Wikipedia

Główczyce (województwo pomorskie)

wieś w województwie pomorskim
Ten artykuł dotyczy miejscowości w województwie pomorskim. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

Główczyce (kaszb. Główczëce[4], niem. Glowitz[5]) – wieś o charakterze małomiasteczkowym w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie słupskim, w gminie Główczyce, przy trasie komunikacyjnej ze Słupska do Łeby (droga wojewódzka nr 213), nad Pustynką, mającą ujście w jeziorze Łebsko. Wieś jest siedzibą sołectwa, które obejmuje również miejscowości Święcino i Klęcinko.

Główczyce
wieś
Ilustracja
Pałac w Główczycach
Państwo

 Polska

Województwo

 pomorskie

Powiat

słupski

Gmina

Główczyce

Liczba ludności (26.10.2018)

1690[2]

Strefa numeracyjna

59

Kod pocztowy

76-220[3]

Tablice rejestracyjne

GSL

SIMC

0744427

Położenie na mapie gminy Główczyce
Mapa konturowa gminy Główczyce, w centrum znajduje się punkt z opisem „Główczyce”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko górnej krawiędzi nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Główczyce”
Położenie na mapie województwa pomorskiego
Mapa konturowa województwa pomorskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Główczyce”
Położenie na mapie powiatu słupskiego
Mapa konturowa powiatu słupskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Główczyce”
Ziemia54°37′10″N 17°22′07″E/54,619444 17,368611[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła
Lapidarium przy kościele złożone z pozostałości po nagrobkach z cmentarza ewangelickiego
Brama do majątku dworskiego Puttkamerów
Figura Maryi na postumencie z elementami pomnika upamiętniającego udział i śmierć mieszkańców Główczyc w I wojnie światowej

Miejscowość jest siedzibą gminy Główczyce.

Nazwa

edytuj

Nazwa, wzmiankowana po raz pierwszy w formie Glovectz w 1252, ma genezę słowiańską i charakter patronimiczny. Powstała przez dodanie do nazwy osobowej formantu –ice[6]. Zapisy źródłowe nie są jednoznaczne w kwestii ustalenia nazwy osobowej, która była podstawą nazwy miejscowości:

  • nazwa osobowa Główka – wskazywana przez zapisy typu Glovectz, Glovesitz, Glovcicz oraz słowińską formę nazwy[6],
  • nazwa osobowa Głowa – wskazywana przez zapisy typu Glouitze, Glovitz, Glouicensi[6].

Friedrich Lorentz odnotował formę nazwy w lokalnych gwarach słowińskich: Glȯ́u̯fčicä wraz z nazwami mieszkańców: Glʉ̀ɵ̯fčičȯu̯n, Glʉ̀ɵ̯fčičȯu̯nkă „główczyczanin, główczyczanka”[7]. Niemiecka nazwa Glowitz jest adaptacją fonetyczną pierwotnej nazwy słowiańskiej[6]. Za podstawę nazwy polskiej przyjęto nazwę osobową Główka, w przypadku nazwy Głowa spodziewaną formą byłyby *Głowice[6].

Rada Języka Kaszubskiego proponuje kaszubską formę nazwy Główczëce[8]. Nazwa odnosi się zapewne do wzgórza, na którym stoi kościół (kaszub. głowa, czyli głowa lub szczyt)[9].

Historia

edytuj

Główczyce wzmiankowano w 1252, w dokumencie z tego roku na świadka wezwano wojownika Ratislausa z Glovectz. W 1402 notowano nazwisko Nicholas van de Glouitze. Nie wiadomo, skąd pochodził. W dokumentach nazwę miejscowości zapisywano jako Glovcicz, Glovezit, Glovicze, a w 1561 Glonitze[9].

Około 1475 właścicielem wsi był Nikolaus von Puttkamer z Nozyna. Główczyce należały do rodu von Puttkamer do 1945[9].

