HMS Wellesley (1815)

brytyjski okręt wojenny, zbudowany w 1815

HMS „Wellesley” – XIX-wieczny brytyjski żaglowy okręt liniowy III rangi (third-rate), w późniejszym okresie statek szkolny TS „Cornwall”.

HMS „Wellesley”
Ilustracja
HMS „Wellesley” na obrazie z 1841 r.
Klasa

okręt liniowy III rangi

Historia
Stocznia

Bombaj

Wodowanie

24 lutego 1815

 Royal Navy
Nazwa

HMS „Wellesley”

Wejście do służby

1815?

Wycofanie ze służby

1868

 Wielka Brytania
Nazwa

TS „Cornwall”

Wejście do służby

1868

Zatopiony

24 września 1940

Los okrętu

podniesiony z dna i rozebrany w 1948

Dane taktyczno-techniczne
Długość

53,6 m

Szerokość

14,8 m

Uzbrojenie
74 działa

Historia

edytuj

Okręt zbudowany został przez Brytyjską Kompanię Wschodnioindyjską dla Royal Navy, w stoczni w Bombaju[1]; zamówiony w 1812 roku[2]. Wodowanie odbyło się 24 lutego 1815 roku. Jednostka nazwana została na cześć gubernatora kolonialnego Richarda Wellesleya, markiza Wellesley lub jego brata – generała Arthura Wellesleya, księcia Wellingtona[a][3][4].

W latach 1825–1827 „Wellesley” jako okręt flagowy George'a Eyre'a(inne języki) stacjonował w Ameryce Południowej. Dowódcą jednostki był wówczas Gordon Falcon(inne języki)[4].

W 1837 roku okręt przydzielony został do służby na Dalekim Wschodzie (dowodzony przez Thomasa Maitlanda(inne języki)), gdzie służył kolejno jako okręt flagowy Fredericka Lewisa Maitlanda(inne języki), Gordona Bremera(inne języki) i Williama Parkera(inne języki)[4]. Uczestniczył w działaniach wojennych przeciw Chinom podczas I wojny opiumowej. 26 lutego 1841 roku Charles Elliot, przebywając na pokładzie okrętu, ogłosił się administratorem kolonialnym Hongkongu, pierwszej brytyjskiej posiadłości w Azji Wschodniej[b][5]. Po eskalacji konfliktu okręt brał udział w bombardowaniu Amoj(inne języki) (ob. Xiamen) w tym samym roku[1].

Od 1854 roku „Wellesley” na stałe zacumowany był w Chatham, gdzie pełnił funkcję okrętu flagowego dowódcy portu oraz koszarowego dla nowych marynarzy[1].

W 1868 roku admiralicja planowała wycofanie okrętu z eksploatacji. School Ship Society[6], organizacja prowadząca morską szkołę poprawczą dla chłopców w wieku 11-14 lat, z powodzeniem wnioskowała o przekazanie im jednostki z zamiarem zastąpienia dotychczas należącego do niej statku TS „Cornwall”[c][7]. 18 czerwca 1868 roku obie jednostki zamieniły się nazwami[8][7]. TS „Wellesley” (dotychczasowy TS „Cornwall”) przebazowany został z Purfleet na Tamizie do Tyneside, gdzie na jego pokładzie funkcjonowała odtąd szkoła marynarska. TS „Cornwall” (ex-HMS „Wellesley”) zajął jego miejsce w Purfleet. Na statku zamustrowanych było do 275 młodocianych[7].

W 1879 roku na statku wybuchła epidemia włośnicy, dotykając 43 przebywających na nim dzieci, z których jedno zmarło. Był to drugi w historii Wielkiej Brytanii zdiagnozowany przypadek tej choroby[d], wywołany spożyciem skażonej wieprzowiny. Incydent był przedmiotem debat w Izbie Lordów[9]. W pierwszych latach XX wieku miała miejsce seria skandali, w tym dwa przypadki zaatakowania członka załogi nożem przez podopiecznych, jak i epidemia duru brzusznego, spowodowana przez zainfekowane koce sprowadzone ze szpitala wojskowego w Afryce Południowej. 30 sierpnia 1915 roku kuter z załogą, złożoną z wychowanków TS „Cornwall”, zatonął w następstwie kolizji z holownikiem – w wypadku zginęło 16 chłopców i oficer[7].

W 1926[7] lub 1928[6][10] roku statek przeniesiony został w dół Tamizy, do Denton, koło Gravesend[7]. W lipcu 1939 roku zadecydowano, że statek szkolny zakończy służbę w 1941 roku, na co wpływ miały zarówno zastrzeżenia co do działalności instytucji, jak również pogarszający się stan techniczny jednostki. W związku z wybuchem II wojny światowej podopieczni zostali jeszcze w tym samym roku ewakuowani(inne języki) do obozu w Brandon[7].

