Wikipedia

Hymenaea

Hymenaea – rodzaj drzew z rodziny bobowatych. Obejmuje co najmniej 14[5]–16 gatunków[6] występujących w tropikach Ameryki Południowej i Środkowej oraz w Afryce[4]. Szybkoschnąca żywica tego gatunku zwana kopal (zarówno pozyskiwana z żywych i ściętych drzew, jak i z subfosylnych osadów) ma istotne znaczenie ekonomiczne. H. verrucosa jest źródłem kopalu wschodnioafrykańskiego, zaś H. courbaril dostarcza kopalu amerykańskiego[7].

Hymenaea
Ilustracja
H. courbaril
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Rodzaj

Hymenaea

Nazwa systematyczna
Hymenaea L.
Sp. Pl. 1192. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

H. courbaril Linnaeus

Synonimy
  • Trachylobium Hayne.[4]
Multimedia w Wikimedia Commons

Rozmieszczenie geograficzne edytuj

Centrum zróżnicowania rodzaju jest Amazonia i Mata Atlântica, gdzie rośnie co najmniej 6 gatunków, 5 gatunków występuje w suchych lasach i zaroślach północno-wschodniej i południowo-wschodniej Brazylii, przy czym jeden z nich sięga po Paragwaj i Argentynę na południu. Jeden gatunek jest szeroko rozprzestrzeniony w tropikach Ameryki Południowej i Środkowej, sięgając po Meksyk i Karaiby na północy, jeden gatunek jest endemitem Kuby. Jeden gatunek (H. verrucosa) rośnie na wybrzeżach wschodniej Afryki, na Madagaskarze i Maskarenach[5].

Szerzej rozprzestrzenione w tropikalnej Azji zostały gatunki o znaczeniu ekonomicznym – H. verrucosa i H. courbaril[7][4].

 
Kwiaty H. stigonocarpa
 
Owoce H. courbaril

Morfologia edytuj

Pokrój
Drzewa i krzewy[5].
Liście
Składają się z pary skórzastych, całobrzegich listków, nierzadko gruczołowato punktowanych, osadzonych na krótkim ogonku lub niemal siedzących. U nasady liścia szybko odpadające przylistki[4].
Kwiaty
Zebrane w szczytowe grona i baldachogrona. Przysadki i podsadki jajowate lub okrągławe, szybko odpadające. Kielich rurkowaty, zrośnięty w części dolnej, w górnej rozszerzający się dzwonkowato lub lejkowato i tu z czterema skórzastymi działkami. Płatki korony białe w liczbie trzech lub pięciu. Mają takie same rozmiary, z wyjątkiem części gatunków, u których dwa dolne płatki są wyraźnie mniejsze. Czasem też u nasady płatki zwężone są w paznokieć. Pręcików jest 10, wszystkie są płodne, wolne, o nitkach nagich lub owłosionych u nasady. Słupek nitkowaty z drobnym szczytowym znamieniem[4].
Owoce
Strąk owalny lub jajowaty. Owocnia gruba i skórzasta, czasem drewniejąca, szorstka. Nasiona nieliczne, o różnych rozmiarach[4].

Systematyka edytuj

Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Detarieae z podrodziny Detarioideae w obrębie bobowatych Fabaceae[8][2]. Dawniej wraz z plemieniem zaliczany do brezylkowych Caesalpinioideae[2]. Taksonem siostrzanym jest najprawdopodobniej rodzaj Guibourtia. Kopalny gatunek z Dominikany – H. protera Poinar – uznawany jest za takson siostrzany dla wschodnioafrykańskiego H. verrucosa[5].

Wykaz gatunków[6]

Zastosowanie edytuj

Szybko twardniejąca żywica przypomina po zaschnięciu bursztyn. Źródłem żywicy jest głównie H. verrucosa (kapal wschodnioafrykański, tzw. „Zanzibar”) i H. courbaril (kopal amerykański). Z żywic tych wyrabia się lakiery, pokosty, linoleum, impregnuje się kable[7]. Stosowane są one do kadzideł, do klejenia oraz w medycynie tradycyjnej. Drzewa z tego rodzaju dostarczają także jadalnych owoców, cenionego drewna (algarrobo, jatoba, courbaril, guapinol) stosowanego do wyrobu wysokiej jakości mebli, instrumentów, jachtów i jako surowiec konstrukcyjny. Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne[5].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-29] (ang.).
  3. ↑ Hymenaea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2016-02-15].
  4. ↑ a b c d e f Dezhao Chen, Prof. Dianxiang Zhang, Kai Larsen & Supee Saksuwan Larsen: Hymenaea Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-02-15].
  5. ↑ a b c d e Hymenaea. [w:] Legumes of the world [on-line]. Kew Royal Botanic Gardens. [dostęp 2016-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-05)].
  6. ↑ a b Hymenaea. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-02-15].
  7. ↑ a b c Wielka encyklopedia przyrody. Rośliny kwiatowe. 1. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 210. ISBN 83-7079-778-4.
  8. ↑ Legume Phylogeny Working Group. A new subfamily classification of the Leguminosae based on a taxonomically comprehensive phylogeny. „Taxon”. 66, 1, s. 44–77, 2017. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Hymenaea&oldid=72987571”