Edward Gibalski
Edward Michał Gibalski[1], ps. Franek (ur. 13 września 1886 w Czystej Dębinie, zm. 13 września 1915 pod Stobychwą) – działacz niepodległościowy, jeden z najwybitniejszych bojowców Organizacji Bojowej PPS, podporucznik Legionów Polskich, kawaler Orderu Virtuti Militari.
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
13 września 1915 |
| Przynależność polityczna | |
| Odznaczenia | |
  
| |
Życiorys
edytujUrodził się 13 września 1886 w Czystej Dębinie, w rodzinie robotnika–powstańca z 1863[2][1][3]. Od najmłodszych lat życia musiał pracować zarobkowo ze względu na trudną sytuację ekonomiczną w domu. Początkowo pracował jako ślusarz w Lublinie, a później jako telegrafista na Kolei Nadwiślańskiej. W 1904 wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej, gdzie był znany pod pseudonimem Franek (w początkowym okresie także Mały).
Gibalski szybko rozpoczął organizowanie bojówek. Już w 1905 zorganizował pod kierownictwem Józefa Mireckiego pierwszą piątkę bojową na terenie Lubelszczyzny. Pierwszą akcją bojową Gibalskiego było wykonanie – na początku 1905 – wyroku śmierci na policjancie w Lublinie. Wydział bojowy PPS oceniając działania Gibalskiego podjął decyzję o wysłaniu go w 1906 do szkoły instruktorskiej. Po jej ukończeniu objął funkcję kierownika Wydziału Bojowego okręgu płockiego PPS. Na terenie okręgu płockiego Gibalski zorganizował wiele grup bojowych i przeprowadził szereg akcji bojowych. Jedną z bardziej znaczących i udanych akcji wymierzonych w administrację carską był przeprowadzony w 1906 pod dowództwem Gibalskiego napad na konwój pocztowy wiozący pieniądze do Łowicza. W walce zdobyto około 30 000 rubli. Pod koniec 1906 roku Gibalski został aresztowany w Warszawie – podczas kontroli dokumentów legitymował się fałszywym paszportem. Po kilku miesiącach śledztwa został zwolniony z powodu braku dowodów winy. W tym okresie był już jednak intensywnie poszukiwany na terenie Lubelszczyzny. W 1907 został komendantem Wydziału Bojowego w okręgu kieleckim PPS. W czasie pełnienia tej funkcji przeprowadził udane akcje ekspropriacyjne: na pocztę w Rejowcu, na pociąg pod Tumlinem i w listopadzie 1907 na ambulans pocztowy w Ostrowcu Świętokrzyskim. Każda z tych akcji przyniosła partii pokaźne ilości pieniędzy. 26 kwietnia 1908 w czasie strzelaniny (ukrywając się w domu przy ulicy Kamiennej w Ostrowcu) zastrzelił trzech żandarmów rosyjskich i pomimo że został ranny, zdołał zbiec[4]. W 1908 brał udział m.in. w uwieńczonej sukcesem tzw. akcji pod Bezdanami. W latach 1909–1911 brał udział – w dalszych akcjach bojowych Organizacji Bojowej PPS Frakcji Rewolucyjnej: pod Sierpcem (9 czerwca 1910), pod Krasnymstawem (styczeń 1911) i pod Turkiem (pierwsza połowa 1911). Był przeciwnikiem oddzielenia Związku Walki Czynnej od PPS. W kwietniu 1911 na znak protestu przeciw uniezależnianiu ZWC, wraz z Tomaszem Arciszewskim złożył rezygnację z Wydziału Bojowego i związał się z PPS-Opozycja.
W 1912 wyjechał do Krakowa, a później jako stypendysta Muzeum Polskiego w Rapperswilu do Szwajcarii, gdzie osiedlił się wraz z żoną – towarzyszką partyjną Bronisławą Opatołowiczówną w Winterthurze. Tamże Gibalski został słuchaczem szkoły technicznej „Technicum”. Instruktor tamtejszego Związku Strzeleckiego.
