodległościowej „Wyzwolenie” tajne przedstawienie III części Dziadów Adama Mickiewicza. Po wybuchu I wojny światowej przebywał w Tomsku na Syberii, gdzie ukończył szkołę i rozpoczął studia prawnicze, a w teatrze amatorskim korporacji studenckiej wystawił Dziady (1917). Po powrocie do Warszawy, od 1921 związany był z „Redutą” Juliusza Osterwy (od 1924 objął „kierownictwo pracy”). Grał m.in. Geniusza – Wyzwolenie i WernyhoręWesele Stanisława Wyspiańskiego, don Fernanda – Książę Niezłomny Juliusza Słowackiego według Pedro Calderóna.

Debiutował jako reżyser ekspresjonistyczną inscenizacją Snu Felicji Kruszewskiej (1927, także rola Zielonego Pajaca). Później jako aktor i reżyser współpracował z Teatrem Nowym w Poznaniu (w latach 1927–1928), Teatrem Wielkim w Łodzi i Teatrem Skarbkowskim we Lwowie (lata 1930–1931 i 1932), scenami stołecznymi (1931 – teatr Melodram, 1932–1933 Teatr Nowe Ateneum, 1934–1939 teatry TKKT).

Podczas okupacji niemieckiej działał w konspiracji w Warszawie (współorganizował z Bohdanem Korzeniewskim Tajną Radę Teatralną, prowadził studyjne zespoły teatralne, organizował wraz z żoną audycje poetycko-muzyczne).

Po zakończeniu wojny już nie występował; w latach 1945–1946 prowadził z Korzeniewskim Scenę Poetycką przy Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi (wystawił w 1946 r. Elektrę Jeana Giraudoux), a następnie reżyserował w Krakowie i Katowicach (1946–1947), w Warszawie (1947–1948 i 1952–1955 Teatr Polski) i Wrocławiu (1949–1952).

Od 24 lipca 1925 był mężem Marii z Serkowskich[1].

Zmarł w Warszawie, spoczywa razem z żoną na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera B 2-7-27)[2].

Kariera aktorska

edytuj

Wierciński prezentował arealistyczny typ aktorstwa. Jego styl gry tak opisywał Eugeniusz Krasiński:

Uduchowiony, uroczysty w wyrazie, dyskretny, oszczędny w środkach, z hieratycznym, rzeźbiarskim gestem, odznaczał się dojrzałą powagą, kamiennym spokojem zewnętrznym przy wewnętrznej intensywności przeżyć i umiejętności zupełnego przeistoczenia się. Jego kreacje reprezentowały przede wszystkim uczucia, posągowe bohaterstwo, miały nie wzruszać, ale wyzwalać siły moralne człowieka.

Jego najlepsze role powstały we współpracy z Leonem Schillerem (1930–1934) tworzącym teatr monumentalny (Szatan-Doktor – Kordian Juliusza Słowackiego, Ksiądz Piotr – Dziady) i neorealistyczny (Student – Krzyczcie Chiny! Siergieja Trietjakowa).

Kariera reżyserska

edytuj

W okresie międzywojennym Wierciński wiele eksperymentował jako reżyser, poszukiwał nowych rozwiązań formalnych. Był jednym z pierwszych inscenizatorów w Polsce, którzy realizowali zasadę integralności dzieła scenicznego; mistrzowsko przeprowadzał psychologiczną analizę wystawianego tekstu. Przed teatrem stawiał zadania społeczno-wychowawcze. Jego ideałem był teatr, którego źródła tkwiły w polskim teatrze romantycznym i twórczości Wyspiańskiego. Tworzył teatr postępowy, wyrażający aktualne treści społeczno-polityczne (Sprawa Dreyfusa Wilhelma Herzoga i Hansa Joségo Rehfischa 1931, Czarne Getto Eugene’a O’Neilla 1932). Wydobywał warstwę znaczeń przenośnych, symbolicznych, zarówno w sztukach z repertuaru współczesnego: Sen (1927), Łyżki i księżyc Emila Zegadłowicza (1928), Metafizyka dwugłowego cielęcia Stanisława Ignacego Witkiewicza (1928), jak i klasycznego: Ksiądz Marek Słowackiego (1936). Po okresie poszukiwań i eksperymentów wystawiał kameralne sztuki realistyczno-psychologiczne (Głupi Jakub Tadeusza Rittnera (1936), Lato w Nohant Jarosława Iwaszkiewicza (1936)). W ostatnich przedstawieniach powojennych unikał eksperymentów, bliski był mu klasyczny teatr poetycki: Cyd Wyspiańskiego według Pierre’a Corneille’a (1948), Fantazy (1948) i Horsztyński (1953) Słowackiego, Lorenzaccio Alfreda de Musseta (1955).

Publikacje i działalność pedagogiczna

edytuj

Opublikowano jego Teksty i notatki z lat 1921–1955 (1990) i wybór korespondencji na łamach: „Pamiętnika Teatralnego”, „Teatru” i „Dialogu”. Przez wiele lat uczył w PIST (1934–1939 i w okresie okupacji niemieckiej) i PWST w Warszawie (1952–1954).

Ordery i odznaczenia

edytuj

Nagrody

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b c Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 340. [dostęp 2021-11-28].
  2. Wyszukiwarka cmentarna --- Warszawskie cmentarze [online], www.cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2020-01-17].
  3. M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
  4. M.P. z 1953 r. nr 93, poz. 1254 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
  5. M.P. z 1946 r. nr 114, poz. 212 „za wybitne zasługi w dziedzinie Teatru i Sztuki na terenie całego kraju”.
  6. M.P. z 1953 r. nr 106, poz. 1422 „w związku z 40-leciem pracy Państwowego Teatru Polskiego w Warszawie”.
  7. M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 352 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  8. M.P. z 1927 r. nr 143, poz. 372 „za ofiarne szerzenie kultury polskiej w województwach wschodnich”, sprostowanie: M.P. z 1928 r. nr 37, poz. 45.
  9. M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
  10. Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-05-29]. 

Linki zewnętrzne

edytuj