W Główczycach w 1784 istniał folwark dworski Puttkamerów, młyn wodny, trzy karczmy (jedna była częścią majątku w Rumsku), kuźnia gminna, dwa domy letniskowe. Łącznie było tu 38 dymów. We wsi mieszkało 10 rolników i 6 rolników małorolnych lub czynszowych[9].

Wieś i gmina Główczyce były dawnej centrum Kaszub, nazywanym „Kaszubskim Jeruzalem”, głównym ośrodkiem religijnym Kaszubów[9]. Jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku Główczyce były zamieszkane głównie przez ludność kaszubską. Postępująca i intensywnie propagowana przez administrację pruską germanizacja Kaszubów doprowadziła do wynarodowienia i utraty odrębnej tożsamości. W 1842 zlikwidowano język kaszubski jako wykładowy w miejscowej szkole[10]. Ostatnie kazanie po kaszubsku wygłoszono w 1886[11].

W 1874 większość zabudowań we wsi strawił wielki pożar[9].

Prawdopodobnie w czasie uwłaszczenia chłopów wystawiono drewniany budynek szkolny. Potem wystawiono nowy z mieszkaniem dla kadry. Dyrektor szkoły (główny nauczyciel) był organistą i kierownikiem kościelnego chóru. Na początku lat 20. XX wieku budynek szkoły powiększono. W 1932 trzech nauczycieli uczyło 202 dzieci w 5 klasach. Prowadzono też nauczanie prywatne, by przygotować młodzież do nauki w klasach V–VII (poziom rozszerzony) oraz w szkole ponadpodstawowej w Słupsku[9].

We wsi działał duży zakład mechaniczny (handel maszynami rolniczymi, warsztat ślusarski, kuźnia, kowalstwo, kołodziejstwo, usługi tartaczne, elektroinstalacje). Wieś była ośrodkiem handlu nabiałem. Istniała tu mleczarnia, w celu jej obsługi w 1932 zbudowano nową stację kolejową[9] na trasie linii kolejowej Słupsk – Dargoleza[9][10]. We wsi działała cegielnia, przedsiębiorstwa budowlane, zajmujące się handlem węglem, wytwarzaniem cementu do pokryć dachowych, tartak, zakład pogłębiania studni, zakład kominiarski, zakład malarski z tapetowaniem, dwie piekarnie, trzy warsztaty siodlarskie, kilka kuźni, sklep z artykułami papierniczymi i zabawkami oraz urządzeniami i naczyniami kuchennymi, sklep obuwniczy, dwa zakłady produkujące obuwie, sklepy z konfekcją damską i męską, sklep z tekstyliami, studio fotograficzne oraz 3 banki. Pracowali tu fryzjerzy, stolarze, cieśle, monterzy pieców, kamieniarz, dekarz, hydraulicy, kołodzieje, masarnie, zegarmistrzowie. Istniały dwa hotele z salami klubowymi i tanecznymi: Hotel Pomorski (Hotel Pommerscher Hof) i Hotel Północnoniemiecki (Hotel Norddeutscher Hof). Piwo słupskie można było kupić w karczmie Starego Browaru (Bierverlag der Stolper Sternbrauerei)[9].

W latach 1935–1938 z Główczyc za granicę lub do Berlina, by się ukrywać, wyjechała ludność żydowska. Przedsiębiorcy żydowskiego pochodzenia w 1933 zostali zmuszeni zamknąć swoje sklepy[9].

Działał Główczycki Klub Gimnastyki i Sportu oraz Stowarzyszenie Kyffhäuser, które co roku urządzało zawody strzeleckie, chór mieszany i chór męski[9].

W Główczycach, które do 1945 stanowiły centrum administracyjne północno-wschodniej części powiatu słupskiego, urzędował powiatowy lekarz weterynarii i pielęgniarka, był tu oddział urzędu pracy, załoga utrzymania torów, budowy i naprawy telegrafu oraz zespół do utrzymania i konserwacji dróg. Ostatnim burmistrzem przed II wojną światową był Wilhelm Pleines[9].

