Jan Marian Czerwiński

polski inżynier technolog, działacz gospodarczy i polityczny

Jan Marian Czerwiński (ur. 11 lipca 1878 w Janowie Podlaskim, zm. 29 września 1962 w Lublinie) – inżynier technolog, senator III kadencji w II RP, dyrektor wielu kluczowych fabryk II RP, działacz społeczny, radca Izby Przemysłowo-Handlowej w Lublinie w 1935 roku[1].

Jan Marian Czerwiński
Data i miejsce urodzenia

11 lipca 1878
Janów Podlaski, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

29 września 1962
Lublin, Polska

Odznaczenia
Złoty Krzyż Zasługi Złoty Krzyż Zasługi

Odznaczony dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi (1938, 1949).

Lata szkolne edytuj

Syn Piotra Tadeusza (1844–1902) inżyniera budowlanego (m.in. w Siedlcach) i uczestnika powstania styczniowego oraz Marii Vernier (1842–1912) córki francuskiego ogrodnika-botanika Czartoryskich pracującego w Puławach[2].

Po ukończeniu liceum filologicznego w Siedlcach w 1897, gdzie od pierwszej klasy zaprzyjaźnił się z Antonim Ponikowskim[3] przez rok studiował na Wydziale Matematycznym uniwersytetu w Petersburgu. W 1898 przeniósł się na Wydział Mechaniczny otworzonego Warszawskiego Instytutu Politechnicznego im. cara Mikołaja II. Tam też 8 kwietnia 1904 uzyskał dyplom inżyniera technologa. W czasie studiów razem z Ponikowskim należał do tajnego „Zjednoczenia” studentów. Odbywał też praktyki studenckie w Akcyjnym Towarzystwie Zakładów Kotlarskich i Mechanicznych W. Fitznera i K. Gempera w Sielcach (pod Sosnowcem) w 1900 oraz na Kolei Zabajkalskiej w 1901.

Od ukończenia studiów do odzyskania niepodległości edytuj

W 1905 Jan Czerwiński znalazł się na miesiąc w więzieniu carskim za współorganizowanie strajków szkolnych. Zaraz po tym przeniósł się do Ostrowca Świętokrzyskiego, gdzie znalazł zatrudnienie w tamtejszych Zakładach Hutniczych jako inżynier konstruktor (1905–1907). Tam też rozpoczął swoją działalność społeczną, organizując dla pracowników zakładów i mieszkańców świetlicę, i prowadził wykłady dokształcające.

W 1907 Jan Czerwiński przeprowadził się do Warszawy, gdzie zaczął pracę w Biurze Technicznym i Urządzeń Elektrycznych Jerzego Hosera (do 1910), a następnie do 1914 kierował Oddziałem Instalacyjnym w Towarzystwie Elektryczności w Warszawie Spółka Akcyjna. Oddział kierowany przez Jana Czerwińskiego prowadził elektryfikację Warszawy. Od 1908 był członkiem Stowarzyszenia Techników, redagował dwutygodniki Mechanik, cztery wydania Polskiego kalendarza technicznego. W czasie swojego pobytu w Warszawie kontynuował organizowanie wykładów i odczytów dla robotników.

Od 1 lipca 1914 Jan Czerwiński objął stanowisko dyrektora technicznego w fabryce maszyn i urządzeń wiertniczych w Jekaterynodarze należącej do Russian Cuban Industrian produkującej także po wybuchu wojny amunicję dla wojska. Rewolucja 1917 miała w obwodzie Krasnojarskim bardzo gwałtowny przebieg. Dyrektor zakładów N. Rokkel, w których pracował Jan Czerwiński został zamordowany w marcu 1918 Jan Czerwiński pozostał na swoim stanowisku prawdopodobnie ze względu na swoje podejście do robotników.

II RP edytuj

Praca zawodowa edytuj

W styczniu 1919 Jan Czerwiński wraz z rodziną powrócił do Polski. Po skontaktowaniu się z dyrektorami „Cuban Oil” został zaangażowany na stanowisku dyrektora fabryki maszyn wiertniczych Galicyjsko-Karpackiego Towarzystwa Naftowego w Glinniku Mariampolskim. Pracował tam do 1925.

Od stycznia 1926 Jan Czerwiński objął stanowisko dyrektora naczelnego Podlaskiej Wytwórni Samolotów w Białej Podlaskiej. Stanowisko objął po Witoldzie Rumbowiczu. Jan Czerwiński był dyrektorem PWS do 1932. W okresie tym w wytwórni wyprodukowano około 150 samolotów rozpoznawczych Potez 25, 50 myśliwskich Avia BH-33, 80 myśliwskich PWS-10, 72 szkolnych BM-4h oraz wiele prototypów. W latach wielkiego kryzysu 1932–1933 Podlaska Wytwórnia Samolotów popadła w trudności finansowe i jej akcje zostały wykupione przez Skarb Państwa.

