J.-H. Rosny

zbiorowy pseudonim belgijskich pisarzy

J.-H. Rosny – wspólny pseudonim literacki, którego używali dwaj bracia, francuskojęzyczni pisarze belgijscy: Joseph Henri Honoré Boex (1856–1940) oraz Séraphin Justin François Boex (1859–1948).

J.-H. Rosny (bracia Boex), fot. ok. 1893

Życie i twórczość

edytuj

Obydwaj urodzeni w Brukseli, z reguły uważani są za przedstawicieli literatury francuskiej. W latach 1886–1909 byli autorami wielu opowiadań i powieści o tematyce początkowo obyczajowej, a następnie przygodowej – przedhistorycznej i fantastycznej. Ich pierwszy wspólny utwór (Nell Horn z Armii Zbawienia – powieść z obyczajów londyńskich) powstał pod widocznym wpływem twórczości Emila Zoli, mieszcząc się w nurcie francuskiego naturalizmu. W 1887 wydali Xipehuzów – opowiadanie, w którego tło przedhistoryczne nowatorsko wplecione zostały elementy fantastyki naukowej. Utwór ten wraz z późniejszymi sprawił, że zaliczani są do twórców-inicjatorów powieści gatunku science-fiction, zwanej ówcześnie „powieścią fantastyczną”. W 1892 powstała Vamireh, uważana za pierwszą prawdziwą powieść o czasach przedhistorycznych. Znacznie większą popularność zyskali pisząc Walkę o ogień – powieść z czasów pierwotnych (pierwodruk w odcinkach, wydanie książkowe dopiero w 1911)[a], która po przeszło 70 latach doczekała się głośnej ekranizacji przez Jeana-Jacques'a Annauda.

Należeli do sygnatariuszy krytycznego listu otwartego, zwanego „Manifestem pięciu” (Manifeste des cinq)[1], skierowanego do Zoli (1887) przez grupę młodych pisarzy-naturalistów. W 1897 przyznano im za twórczość order Legii Honorowej. Od 1896 związani z kręgiem literackim skupionym wokół Edmunda Goncourt, zwanym Akademią Goncourtów, w 1903 powołani byli do jury pierwszej Nagrody Goncourtów.

Po zakończeniu literackiej współpracy (w 1908 bądź 1909 r.[2]) tworzyli i publikowali osobno jako J-H. Rosny (starszy) (J.-H. Rosny aîné, Joseph Boex) i J-H. Rosny (młodszy) (J.-H. Rosny jeune, Séraphin Boex). Pierwszy to lepiej znany i wybitniejszy z braci, któremu często błędnie przypisuje się utwory napisane wspólnie. Chronologicznie należą do nich:

  • Nell Horn de l'Armée du salut, roman de moeurs londoniennes (1886)
  • La Sorcière (1887)
  • Les Xipéhuz (1887)
  • Scènes préhistoriques (1888)
  • Les Corneilles (1888)
  • Tornades (1888) [wznowienie 1896 jako Le Cataclysme]
  • La Légende sceptique (1889)
  • Le Termite (1890)
  • Daniel Valgraive (1891)
  • Vamireh (1892)
  • Eyrimah (1893)
  • Nymphée (1893)
  • L'Impérieuse bonté (1894)
  • Un Autre monde (1895)
  • Le Jardin de Mary (1895)
  • Les Profondeurs de Kyamo (1896)
  • La Contrée prodigieuse des cavernes (1896)
  • Le Bilatéral (1897)
  • Nomai (1897)
  • Amour étrusque (1898)
  • Marc Fane, les âmes perdues (1899)
  • La Fauve et ses proies (1899)
  • Le Voyage (1900)
  • L'Épave (1903)
  • Le Crime du docteur (1903)
  • La Guerre du feu, roman des âges farouches (1909 – pierwodruk)

Przekłady i wydania polskie (wybór)[3]

edytuj
  • Agonia (La Mort de la Terre)
  • Doktor Harambur (Le Crime du docteur), 1903
  • Grzesznice, 1928
  • Kot Olbrzymi [Tygrys Kzamów] (Le Félin géant), 1927
  • Lot w nieskończoność (Les Navigateurs de l'infini), 1928
  • Niepokonana, 1895
  • Osaczona (Marta Baraquin) (Marthe Baraquin), 1910
  • Vamireh, 1892
  • Walka o ogień (La Guerre du feu), 1926
  • Złota igiełka (Aiguille d'or), 1900

Zobacz też

edytuj
  1. Kontrowersje, jakie mogą dotyczyć autorstwa (wspólnego bądź indywidualnego) tego utworu, wynikają zarówno z chronologii jego wydań, jak i twórczości obydwu braci. Niektóre źródła (zwłaszcza polskie) przypisują tę powieść Rosny'emu Starszemu, przyjmując za datę jej powstania 1911 r., tzn. już po przerwaniu autorskiej współpracy w 1908 (Wielka Encyklopedia PWN, Warszawa 2004, t. 23, s. 511, jak również wcześniej Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1967, t. 10, s. 83). Niekiedy utwierdzać też może w tym przekonaniu autorstwo jej kontynuacji pt. Kot Olbrzymi (1918), bezsprzecznie należące do Rosny'ego Starszego. Również podany tu stosunkowo pełny wykaz twórczości obydwu Rosnych (wraz z datowaniem utworów) trudno traktować w kategorii ustaleń bezwzględnych z uwagi na istotne niedokładności, błędy i sprzeczności zawarte w poszczególnych źródłach.

Przypisy

edytuj
  1. Niektóre źródła zaznaczają, że podpisał go tylko starszy z braci (Literatura francuska, Warszawa 1980, t. II, s. 311).
  2. W źródłach spotykane dwie daty wydarzenia (częstsza druga).
  3. Według katalogu Biblioteki Narodowej. [1]

Bibliografia

edytuj
  • Grand Larousse encyclopédique, Paris 1964, t. 9, s. 380
  • Enciclopedia Italiana di scienze, lettere ed arti, Roma 1936, t. XXX, s. 127
  • Dictionnaire encyclopédique Quillet, Paris 1965, s. 5066
  • Literatura francuska (t. II), Warszawa, 1980

Linki zewnętrzne

edytuj