Gąska szerokoblaszkowa
Gąska szerokoblaszkowa (Tricholoma luridum (Schaeff.) P. Kumm.) – gatunek grzybów należący do rzędu pieczarkowców (Agaricales)[1].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gąska szerokoblaszkowa |
| Nazwa systematyczna | |
| Tricholoma luridum (Schaeff.) P. Kumm. Führ. Pilzk. (Zerbst): 132 (1871) | |
,_to_serve_as_an_atlas_to_the_%22Handbook_of_British_Fungi%22_(Pl._75)_(8163891213).jpg)
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Tricholoma, Tricholomataceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy opisał go w 1774 r. Jacob Christian von Schaeffer, nadając mu nazwę Agaricus luridus. Obecną nazwę nadał mu Paul Kummer w 1871 r.[1] Ma 10 synonimów. Niektóre z nich:
- Gymnopus luridus (Schaeff.) Gray 1821
- Gyrophila lurida (Schaeff.) Quél. 1886[2].
Stanisław Chełchowski w 1898 r. podał polską nazwę gąska (bedłka) ponura, Władysław Wojewoda w 2003 r. zarekomendował nazwę gąska szerokoblaszkowa[3]
Morfologia
edytujO średnicy 4–8 cm, początkowo wypukły, potem płaskowypukły z garbkiem. Brzeg podwinięty i klapowany, powierzchnia matowa, gładka, drobno włóknista, oliwkowożółtozielona do ciemnooliwkowej z ciemnobrązowym środkiem i charakterystycznymi brązowymi plamami oraz srebrnoszarymi łuskami i włókienkami w środku i na brzegu[4].
W liczbie 70–90, l = 1–3, o szerokości 4–7 mm, przyrośnięte z ząbkiem, początkowo białawe z cytrynowożółtym odcieniem, potem wyraźnie szare, w końcu z lekko liliowym odcieniem. Krawędzie nierównomiernie wygięte[4].
Wysokość 5–10 cm, grubość 0,8–1,3 cm, cylindryczny lub nieco pogrubiony u podstawy. Powierzchnia matowa z wierzchołkiem delikatnie oprószonym, ku dołowi włókniście kutnerowata, początkowo biaława z szarawym z cytrynowym odcieniem, później bladoszarozielonkawa[4].
Mięsisty, nie zmieniający barwy po uszkodzeniu, o łagodnym, mącznym zapachu i smaku[4].
- Cechy mikroskopowe
Podstawki 40–50 × 8–10 µm, maczugowate, 4-zarodnikowe. Bazydiospory 8,8–10,4 × (6,0)6,4–6,8 μm, Q = 1,29–1,63, Qav = 1,42, elipsoidalne z małym, ale wyraźnym wyrostkiem wnęki, cienkościenne, szkliste, zawierające głównie jedną dużą gutulę. Brak prawdziwych cystyd, ale występują wąsko maczugowate bazydiole 32–40 × 8–9,5 µm. Na krawędziach i powierzchni blaszek są wyraźnie mniejsze od podstawek i bazydioli, cylindryczne do wąsko maczugowatych, często wygięte hyfidy 22–38 × 3–6 µm. Trama blaszek regularna, o gęsto ułożonych równoległych, cylindrycznych strzępkach o szerokości 3–8 µm. Skórka kapelusza typu cutis, zbudowana z cylindrycznych strzępek o szerokości 3–6 µm z brązowym pigmentem i inkrustacjami w błonie komórkowej. Brak sprzążek[4].
- Gatunki podobne
Gąska cętkowana (Tricholoma fucatum) odróżnia się ciemnobrązowym kapeluszem z łuskowatymi strefami[5].
Występowanie
edytujZnane jest występowanie gąski szerokoblaszkowej tylko w Europie[6]. W Polsce W. Wojewoda w 2003 r. przytoczył kilka stanowisk, wszystkie z lat 1889–1916. Według niego gatunek ten jest w Polsce wymarły[3], taki też status ma w Czerwonej liście roślin i grzybów Polski[7], w późniejszych latach podano jednak wiele jego stanowisk, a najnowsze podaje internetowy atlas grzybów. Znajduje się w nim na liście gatunków zagrożonych i wartych objęcia ochroną[8].
Naziemny grzyb mykoryzowy występujący w lasach iglastych i liściastych[3], ale głównie w górskich lasach świerkowych[5]. Owocniki pojawiają się od września do października[3].
Jest grzybem jadalnym[5].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2024-06-08].
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2024-06-08].
- ↑ a b c d Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 666, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e Jan Holec, Martin Kříž, Tricholoma borgsjoeënse found in the Czech Republic and Tricholoma luridum documented in Slovakia, „Czech Mycology”, 64 (2), 2012, s. 223–232, ISSN 1805-1421 [dostęp 2024-06-08] (ang.).
- ↑ a b c Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 251, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ Występowanie Tricholoma luridum na świecie (mapa) [online], gbif.org [dostęp 2024-06-08].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 70, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Aktualne stanowiska gąski szerokoblaszkowej w Polsce [online] [dostęp 2024-06-08].