W 1933 w szczycie kryzysu Jan Czerwiński pozostawał przez ponad rok bez pracy. Rodzina utrzymywała się z diety senackiej. W tym samym roku w poszukiwaniu pracy przeniósł się do Lublina, gdzie po zakończeniu kadencji senatu w 1935 rozpoczął prace nad elektryfikacją Lubelszczyzny.

Gdy w 1936 w Lublinie powstał Lubelski Międzykomunalny Związek Elektryfikacyjny – LUBZEL – Jan Czerwiński został jego dyrektorem. Pod jego kierownictwem zelektryfikowano 36 miejscowości i osiedli i przeprowadzono ponad 320 km linii energetycznych.

Służba publiczna edytuj

W 1930 Jan Czerwiński startował w wyborach do Senatu RP III kadencji. Został wybrany z listy nr 1, woj. lubelskie z listy BBWR. W Senacie kierował grupą komisji gospodarczych. W kolejnej kadencji Senatu pełnił funkcję zastępcy senatora w województwie lubelskim.

II wojna światowa edytuj

Po wkroczeniu Niemców do Lublina we wrześniu 1939 Jan Czerwiński został odwołany ze stanowiska dyrektora LUBZEL-u, jednak pozostał w firmie i dalej prowadził prace elektryfikacyjne. W LUBZEL-u pracował do końca okupacji niemieckiej.

Przez całą II wojnę światową Jan Czerwiński z rodziną mieszkał przy ul. Czeskiej 6 w dzielnicy Dziesiąta. W jego mieszkaniu znajdował się punkt kontaktowy AK. Starsze dzieci córka Maria Krystyna[4] oraz syn Tadeusz[5] zginęli w powstaniu warszawskim.

Młodsze dzieci Magdalena (po mężu Krawczyk) oraz Wojciech[6] działały w „Szarych Szeregach”.

PRL edytuj

Po wkroczeniu Sowietów do Lublina w 1944 Jan Czerwiński powrócił na stanowisko dyrektora w LUBZEL-u. Główny nacisk kładąc na elektryfikację wsi. Po utworzeniu Zjednoczenia Energetycznego Okręgu Lubelskiego[7] pełnił dalej funkcję dyrektora naczelnego, aż do stycznia 1950. Wkrótce został usunięty z energetyki jako człowiek niepewny ideowo oraz ze względu na swoją przeszłość przedwojenną oraz kontakty z Armią Krajową.

Po odejściu z Zakładu Energetycznego przez resztę życia pracował w Wojewódzkim Zjednoczeniu Przedsiębiorstw Państwowych Przemysłu Terenowego, pełnił funkcję starszego inż. w pracowni dokumentacji technicznej, opracowując założenia i projekty budowy i rozbudowy obiektów przemysłowych w województwie lubelskim.

Pracował prawie do samej śmierci w dniu 29 września 1962 roku. Został pochowany na cmentarzu przy ul. Lipowej w Lublinie.

Przypisy edytuj

  1. Monitor Polski z 1935 r. Nr 047, poz. 63.
  2. Piotr Vernier miał duży wkład między innymi w projektowaniu i zakładaniu Ogrodu Saskiego w Lublinie.
  3. Późniejszym premierem rządu fachowców w latach 1921–1922 i mężem siostry żony Jana Czerwińskiego Marii Urszuli Opolskiej Karoliny.
  4. Magister biologii (ur. 1914), żołnierz – sanitariuszka AK zginęła 8 sierpnia 1944.
  5. Student elektryk Politechniki Lwowskiej oraz konspiracyjnej Politechniki Warszawskiej (ur. 1921), żołnierz AK 2 kompanii batalionu „Kiliński”, poległ w ataku na budynek PAST-y 6 sierpnia 1944.
  6. Od 1942 harcerz Szarych Szeregów i Oddziału AK „Szaruga” (podchorąży) we wrześniu 1944 aresztowany w mieszkaniu rodziców przy ul. Czeskiej 6, gdzie w dniach 9–17 września 1944 NKWD założyło ‘kocioł’, w którym zatrzymano łącznie 36 osób. 14 mężczyzn wywieziono do Rosji. W zasadzce został także ujęty Adam Ponikowski syn Antoniego Ponikowskiego i razem z Wojciechem wywiezieni do łagru Borowicze, skąd powrócił w marcu 1946.
  7. Zastąpiło ono LUBZEL.

Bibliografia edytuj

  • Słownik biograficzny techników polskich, tom 4/5, Warszawa 1994.
  • Małgorzata Smogorzewska, Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939. Słownik biograficzny, T. 1, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1998.
  • Wojciech Czerwiński – wspomnienia o ojcu.