Otwórz menu główne
Wikipedia

Historia Aleksandrowa Łódzkiego

Kalendarium historyczneEdytuj

Najwcześniejsze dziejeEdytuj

Początki miastaEdytuj

  • 1782 – przybycie pierwszych osadników niemieckich do wsi Brużycy, w dobrach której powstanie potem Aleksandrów. Założenie w okolicach przyszłego Aleksandrowa wielu nowych kolonii wiejskich.
  • około 1818 – właściciel dóbr brużyckich – polski szlachcic Rafał Bratoszewski herbu Sulima założył nową osadę miejską na południe od tej wsi, na piaszczystym i zalesionym wzgórzu – jest to przyszły Aleksandrów. Wytyczono wtedy prostokątny Rynek i kilka prostopadłych ulic. Mierniczym, który opracował plan nowej osady, był Bernard Schuttenbach – syn austriackiego oficera. Pierwotna nazwa tej osady to Wierzbna.
 
Pomnik Rafała Bratoszewskiego – założyciela miasta
 
Plac Tadeusza Kościuszki w Aleksandrowie Łódzkim
  • 1858-1860 – wytyczenie nowej drogi prowadzącej z Aleksandrowa do rozwijającej się przemysłowo Łodzi przez nowe przedmieście Bałuty, zwanej Szosą Aleksandrowską.
  • 1863-1864 – powstanie styczniowe – w walkach powstańczych uczestniczyło kilku aleksandrowian a oddziały powstańcze 2 razy wkraczały do miasteczka.
  • 1 czerwca 1869 – podupadły gospodarczo Aleksandrów utracił prawa miejskie ukazem władz rosyjskich, był odtąd osadą na terenie gminy Brużyca Wielka.
  • 1888 – założenie pierwszej mechanicznej fabryki pończoch, której właścicielem był niemiecki fabrykant Juliusz Paschke; była to pierwsza z wielu podobnych fabryk powstałych w tym okresie w Aleksandrowie. Inne fabryki założyli: Gustaw Paschke, Rudolf Schultz, Adolf Greilich, Karol Pfeiffer, Gothilf Knappe, Gustaw Hirsch, Karol Steckl, Albert Stiller. Produkowano tu odtąd pokaźne ilości skarpet, pończoch i sweterków. Dzięki tej specjalizacji produkcji, miasto to do dziś bywa nazywane przez mieszkańców „Skarpetkowem”.
  • 1903 – utworzenie Ochotniczej Straży Pożarnej oraz powstanie pierwszej polskiej organizacji społeczno-kulturalnej – Towarzystwa Śpiewaczego „Lutnia”, zarejestrowanego formalnie w 1907.
  • 1905 – wydarzenia rewolucyjne w Aleksandrowie – strajki robotników oraz protesty polskich uczniów i nauczycieli przeciw rusyfikacji szkół.
  • 9 lutego – 25 lutego 1910 – uruchomienie elektrycznej linii tramwajowej do Łodzi. Do dawnych wagonów tramwajowych typu Herbrand nawiązuje nazwa nowej restauracji, zdobiącej od 2008 r. centrum Aleksandrowa.
  • listopad 1914 – styczeń 1915 – Aleksandrów mocno ucierpiał w wyniku ostrzału artyleryjskiego w czasie tzw. bitwy pod Łodzią. Z miasta wycofali się Rosjanie, a wkroczyli tu Niemcy. Ludność polska uzyskała większe swobody.
 
Pomnik Tadeusza Kościuszki w parku miejskim

Okres II RzeczypospolitejEdytuj

  • 11 listopada 1918 – grupa aleksandrowskich strażaków pod dowództwem Kazimierza Bryszewskiego bierze udział w akcji rozbrajania niemieckiego posterunku. Początek niepodległości Polski.
  • 1921 – Aleksandrów liczył 8 236 mieszkańców, w tym 37% Niemców, 34% Polaków i 29% Żydów. Był to nieduży, lecz prężny ośrodek przemysłowy dziewiarsko-pończoszniczy.
  • 1924 – Aleksandrów odzyskał prawa miejskie. Bywa odtąd określany jako Łódzki, a nie, jak dawniej – Łęczycki lub Fabryczny.
  • 1927 – otwarcie nowej szkoły dla dzieci polskich przy ulicy Bankowej – obecnie Zespół Szkół Sportowych im. Józefa Jaworskiego. Stary budynek rozebrano parę lat temu.
  • 31 sierpnia 1939 – w chwili wybuchu II wojny światowej Aleksandrów liczył już 13 424 mieszkańców.

