Matematyk

naukowiec rozwijający matematykę

Matematyk (łac. mathēmaticus, ze stgr. μαθηματικός, mathēmatikós – matematyczny) – osoba ze znaczącą wiedzą o matematyce, zwłaszcza używająca jej do pracy. Zajęcia matematyków obejmują[1]:

Matematycy lwowskiej szkoły matematycznej (1930)

Matematycy występują najpóźniej od starożytności; najwcześniejszym udokumentowanym uczonym tego typu może być egipski skryba Ahmes z XVII w. p.n.e. Pierwszym poświadczonym autorem twierdzenia matematycznego jest Tales z Miletu żyjący w VI wieku p.n.e.

Od XVII wieku matematycy publikują swoje prace w czasopismach naukowych; pierwotnie w tych ogólnych jak „Journal de Sçavans” i „Acta Eruditorum”, ale najpóźniej w XIX stuleciu powstały pisma poświęcone wyłącznie królowej nauk jak „Mathematische Annalen”, „Annals of Mathematics” czy „Acta Mathematica”. W XVII wieku pojawiły się też towarzystwa naukowe, a z czasem wyspecjalizowane stowarzyszenia matematyków, które koordynuje założona w XX wieku Międzynarodowa Unia Matematyczna (ang. IMU). Organizuje ona:

Liczebność i zróżnicowanie edytuj

 
Tales z Miletu, jeden z najwcześniejszych matematyków – rycina oparta na starożytnym popiersiu, być może nieautentycznym, będącym czystą wizją artystyczną.

Matematykami zostały co najmniej setki tysięcy osób; baza Mathematics Genealogy Project w lutym 2023 roku odnotowywała ponad 200 tysięcy historycznych przypadków osób z doktoratem z matematyki, powiązanej dziedziny lub promujących taki doktorat. W 2023 roku liczba matematyków w USA przekraczała 30 tysięcy[2].

Osoby te różnią się płcią, rasą, orientacją, życiem rodzinnym, zdrowiem, dostatkiem czy światopoglądem i pochodzą ze wszystkich zamieszkałych kontynentów. W pierwszej dekadzie XXI wieku większość matematyków była płci męskiej, jednak na Filipinach większość stałych profesur (ang. tenure) w tej dziedzinie obejmowały kobiety[3].

Aktywności edytuj

 
Alan Turing – przykład matematyka stosowanego, zajmującego się m.in. zastosowaniem kryptologii w wojskowości, a także matematyka-sportowca. Jest też znany jako ofiara prześladowania za orientację seksualną.

Matematyków różnią też zajęcia. Niektórzy oddają się wyłącznie badaniom, a inni też nauczają. Czasem poświęcają się wyłącznie matematyce, ale od starożytności do XXI wieku część matematyków prowadzi też inne aktywności, np. związane z innymi rodzajami wiedzy jak nauki empiryczne czy filozofia czasem zaliczana do nauk. Matematycy bywają wybitni w tych innych dziedzinach, np.:

Matematycy zajmują się też różnymi sztukami:

Przez to niektórych matematyków można nazwać humanistami, a Mikołaj Kopernik – zajmujący się także matematyką – to jeden z czołowych przykładów humanizmu renesansowego. Z drugiej strony matematykami bywają też jednostki szkodliwe społecznie, np. Ted Kaczynski był terrorystą. Część matematyków zostawała politykami i obejmowała urzędy państwowe; przykładowo:

Matematycy bywają też uzdolnieni sportowo, np.:

Hierarchia prestiżu edytuj

 
Archimedes z Syrakuz bywa nazywany największym matematykiem starożytności. Jego profil widnieje na medalach Fieldsa.

Matematycy różnią się też doniosłością dorobku; tym wybitnym przyznaje się nagrody naukowe. Pierwszym wyróżnieniem tego typu – przez długi czas najbardziej prestiżowym[potrzebny przypis] – był Medal Copleya z XVIII wieku; jeszcze w tamtym stuleciu otrzymał je matematyk Benjamin Robins. Z czasem pojawiły się laury przyznawane wyłącznie matematykom jak Medal Sylvestera i Medal Fieldsa. Ten ostatni przez co najmniej kilka dekad uchodził za najwyższe wyróżnienie[4], jednak w XXI wieku pojawiła się też Nagroda Abela o porównywalnej renomie.

Z tym tematem związana jest kategoria: Nagrody i wyróżnienia matematyczne.

Wśród setek tysięcy matematyków co najmniej kilku uchodzi za najwybitniejszych, a niektórych nazywano geniuszami:

W gronie żeńskim wyróżniają się:

  • Sofja Kowalewska (1850–1891) – zaliczała się do najwybitniejszych matematyków końca XIX wieku[19], jedna z najwybitniejszych matematyczek w dziejach[20], księżniczka matematyki[21]
  • Emmy Noether (1882–1935) – najważniejsza kobieta w historii matematyki[22].

Kobiety otrzymywały też najwyższe wyróżnienia: Medal Fieldsa zdobyły Marjam Mirzachani (2014) i Maryna Wiazowśka (2022), a Nagrodę Abela – Karen Uhlenbeck (2019).

Za największego matematyka Polski uchodzi Stefan Banach[potrzebny przypis].

