Język dołgański
Język dołgański (Дулҕан) – język z rodziny tureckiej, którym posługują się Dołganie. Jego użytkownicy zamieszkują południową część półwyspu Tajmyr w Rosji[2]. Według danych z 2010 r. posługuje się nim 1050 osób[1].
| Obszar | |||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
1050 (2010)[1] | ||
| Pismo/alfabet | |||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| |||
| Status oficjalny | |||
| UNESCO | 3 zdecydowanie zagrożony↗ | ||
| Ethnologue | 6b zagrożony↗ | ||
| Kody języka | |||
| ISO 639-3 | dlg | ||
| IETF | dlg | ||
| Glottolog | dolg1241 | ||
| Ethnologue | dlg | ||
| WALS | dol | ||
| Występowanie | |||
 język dołgański | |||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Bywa opisywany jako dialekt języka jakuckiego[2][3]. Sama społeczność ma odrębną tożsamość etniczną[4]. Nazwa „Dolgan” prawdopodobnie oznacza tyle, co „ludzie żyjący przy środkowym biegu rzeki”[4][5].
Wyróżnia się silnymi wpływami języka ewenkijskiego[2][4]. W użyciu jest także język rosyjski[1].
Jest zdecydowanie zagrożony wymarciem, do czego przyczynia się dominacja rosyjskiego; dodatkowo posługuje się nim niewielka społeczność[2]. Niemniej z danych Ethnologue (wyd. 22, 2019) wynika, że pozostaje w użyciu w sferze kontaktów rodzinnych i między znajomymi (choć nie jest w jednakowym stopniu znany wszystkim grupom wiekowym)[1]. Wciąż bywa używany przez dzieci[1][2], przy czym odnotowano, że zaczął być nauczany dopiero jako drugi język (w procesie edukacji szkolnej)[6]. Wśród Nganasan również bywa znany jako drugi język[1]; obie grupy utrzymują ze sobą bliskie kontakty (częste są małżeństwa mieszane)[6], a w II poł. XX w. nganasański był częściowo wypierany przez dołgański[7].
Historia
edytujJęzyk dołgański zaczął być zapisywany alfabetem łacińskim w początkach XX wieku. Z czasem alfabet łaciński zastąpiono alfabetem cyrylickim używanym także do zapisu języka jakuckiego. Wpływ języka ewenkijskiego na dołgański stanowi powód rozgraniczenia języka dołgańskiego od jakuckiego[4]. Teksty w języku dołgańskim publikowano w gazetach, takich jak Tajmyr, natomiast w szkołach zaczęto używać języka dołgańskiego w latach 60. XX wieku[5].
Alfabet
edytujW 1933 r. wydano słownik w języku jakuckim, przystosowany do wykorzystania w dołgańskich szkołach. W 1961 r. nieliczne dołgańskie teksty publikowano w gazecie „Sowietskij Tajmyr”. W 1973 r. wydano pierwszą książkę w języku dołgańskim – kolekcję poezji Ogdy Aksjonowej. W tej kolekcji wykorzystani alfabet rosyjski z dodatkowymi grafemami Дь дь, Һ һ, Ҥ ҥ, Нь нь, Ө ө, Ү ү. W 1984 r. opublikowano pierwszy słownik języka dołgańskiego.
Alfabet pierwszych dołgańskich słowników przedstawiał się następująco: А а, Б б, В в, Г г, Д д, Дь дь, Е е, Ё ё, Ж ж, З з, И и, Иэ иэ, Й й, К к, Л л, М м, Н н, Ӈ ӈ, Нь нь, О о, Ө ө, П п, Р р, С с, Т т, У у, Уо уо, Ү ү, Үө үө, Ф ф, Х х, Һ һ, Ц ц, Ч ч, Ш ш, Щ щ, Ъ ъ, Ы ы, Ыа ыа, Ь ь, Э э, Ю ю, Я я[8].
- Współczesny alfabet dołgański[9]
| А а | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Һ һ |
| Л л | М м | Н н | Ӈ ӈ | О о | Ө ө | П п | Р р | С с | Т т | У у | Ү ү | Ф ф |
| Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Fonologia
edytujŹródło:[10]
Samogłoski
edytuj| Przednie | Tylne | |||
|---|---|---|---|---|
| Przymknięte | i i: | y y: | ɯ ɯ: | u u: |
| Średnie | e e: | ø ø: | o o: | |
| Otwarte | a a: | |||
Spółgłoski
edytuj| Dwuwargowe | Zębowe | Podniebienne | Miękkopodn. | Krtaniowe | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Zwarte | bezdźwięczne | p | t | c | k | |
| dźwięczne | b | d | ɟ | ɡ | ||
| Szczelinowe | s | ɣ | h | |||
| Zwarto-szczelin. | bezdźwięczne | tʃ | ||||
| dźwięczne | dʒ | |||||
| Nosowe | m | n | ɲ | ŋ | ||
| Płynne | r | |||||
| Aproksymanty | l | j | ||||
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Dolgan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
- ↑ a b c d e Salminen 2007 ↓, s. 243.
- ↑ Bernard Comrie, The Languages of the Soviet Union, Cambridge: Cambridge University Press, 1981 (Cambridge language surveys), s. 53, ISBN 0-521-23230-9, ISBN 0-521-29877-6, OCLC 6627395 [dostęp 2023-09-22] (ang.).
- ↑ a b c d The Dolgans. The Red Book of the Peoples of the Russian Empire. [dostęp 2023-09-22]. (ang.).
- ↑ a b Dolgan language, pronunciation and language. www.omniglot.com. [dostęp 2017-02-02]. (ang.).
- ↑ a b Ziker 2014 ↓, s. 339.
- ↑ Wagner-Nagy 2023 ↓, s. 753.
- ↑ Aksjonowa Ogda, Бэсэлээ буквалар, Krasnojarsk: Красноярское кн. изд-во, 1990 [zarchiwizowane z adresu 2022-01-21].
- ↑ J. Aksienowa: Bukwar. Petersburg: 2001.
- ↑ S.I. Androsowa: Dołganskij język. 1997, s. 287. (ros.).
Bibliografia
edytuj- Tapani Salminen, Europe and North Asia, [w:] Christopher Moseley (red.), Encyclopedia of the World’s Endangered Languages, Abingdon–New York: Routledge, 2007, s. 211–282, DOI: 10.4324/9780203645659, ISBN 978-0-7007-1197-0, ISBN 978-0-203-64565-9, OCLC 47983733 (ang.).
- John P. Ziker, Sharing, Subsistence, and Social Norms in Northern Siberia, [w:] Jean Ensminger, Joseph Henrich (red.), Experimenting with Social Norms: Fairness and Punishment in Cross-Cultural Perspective, New York: Russell Sage Foundation, 2014, s. 337–356, ISBN 978-1-61044-840-6, ISBN 978-0-87154-500-8, OCLC 1162168465, JSTOR: 10.7758/9781610448406.17 (ang.).
- Beáta Wagner-Nagy, Nganasan, [w:] Daniel Abondolo, Riitta-Liisa Valijärvi (red.), The Uralic Languages, wyd. 2, Abingdon–New York: Routledge, 2023 (Routledge language family series), s. 753–792, DOI: 10.4324/9781315625096-17, ISBN 978-1-315-62509-6, ISBN 978-1-317-23097-7, ISBN 978-1-138-65084-8, ISBN 978-1-032-43656-2, OCLC 1343009189 [dostęp 2023-09-22] (ang.).