Okres II wojny światowejEdytuj

 
Pomnik martyrologii i walki 1939-1956
  • 14 września 1939 – okupanci rozstrzelali na cmentarzu żydowskim 5 Polaków i 26 Żydów aleksandrowskich. Początek represji i ostrych sporów narodowościowych, podsycanych przez okupantów.
  • 9 listopada 1939 – Aleksandrów wraz z Łodzią znalazł się na terenach wcielonych do Rzeszy. Spalono i zburzono synagogę, zburzono pomniki Kościuszki i Piłsudskiego, zamknięto polskie i żydowskie szkoły, kościół katolicki zamieniono na magazyn, wprowadzono niemieckie nazwy ulic i placów. Żydom i Polakom narzucono dyskryminujące ich przepisy, przymus pracy dla okupanta. Rozpoczęły się łapanki, egzekucje i wysiedlenia.
  • 27 grudnia 1939 – przymusowo wysiedlono do Generalnego Gubernatorstwa aleksandrowskich Żydów, gdzie parę lat później prawie wszyscy zginęli w hitlerowskich obozach zagłady. Koniec trójnarodowego charakteru tego wyjątkowego miasteczka.
  • 1943 – okupanci niemieccy przemianowali Aleksandrów na Wirkheim („dom tkaczy”).
  • 17 stycznia 1945 – miasto zostało wyzwolone przez sowieckich czołgistów po krótkich walkach z Niemcami.

Okres po II wojnie światowejEdytuj

 
Aleksandrowski ratusz po remoncie
  • 24 stycznia 1945 – Józef Janiak pierwszym powojennym burmistrzem Aleksandrowa. Początki „władzy ludowej” w mieście.
  • 16 lutego 1945 – otwarto pierwszą polską szkołę średnią w mieście – Państwowe Koedukacyjne Gimnazjum. Obecnie to Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika.
  • 1945 – utworzono Zjednoczenie Przemysłu Dziewiarsko-Pończoszniczego w Aleksandrowie, które potem, w latach 70., jako Zakłady Przemysłu Pończoszniczego „Sandra”, było największym zakładem przemysłowym w mieście i jednym z największych w tej branży w Polsce.
  • 1945-1947 – powojenne represje i przymusowe wysiedlenie aleksandrowskich Niemców do Niemiec. Aleksandrów Łódzki stał się po raz pierwszy w swojej historii miastem o jednolitej, polskiej, strukturze narodowościowej.
  • 1945 – Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło obóz pracy nr 1[1].
  • 1946 – zniszczony wojną Aleksandrów liczył tylko 6926 mieszkańców.
  • 1951-1953 – zbudowano aleksandrowskie lotnisko, funkcjonujące do pożaru hangaru w 1961 roku.
  • 1959 – powstała kolejna aleksandrowska szkoła podstawowa – nr 4 przy al. Wyzwolenia.
  • lata 70. i 80. XX wieku – we wschodniej i południowo-wschodniej części miasta wyrastają blokowiska z wielkiej płyty – osiedla mieszkaniowe im. Bratoszewskiego, Sikorskiego i Słoneczne.
  • 1974 – otwarcie nowoczesnego gmachu Młodzieżowego Domu Kultury przy ul. 1 Maja.
  • 1979 – powołanie Towarzystwa Przyjaciół Aleksandrowa.
  • 1983 – pierwsze obchody Dni Aleksandrowa; odtąd odbywają się co rok.

Okres III RzeczypospolitejEdytuj

  • 27 maja 1990 – pierwsze po przemianach politycznych wolne wybory samorządowe wygrywa Aleksandrowska Akcja Społeczna, burmistrzem pozostaje jednak Krzysztof Czajkowski z PSL, sprawujący już tę funkcję od 1989.
  • 8 grudnia 1991 – wychodzi pierwszy numer lokalnej gazety – dwutygodnika pt. „40 i cztery”.
 