W 1945 Armia Czerwona zdemontowała linię kolejową przechodzącą przez wieś[10]. Wkroczyła do Główczyc 8 marca 1945. We wsi znaleźli się uchodźcy z Prus Wschodnich, 200–300 osób ewakuowanych z Bochum i uchodźcy ze Słupska. Rosjanie przejęli majątki ziemskie i większość zakładów w okolicy. Ostatnim właścicielem Główczyc był Gerhard von Puttkamer, syn Richarda von Puttkamera, starosty powiatu słupskiego (zm. 1898). Prowadził stadninę koni gorącokrwistych[9].

W domach miejscowej niemieckiej i kaszubskiej ludności kwaterowano osiedlających się Polaków, którzy przejmowali mieszkania i mienie poprzednich właścicieli[9]. Pojawili się osadnicy z zachodniej części Kurpi Zielonych, z Północnego Mazowsza, Kieleckiego, Poznańskiego, Wileńszczyzny, Kaszub, Wołynia, Lwowskiego, Kujaw i Bieszczadów[12].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Główczyce. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa słupskiego.

W czasach Polski Ludowej w Główczycach powstała wytwórnia wód gazowanych, żwirownia, zakłady zbożowe oraz kombinat łąkarski PGR. Działał wiejski dom towarowy, kino, powstał ośrodek zdrowia i dom kultury[10].

We wsi funkcjonuje Zespół Szkolno-Przedszkolny (przedszkole „Słoneczko” oraz Szkoła Podstawowa im. Władysława Broniewskiego)[13], Biblioteka Publiczna Gminy Główczyce[14], Gminny Ośrodek Kultury[15] oraz organizacje pozarządowe, w tym Główczyckie Towarzystwo Sportowe „Błękitni” i Ochotnicza Straż Pożarna w Główczycach[16].

W 1998 we wsi mieszkało 1811 osób, w 2002 – 1929 osób, zaś w 2009 – 1974 osoby[17]. W 2018 wieś zamieszkiwało 1690 osób, ok. 19% mieszkańców gminy Główczyce[18]. Według spisu powszechnego z 2011 wieś zamieszkiwało 1915 osób, zaś według spisu powszechnego w 2021 – 1692 osoby[17].

Zabytki

edytuj
  • pałac w Główczycach zbudowany w połowie XIX wieku w stylu neogotyckim, dwuskrzydłowy, dwukondygnacyjny na planie litery T, ze szczytami schodkowymi z płycinami i parawanami oflankowanymi sterczynami, z oryginalną XIX-wieczną stolarką drzwiową i wyposażeniem gabinetu z herbami Puttkamerów; do pałacu prowadzi późnobarokowa brama (pałac uległ pożarowi w nocy z 23 na 24 marca 2020, w opinii biegłego spowodowanego podpaleniem[19]);
  • park dworski z XIX/XX wieku[20];
  • murowany zespół folwarczny z połowy XIX wieku rozbudowany w latach 1910–1911[20];
  • kościół neogotycki z 1891, trzynawowy, zbudowany na planie krzyża łacińskiego z wykorzystaniem XVIII-wiecznych murów, z zachowanym XIX-wiecznym ołtarzem, amboną, organami, ławkami, konfesjonałem i emporami oraz witrażami przedstawiające sceny religijne i herby dawnych szlacheckich rodów: von Krockow, von Puttkamer, von Querzen, von Zieres, von Wilkau, von Privitz zu Gettron[21][22];
  • elementy kamiennego pomnika poświęconego mieszkańcom Główczyc poległym w I wojnie światowej wykorzystane jako postument do figury Maryi – pierwotnie stała tu figura żołnierza ze sztandarem, były też tablice z inskrypcjami[22][23];
  • lapidarium z nagrobków z przykościelnego cmentarza ewangelickiego z II połowy XIX wieku wraz z kamiennym pomnikiem z 1999 ku pamięci zmarłych[20];
  • pomniki przyrody: głaz narzutowy, lipa drobnolistna (obwód 3,9 m, wys. 27 m), dąb czerwony (obwód 2,27 m, wys. 24 m), dąb czerwony (obwód 2,27 m, wys. 24 m)[20].

