Hipparchos z Nikei

grecki matematyk, geograf i astronom

Hipparchos z Nikei, Hipparch, gr. Ἵππαρχος ο Νικαεύς (ur. ok. 190 p.n.e.[1], zm. 120 p.n.e.) – grecki matematyk, geograf i astronom.

Hipparchos z Nikei
Ἵππαρχος ο Νικαεύς
ilustracja
Data urodzenia

ok. 190 p.n.e.

Data śmierci

120 p.n.e.

Zawód, zajęcie

uczony: matematyk, astronom i geograf

Życiorys edytuj

Urodził się w Nikei w Bitynii (obecnie Turcja). Zmarł na wyspie Rodos. Jest uważany za współtwórcę naukowych podstaw astronomii. Pracował w Aleksandrii i na Rodos, stworzył podstawy teorii planet, która następnie została rozwinięta przez Ptolemeusza (koła mimośrodowe i epicykle).

Był zwolennikiem geocentryzmu. Odrzucił teorię sfer homocentrycznych (krążących wokół Ziemi), ponieważ była ona niezgodna z odkrytymi przez niego nieregularnościami ruchu ciał niebieskich. Nie chcąc zaprzeczyć centralnemu miejscu Ziemi, stworzył nową teorię budowy wszechświata, zwaną teorią epicykli i deferentów.
Podstawę jej stanowiło nakładanie się dwóch i większej liczby jednostajnych ruchów kołowych tak, aby środek jednego obracającego się koła poruszał się po obwodzie koła drugiego. Dobranie odpowiedniej liczby kół oraz kierunków i prędkości ich obrotu pozwalało na otrzymanie wielu złożonych ruchów.
Najprostszym układem są dwa koła obracające się w tym samym kierunku. Koło większe nazywa się deferentem, a mniejsze - epicyklem. Ziemia znajduje się w centralnym punkcie deferentu, a krążąca wokół niej planeta - na obwodzie epicykla, którego środek porusza się ruchem jednostajnym po obwodzie deferentu. Ten z kolei takim samym ruchem obraca się dokoła nieruchomego globu ziemskiego.
Ze względu na zbyt nieregularne ruchy Słońca i Księżyca, by można je było zinterpretować za pomocą tej teorii, Hipparch stwierdził, że muszą się one poruszać po ekscentryku, tj. okręgu, którego środek znajduje się poza Ziemią.

Jego największe osiągnięcia to:

Dzięki jego obserwacjom odkryto później ruch własny gwiazd.

Przypisuje mu się także wynalezienie astrolabium.

Ponadto opracował „tablicę cięciw” (odpowiednik tablicy sinusów) czym zapoczątkował rozwój trygonometrii, a także pracował nad projekcjami kartograficznymi, czym zapoczątkował rozwój geografii kartograficznej.

Prace Hipparcha zaginęły, znane są m.in. z Almagestu i Geografii Ptolemeusza.

Jego imieniem został nazwany Hipparcos – jeden ze sztucznych satelitów Europejskiej Agencji Kosmicznej, który wykonał dokładne pomiary położenia ponad 100 000 bardzo odległych gwiazd, zgromadzone w Katalogu Hipparcosa.

Przypisy edytuj

  1. Hipparch, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2023-04-11].
  2. Ruch obrotowy Ziemi. urania.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-18)].: Urania, nr 12/1983 s. 309 - 313.

Linki zewnętrzne edytuj