Na wieść o wybuchu wojny powrócił do Polski i zgłosił się do legionów. Rozpoczął służbę wojskową jako podporucznik w pułku ułanów pod dowództwem Beliny-Prażmowskiego, w którym przebył kampanię 1914 i 1915. Jesienią 1915 walczył na Wołyniu. 13 września 1915 oddział Gibalskiego dostał się pod Stobychwą w zasadzkę. W czasie walk Gibalski poległ. Został pochowany w Kowlu. Pośmiertnie został awansowany na porucznika ze starszeństwem z 3 lipca 1915, a później zweryfikowany w stopniu kapitana[2].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 5298 – pośmiertnie 17 maja 1922[5][6][1]
- Krzyż Niepodległości z Mieczami – pośmiertnie 19 grudnia 1930 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”[7][3][8][9]
- Krzyż Walecznych czterokrotnie
Upamiętnienie
edytujImię Edwarda Gibalskiego noszą:
We wsi Zbójno na skraju lasu przy drodze z Sierpca do Płocka w miejscu bitwy oddziału OB PPS pod dowództwem Gibalskiego w 1938 został ustawiony pamiątkowy pomnik. Podczas okupacji niemieckiej pomnik został zniszczony, zaś zachowane fragmenty zostały ukryte przez okolicznych mieszkańców. Zostały odnalezione po czterdziestu latach. 6 listopada 1988 odbudowano pomnik z nową tablicą o treści:
Tu 10.07.1910 roku org. boj. PPS fr. rew. pod dowództwem Fr. Gibalskiego w krwawym starciu z siepaczami caratu stwierdziła ciągłość zbrojnej walki o wolną Polskę
17 listopada 2005 pomnik został odnowiony i umieszczono na nim nową tablicę z napisem
Przechodniu, przystań na chwilę. W tym miejscu 10 VII 1910 r. organizacja bojowa P.P.S. frakcja rewolucyjna pod dowództwem Franciszka Gibalskiego stawiła zacięty opór wojskom carskim. Cześć ich pamięci[11].
Drugi napis zawiera błąd rzeczowy. Imię Franek jest pseudonimem, a imię bojowca brzmi Edward.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Tu jako Edward Michał ur. 16 września 1886. Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-08-03]..
- ↑ a b Encyklopedia Wojskowa 1933 ↓, s. 57.
- ↑ a b Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-08-03]..
- ↑ Jerzy Daniel, Kalendarz Świętokrzyski 2005. Wydawnictwo Jedność Kielce 2014, s. 236.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 11 stycznia 1923, s. 32.
- ↑ Księga Jazdy Polskiej 1938 ↓, s. 410.
- ↑ M.P. z 1930 r. nr 300, poz. 423, poz. 34 jako śp. por. Gibalski Edmund „Franek”.
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-08-03]..
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-08-03]..
- ↑ Praca zbiorowa pod redakcją Grażyny Kieniewiczowej i Aliny Sokołowskiej, Od Agrykoli do Żywnego. Mały słownik patronów ulic warszawskich, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1968, s. 58.
- ↑ Obiekty zabytowe w gminie Gozdowo na ficjalne stronie gminy Gozdowo. [dostęp 2010-03-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (30 listopada 2010)]. (pol.).
Bibliografia
edytuj- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
- Polski Słownik Biograficzny t. VII, Kraków 1948-58.
- Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego, Tom 2, Warszawa 1987.
- W. K. Cygan, Słownik biograficzny oficerów Legionów Polskich. Gryf, Warszawa 1992.
- Encyklopedia Wojskowa. Otton Laskowski (red.). T. III: Garigliano - Karabeni. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej i Wojskowy Instytut Naukowo-Oświatowy, 1933.
- Księga Jazdy Polskiej. Bolesław Wieniawa-Długoszowski (red.) Bronisław Rakowski (red.) Władysław Dziewanowski (red.) Karol Koźmiński (red.) Stanisław Strumph-Wojtkiewicz (red.) Stanisław Ostoja-Chrostowski (red.) Stanisław Haykowski (ilust.). Warszawa: Zakłady Graficzne Instytutu Wydawniczego „Biblioteka Polska”, 1938.
Linki zewnętrzne
edytuj- Żołnierze Niepodległości : Gibalski Edward, ps. „Franek”. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2022-08-03].
- Miejski Informator Samorządowy Ostrowca Świętokrzyskiego – Kalendarium. um.ostrowiec.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-11-08)].