Wspólnoty wyznaniowe

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 33799
  2. ↑ Gmina w liczbach [online], glowczyce.dt.pl [dostęp 2023-12-12] (pol.).
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 317 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. ↑ Friedrich Lorentz, Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem, Instytut Zachodnio-Słowiański przy Uniwersytecie Poznańskim, 1923, s. 135 (pol.).
  5. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  6. ↑ a b c d e Witold Iwicki, Toponimia byłego powiatu słupskiego, Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskie, 1993, s. 41–42.
  7. ↑ Friedrich Lorentz, Slovinzisches Wörterbuch: zweiter Teil: P–Z: Orts- und Personennamen. Nachträge, Unsichere Wörter, Sankt Petersburg: Kaiserliche Akademie der Wissenschaften, 1912, s. 1477.
  8. ↑ Felicja Baska-Borzyszkowska i inni, Polsko-kaszubski słownik nazw miejscowych, Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 2017, s. 205, ISBN 978-83-62137-50-3.
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Paweł Żmuda, Glowitz znaczy Główczyce, [w:] Paweł Żmuda, Teresa Zebr Janusewicz, Bogusław Zebr Chyła, Przesiedlona młodość. Wspomnienia mieszkańców gminy, Gminny Ośrodek Kultury w Główczycach, 2013, s. 10–16 [dostęp 2024-09-17].
  10. ↑ a b c d Czesław Piskorski, Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka Warszawa, 1980, s. 138, ISBN 83-217-2292-X, OCLC 8032482.
  11. ↑ Parafia pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Główczycach [online], Portal internetowy Diecezji Pelplińskiej, 1 marca 2021 [dostęp 2024-09-17] (pol.).
  12. ↑ Maria Weronika Kmoch, Na Pomorzu są Kurpie. Poznajcie Klęcinianki – zespół folklorystyczny przy KGW w Klęcinie [online] [dostęp 2024-08-28].
  13. ↑ Szkoły publiczne [online], Gmina Główczyce [dostęp 2024-09-17] (pol.).
  14. ↑ Biblioteki [online], Gmina Główczyce [dostęp 2024-09-17] (pol.).
  15. ↑ Bogusław Chyła, O nas [online], gok-glowczyce.pl [dostęp 2024-09-17] (pol.).
  16. ↑ Organizacje pozarządowe [online], Gmina Główczyce [dostęp 2024-09-17] (pol.).
  17. ↑ a b Wieś Główczyce (pomorskie) » mapy, GUS, nieruchomości, regon, kod pocztowy, atrakcje, wypadki drogowe, kierunkowy, edukacja, demografia, tabele, zabytki, statystyki, drogi publiczne, liczba ludności [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-09-17] (pol.).
  18. ↑ Gmina w liczbach [online], Gmina Główczyce [dostęp 2024-09-17] (pol.).
  19. ↑ Pożar pałacu w Główczycach. [dostęp 2024-09-02].
  20. ↑ a b c d GŁÓWCZYCE (niemieckie GLOWITZ) [online], web.archive.org, 14 września 2006 [dostęp 2024-09-17] [zarchiwizowane z adresu 2006-09-14].
  21. ↑ Piotr Skurzyński, Pomorze, Warszawa: Wyd. Muza S.A., 2007, s. 235, ISBN 978-83-7495-133-3.
  22. ↑ a b Główczyce [online], westernpomerania.com.pl [dostęp 2024-09-17].
  23. ↑ Pomnik wojenny (Główczyce), Główczyce – polska-org.pl [online], polska-org.pl [dostęp 2024-09-17].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Główczyce_(województwo_pomorskie)&oldid=75730690”