Zarobki edytuj

Źródłem utrzymania matematyków często było i jest zatrudnienie w szkołach; przykłady to ośrodek pitagorejczyków, Akademia Platońska, Lykeion, Biblioteka Aleksandryjska, islamskie medresy czy europejskie uniwersytety, które w nowożytności rozpowszechniły się na całym świecie. Niektórzy matematycy byli jednak dworzanami jak Gottfried Wilhelm Leibniz lub zarabiali w innym zawodzie, zajmując się badaniami amatorsko jak Pierre de Fermat. Najpóźniej w XX wieku pojawiły się też poświęcone matematyce instytuty badawcze, niezajmujące się kształceniem studentów. Matematycy są też zatrudniani w korporacjach i innych przedsiębiorstwach, zwłaszcza tych związanych z technologią[2].

W 2014 amerykański serwis CareerCast uznał zawód matematyka za najbardziej dochodowy w Stanach Zjednoczonych[23][24].

Reprezentacja w sztuce edytuj

Kilku matematyków przedstawiono na XVI-wiecznym fresku Szkoła Ateńska. Oprócz tego i fikcyjni, i autentyczni naukowcy z tej dziedziny bywają postaciami w powieściach, opowiadaniach i filmach fabularnych. Przykłady to:

Ścieżki do zawodu edytuj

W Polsce w 2023 roku studia matematyczne prowadziło ponad 20 uczelni; były one dostępne w większości polskich miast wojewódzkich:

Przypisy edytuj

  1. Mathematicians, bls.gov, 17 grudnia 2015 [dostęp 2016-12-28] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-29] (ang.).
  2. a b   What Do Mathematicians Do?, ams.org [dostęp 2023-02-18].
  3.   Ruth Haas i Jim Henle, What Does a Mathematician Look Like?, ams.org, wrzesień 2007 [dostęp 2023-02-18].
  4. Piotr Cieśliński: Pierwsza w historii kobieta została nagrodzona "matematycznym Noblem"! Pochodzi z Iranu. wyborcza.pl, 2014-08-13. [dostęp 2016-12-28].
  5. Archimedes, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-10-03].
  6. a b c Gauss Carl Friedrich, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2018-04-30].
  7. Archimedes – His influence, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2020-03-29] (ang.).
  8. Małgorzata Tomiczek: Archimedes z Syrakuz. matematyka.wroc.pl, 2012-11-09. [dostęp 2020-03-29].
  9. Archimedes of Syracuse, mathshistory.st-andrews.ac.uk [dostęp 2020-03-29] (ang.).
  10. The Hundred Greatest Mathematicians of the Past. fabpedigree.com. [dostęp 2020-03-29]. (ang.).
  11. Grób Archimedesa (212 p.n.e.). wordpress.com, 2015-09-30. [dostęp 2020-03-29].
  12. Newton Isaac, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-06-28].
  13. Przystanek Nauka UŚ
  14. Euler Leonhard, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-09-26].
  15. Krzysztof Maurin, Analiza, wyd. 2, t. 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010 (Biblioteka Matematyczna), s. 20, ISBN 978-83-01-16230-6, ISSN 0519-8356.
  16. Przemek Berg, Matematyczny świat George Cantora, polityka.pl, 8 września 2015 [dostęp 2022-01-05].
  17. Michał Korch, Nieskończoność, „Delta”, 2019 (1 (536)), 31 grudnia 2018, s. 12.
  18. Tomasz Miller, Liczby kardynalne | Zacznijmy od zera #7, [w:] Copernicus Center for Interdisciplinary Studies [online], YouTube, 14 grudnia 2021, 17:43-17:48 (pol.).
  19. Krystyna Nowicka, Gdzie te kobiety w matematyce?, „Pismo PG” (3/2007), s. 24 [dostęp 2021-03-19].
  20. Maria Procner, Pierwsza wielka dama matematyki. Dlaczego dziś nikt o niej nie pamięta?, onet.pl, 16 maja 2020 [dostęp 2021-03-19].
  21. Śladami kobiet w matematyce; Sofia Kowalewska bohaterką kolejnego spotkania, scienceinpoland.pap.pl, 7 sierpnia 2019 [dostęp 2021-03-19].
  22. Robert Kędzierski, Emmy Noether – Według Einsteina „Najważniejsza kobieta w historii matematyki”. Uhonorowana przez Google, next.gazeta.pl, 23 marca 2015 [dostęp 2021-03-11] (pol.).
  23. Andrzej Hołdys: Poszukiwana królowa. polityka.pl, 2014-06-15. [dostęp 2016-12-28].
  24. The Best Jobs of 2014. careercast.com. [dostęp 2016-12-28]. (ang.).
  25. Studia na WMS
  26. Matematyka stosowana – studia I stopnia
  27. Matematyka
  28. Matematyka
  29. Matematyka
  30. Matematyka stosowana
  31. Studia pierwszego stopnia
  32. Matematyka, opis kierunku
  33. Matematyka
  34. Matematyka
  35. Matematyka
  36. Opis studiów
  37. Matematyka
  38. Matematyka
  39. Matematyka
  40. Matematyka, Matematyka w finansach
  41. Kierunek: matematyka (s1)
  42. Matematyka
  43. Matematyka
  44. Matematyka – studia stacjonarne pierwszego stopnia
  45. Matematyka, stacjonarne, pierwszego stopnia
  46. Studia
  47. Matematyka

Linki zewnętrzne edytuj