24 września 1940 roku, podczas niemieckiego nalotu, zacumowany w Denton okręt został trafiony przez bombę lotniczą[7][8]. W 1948 roku został podniesiony z dna i osadzony na plaży koło Tilbury, a następnie rozebrany[8][10]. Drewno z okrętu posłużyło do napraw gmachu londyńskich sądów (Law Courts). Galion okrętu umieszczony został przy wjeździe do stoczni marynarki wojennej w Chatham(inne języki), gdzie znajduje się do dzisiaj[10]. Zatopienie jednostki było ostatnim odnotowanym przypadkiem zatopienia okrętu żaglowego w wyniku działań wojennych[11], a jednocześnie jedynym przypadkiem zatopienia brytyjskiego okrętu żaglowego w wyniku ataku lotniczego[e][11].

Opis konstrukcji

edytuj

HMS „Wellesley” był okrętem trójmasztowym[1], o kadłubie z drewna dębu indyjskiego[10], uzbrojony w 74 działa. Długość – 53,6 m (176 stóp), szerokość – 14,8 m (48,5 stopy). Tonaż wynosił 1746 ton rejestrowych (mierzony metodą Builder's Old Measurement(inne języki))[8].

  1. Według tablicy zamontowanej pod dawnym galionem okrętu, znajdującym się obecnie na terenie stoczni marynarki wojennej w Chatham(inne języki), nazwa pochodzi od Richarda Wellesleya (jego ma też przedstawiać owa rzeźba)[3]. Inne źródła, m.in. artykuł z The Times z 1852 roku, sugerują, że honoruje ona Arthura Wellesleya. Na cześć tego drugiego nazwany został zwodowany rok później tej samej wielkości okręt HMS „Wellington”[4].
  2. Proklamacja Elliota nastąpiła zgodnie z postanowieniami konwencji z Chuenpi, która nie została jednak ratyfikowana przez żadną ze stron, w związku z czym działania wojenne wkrótce zostały wznowione. Status Hongkongu jako kolonii brytyjskiej potwierdził kończący wojnę traktat nankiński, podpisany w 1842 roku[5].
  3. Statek szkolny TS „Cornwall” był wcześniej, podobnie jak „Wellesley”, 74-działowym okrętem liniowym. Nosił on wówczas nazwę HMS „Cornwall”, zwodowany został w 1812 roku, a wycofany ze służby w 1859 roku[8].
  4. Wcześniejsze przypadki były prawdopodobnie liczne, lecz nierozpoznane. Choroba została po raz pierwszy zidentyfikowana w 1834 roku[9].
  5. Jest to jedyny okręt żaglowy w bazie zatopionych okrętów Royal Navy, dla których podaną przyczyną zatonięcia jest atak lotniczy[12].

Przypisy

edytuj
  1. a b c d HMS Wellesley. Royal Museums Greenwich. [dostęp 2023-07-25]. (ang.).
  2. London St James Chronicle And Evening Post, Newspaper Archive, 8 października 1812, s. 4 [dostęp 2023-07-29] (ang.).
  3. a b Figurehead approximately 50 metres south of Royal Dockyard church. Historic England. [dostęp 2023-07-29]. (ang.).
  4. a b c d P. Davis: HMS Wellesley (1815). The Victorian Royal Navy. [dostęp 2023-07-25]. (ang.).
  5. a b Jonathan Dimbleby: The last governor: Chris Patten & the handover of Hong Kong. Little, Brown and Company, 1997, s. 24. ISBN 978-0-316-64018-3. [dostęp 2023-07-28].
  6. a b Martin Grieve: Training Ship Cornwall. Flags of the World, 2003-09-16. [dostęp 2023-07-29]. (ang.).
  7. a b c d e f g h Reformatory School Ship 'Cornwall', Purfleet, Essex. Children's Homes. [dostęp 2023-07-28]. (ang.).
  8. a b c d e J.J. Colledge, Ben Warlow: Ships of the Royal Navy: The Complete Record of all Fighting Ships of the Royal Navy from the 15th Century to the Present. Casemate / Greenhill, 2010, s. 91, 442. ISBN 978-1-61200-027-5. (ang.).
  9. a b G. C. Cook. Outbreak of trichinosis (trichiniasis)—contracted in London in 1879. „Postgrad Med J”. 77, s. 62-63, 2001. (ang.). 
  10. a b c d Wooden walls of Purfleet. Thurrock Local History Society. [dostęp 2023-07-25]. (ang.).
  11. a b A.B. Sainsbury, F.L. Phillips: The Royal Navy, day by day. Wyd. 3. Sutton Publishing, 2005, s. 401. ISBN 0-7509-3891-9. [dostęp 2023-07-25].
  12. Royal Navy Loss List searchable database. Maritime Archaeology Sea Trust. [dostęp 2023-07-29]. (ang.).