Restauracja Herbrand – symbol trwającej przebudowy miasta
  • 1991-1995 – likwidacja linii tramwajowej do Łodzi noszącej numer 44.
  • 1 września 1999 – utworzenie w wyniku reformy oświaty dwóch nowych gimnazjów – miejskiego i sportowego. Obecnie funkcjonuje jeszcze prywatne gimnazjum katolickie Scholar i liceum Erazmus.
  • 1999 – powołanie Stowarzyszenie Przedsiębiorców Aleksandrowa Łódzkiego.
  • 27 października 2002 – wybory samorządowe w mieście wygrywa Platforma Obywatelska i nowym burmistrzem zostaje Jacek Lipiński.
  • 2006 – w wyborach samorządowych ponownie wygrywa Platforma Obywatelska, zdobywając 10 mandatów na 21 osobową radę miejską. Burmistrzem zostaje kandydat PO – Jacek Lipiński wybrany w pierwszej turze wyborów.
  • 2008 – pod względem administracyjnym Aleksandrów należy obecnie do powiatu zgierskiego i województwa łódzkiego.
  • Po przemianach 1990 roku miały tu miejsce nowe inwestycje: odbudowa budynku tzw. jatek miejskich, budowa oczyszczalni ścieków, krytego basenu, rozbudowa Zespołu Szkół Sportowych i jego boiska sportowego, budowa hali sportowej i boiska Orlik przy Szkole Podstawowej nr 4, budowa ścieżki rowerowej, poszerzenie i wymiana nawierzchni drogi do Łodzi, przebudowa parku miejskiego, trwa przebudowa aleksandrowskiego Rynku i renowacja kościoła ewangelickiego, powstało kilka nowych pomników, w tym – założyciela miasta, centrum Aleksandrowa zdobi nowa, stylowa restauracja Herbrand – nawiązująca do jego klasycystycznej, XIX-wiecznej zabudowy.

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944-1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] (pol.).

BibliografiaEdytuj

  • Aleksandrów Łódzki. Miasto trzech narodów, pod red. J. Wróbla, Aleksandrów 2003, s. 280.
  • Dzieje Ochotniczej Straży Pożarnej w Aleksandrowie w latach 1903-1993, Aleksandrów 2003.
  • Dzieje Związku Nauczycielstwa Polskiego w Aleksandrowie Łódzkim, pod red. S. Raczyńskiej i J. Wrzesińskiego, Aleksandrów 1997, s. 61.
  • Kozanecki Z., 80 lat śpiewa chór im. S. Moniuszki w Aleksandrowie, „Aleksandrów wczoraj i dziś”, Aleksandrów 2004, s. 25-28.
  • Kozanecki Z., Towarzystwo Śpiewacze „Lutnia” ma 100 lat, „Aleksandrów wczoraj i dziś”, Aleksandrów 2003, s. 39-44.
  • Kuropatwa A.B., Aleksandrowski ratusz – chluba naszego miasta, „Aleksandrów wczoraj i dziś”, Aleksandrów 2008, s. 6-11.
  • Kuropatwa A.B., Bełdów – kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych, „Aleksandrów wczoraj i dziś”, Aleksandrów 2007, s. 105-117.
  • Kuropatwa A.B., Cmentarz ewangelicki w Aleksandrowie Łódzkim, „Aleksandrów wczoraj i dziś”, Aleksandrów 2003, s. 27-29.
  • Kuropatwa A.B., Dzieje kościoła ewangelickiego, „Aleksandrów wczoraj i dziś”, Aleksandrów 2003, s. 24-26.
  • Kuropatwa A.B., Dzieje wsi Bełdów, „Aleksandrów wczoraj i dziś”, Aleksandrów 2004, s. 15-24.
  • Niesiołowska-Śreniowska E., Tropem najstarszych „mieszkańców” Aleksandrowa, „Aleksandrów wczoraj i dziś” 1997, s. 4-7.
  • Oświata, szkolnictwo, ZNP w gminie Aleksandrów Łódzki 1905-2005, pod red. T. Jałmużny, oprac. K. Abramuk, T. Jałmużna, G. Kwiatkowska, R. Lewandowski, S. Lichwała, J. Mistrzak, S. Raczyńska, T. Szadkowska, H. Zawiślak, Aleksandrów 2005, s. 302.
  • Państwowe Koedukacyjne Gimnazjum i Liceum. Gimnazjum i Liceum im. Mikołaja Kopernika w Aleksandrowie Łódzkim 1945-1995. Z historii pierwszej szkoły średniej w Aleksandrowie Łódzkim, wybór materiałów, oprac. Z. Chejchman i M. Piguła, Aleksandrów 1995, s. 151.
  • Pietras T., Aleksandrów – jedno z lepszych w Polsce miasteczek, „Aleksandrów wczoraj i dziś”, Aleksandrów 2006, s. 4-16.
  • Pietras T., Aleksandrów i okolice na dawnych mapach, „Aleksandrów wczoraj i dziś”, Aleksandrów 2001, s. 7-14.
  • Pietras T., Antenaci Rafała Bratoszewskiego, cz. 1-3, „Aleksandrów Wczoraj i Dziś”, t. 22, 2004, s. 5-12; t. 23, 2005, s. 10-27; t. 25, 2007, s. 27-47.
  • Pietras T., Co zawdzięcza nam Łódź, czyli początki fortuny Poznańskich, „Aleksandrów Wczoraj i Dziś”, t. 21, 2003, s. 30-33.
  • Pietras T., Dziś prawdziwych tramwajów już nie ma…, „Aleksandrów Wczoraj i Dziś”, 2002, s. 12-18.
  • Pietras T., Fryderyk Jerzy Tuve – pierwszy pastor aleksandrowski, „Aleksandrów Wczoraj i Dziś”, Aleksandrów 1999, s. 17-22.
  • Pietras T., Jatki miejskie – nasze małe „Sukiennice”, „Aleksandrów Wczoraj i Dziś”, Aleksandrów 1999, s. 10-16.
  • Pietras T., Najstarszy grób na aleksandrowskim cmentarzu, „Aleksandrów wczoraj i dziś”, Aleksandrów 2008, s. 12-19.
  • Pietras T., Nasi chasydzi. Z żydowskich dziejów Aleksandrowa, „Aleksandrów wczoraj i dziś”, Aleksandrów 2002, s. 8-11.
  • Pietras T., Podłódzkie miasteczko, „Spotkania z Zabytkami”, 2003, nr 1 (191), s. 21-23.
  • Pietras T., Polska szkoła dla niemieckich dzieci. Z dziejów Szkoły Podstawowej nr 2 w Aleksandrowie w okresie międzywojennym, „Aleksandrów Wczoraj i Dziś”, 2000, s. 4-11.
  • Pietras T., Rodzina Goedelów i jej związki z Aleksandrowem, „Aleksandrów Wczoraj i Dziś”, Aleksandrów 1998, s. 4-10.
  • Pietras T., Zapomniany grób pastora Tuve, „Zgierskie Zeszyty Regionalne”, t. I, 2006, s. 126-129.
  • Pietrzak R., Dzieje Aleksandrowa w latach 1870-1924. Od utraty do odzyskania praw miejskich, „Aleksandrów wczoraj i dziś”, Aleksandrów 2002, s. 24-27.
  • Tukaj H., Wróbel J., Aleksandrów Łódzki, Zarys dziejów 1816-1948, Aleksandrów 1992, s. 143.
  • Tyburska A., Gmina Aleksandrów w epoce średniowiecza, „Aleksandrów wczoraj i dziś”, Aleksandrów 2002, s. 19-23.
  • Tyburska A., Stosunki społeczno-gospodarcze gminy Aleksandrów w średniowieczu, „Aleksandrów wczoraj i dziś”, Aleksandrów 2003, s. 15-23.
  • Witerski D., Historia parafii pw. świętego Rafała w Aleksandrowie w latach 1818-1939, „Aleksandrów wczoraj i dziś”, Aleksandrów 1993, s. 5-9.
  • Wlazłowicz-Pietras M., Kalendarium historii Aleksandrowa, „Aleksandrów wczoraj i dziś”, Aleksandrów 2002, s. 5-7.
  • Woźniak K.P., Niemiecka społeczność Aleksandrowa do 1918 r., „Aleksandrów wczoraj i dziś”, Aleksandrów 2007, s. 8-26.
  • Wróbel J., Aleksandrów 14 września 1939 r., „40 i cztery. Dwutygodnik Aleksandrowa Łódzkiego”, R. 13, 1999, nr 10, s. 6, 15.
  • Wróbel J., Zapomniany Holocaust, „40 i cztery. Dwutygodnik Aleksandrowa Łódzkiego”, R. 9, 1999, nr 10, s. 6-7.
  • Zajączkowski S.M., Uwagi nad dziejami osadnictwa i statusem prawno-ustrojowym osiedli współczesnej gminy Aleksandrów w średniowieczu i początkach ery nowożytnej, „Aleksandrów wczoraj i dziś”, Aleksandrów 2003, s. 5-14.

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_Aleksandrowa_Łódzkiego&oldid=54688065”