Jaskinia Jasowska
Jaskinia Jasowska (słow. Jasovská jaskyňa) – jaskinia krasowa na pograniczu północno-wschodniego skraju Krasu Słowacko-Węgierskiego i Kotliny Koszyckiej na Słowacji. Leży na terenie wsi Jasov (tuż na południe od centrum jej zabudowy) w powiecie Koszyce-okolice w kraju koszyckim. Jest udostępniona turystom.
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Kraj | |
| Położenie |
na południe od wsi Jasov |
| Długość |
3 494[1] m |
| Deniwelacja |
55 m |
| Wysokość otworów |
naturalny: 286 m n.p.m. |
| Data odkrycia |
znana od dawna |
Położenie na mapie kraju koszyckiego  | |
Położenie na mapie Słowacji  | |
| 48°40′38″N 20°58′33″E/48,677222 20,975833 | |
Jaskinia Jasowska należy do najbardziej znanych jaskiń Parku Narodowego Kras Słowacki. Słynna jest głównie z bogatej szaty naciekowej, interesującej rzeźby i genezy podziemnych sal i korytarzy, a także z występowania wielu gatunków nietoperzy, cennych znalezisk archeologicznych oraz z bogatej historii.
Położenie jaskini edytuj
Jaskinia mieści się w wapiennym masywie Białej Skały koło Jasova. Jej sztucznie wykonane wejście znajduje się na prawym brzegu doliny Bodvy na wysokości 256 m n.p.m., natomiast otwór naturalny (dziś służący jako wyjście) na wysokości 286 m n.p.m. Jaskinia ma długość 3 494 m[1] i deniwelację 55 m. Jaskinia leży w granicach rezerwatu przyrody Jasovské dubiny.
Geneza i morfologia jaskini edytuj
Jaskinia powstała w szarych wapieniach tzw. guttensteinskich oraz jasnych wapieniach i dolomitach tzw. steinalmskich, pochodzących ze środkowego triasu. Składa się z licznych, przestronnych korytarzy rozwiniętych w pięciu poziomach. Powstały one głównie dzięki erozyjnej działalności rzeki Bodvy, która kiedyś przepływała przez jaskinię. Najstarszy jest poziom górny. Kolejne poziomy powstawały z czasem coraz niżej, wraz z obniżaniem się koryta Bodvy[2].
Temperatura w jaskini waha się w granicach od 8,8 do 9,4 °C. Wilgotność względna, wynosząca 90 - 98 %[2], praktycznie sterylna atmosfera oraz zawartość w wodzie i powietrzu wielu pierwiastków rzadkich i śladowych powodują, że wydzielona część jaskini od 1995 r. wykorzystywana jest do speleoterapii.
Fauna jaskini edytuj
W jaskini znajdowano liczne szczątki zwierząt dawniej ją zamieszkujących, jak kości niedźwiedzia jaskiniowego (Ursus spelaeus) i hieny jaskiniowej (Crocuta spelaea)[2]. Szczególnie liczne nagromadzenie kości niedźwiedzi, w tym całe szkielety, znaleziono w nanosach iłowych, w których został przekopany tzw. Korytarz Niedźwiedzi.
Obecnie jaskinia jest znanym stanowiskiem występowania nietoperzy. Stwierdzono w niej obecność 19 gatunków nietoperzy (z 24 gatunków występujących na Słowacji), przebywających tam głównie zimą. Najczęściej występują podkowiec duży i podkowiec mały. Jaskinia jest jednym z najważniejszych zimowisk podkowców wielkich na terenie Słowacji[2]. Z drobnych bezkręgowców występują tu studniczki, skoczogonki, a także unikalny pajęczak Eukoenenia spelaea.
Archeologia edytuj
Jaskinia Jasowska jest jedną z najdawniej znanych i wykorzystywanych przez człowieka jaskiń z terenu dzisiejszej Słowacji. Świadczą o tym liczne znaleziska archeologiczne z paleolitu (kultura oryniacka), neolitu (kultura bukowogórska) i epoki żelaza (kultura halsztacka), a także z młodszych czasów.
Pierwsze badania archeologiczne i paleontologiczne we wstępnych częściach jaskini wykonali w 1878 r. E. Nyáry i A. Tallóczy. Dalszy etap badań speleoarcheologicznych miał miejsce w 1916 r. Wówczas to geolog dr. T. Kormos wraz ze współpracownikami odkryli liczne fragmenty ceramiki, zaliczone do kultury bukowogórskiej i pilińsko-kyjatyckiej, przedmioty z brązu i wiele materiału osteologicznego.
Dzieje udostępniania turystycznego edytuj
W czasach nowożytnych jaskinię prawdopodobnie odkrył jeszcze w XII w. jeden z zakonników zakonu premonstratensów w Jasovie. Później jaskinia - jej część pozbawiona wystroju naciekowego zwana Jadalnią (słow. Jedáleň) - służyła okolicznym mieszkańcom i mnichom jako miejsce schronienia w czasach najazdów tatarskich, zagrożenia tureckiego itp. Na ścianach jaskini zachowało się wiele starych napisów i rysunków. Napis z roku 1452, wykonany szwabachą w tzw. Sali Husyckiej, odkryty w 1923 r., mówi o zwycięstwie oddziałów Jana Jiskry[2] nad wojskami regenta Węgier Jana Hunyadyego w bitwie pod Łuczeńcem (1451). Data 1576 w Sali Nietoperzy (słow. Dóm netopierov) świadczy, że niektóre głębsze części jaskini znane były już w XVI w. W jaskini znaleziono m. in. sztylet z rzeźbionym zdobieniem, który prawdopodobnie pochodzi z czasów ekspansji tureckiej w XVI-XVII w.[2]
Inicjatywa udostępnienia jaskini dla zwiedzających wyszła w 1846 r. od ówczesnego przełożonego klasztoru premonstratensów w Jasovie[2]. Dzięki temu Jaskinia Jasowska stała się pierwszą turystycznie udostępnioną jaskinią na terenie dzisiejszej Słowacji. Zainteresowanie jaskinią było wówczas jednak niewielkie i wkrótce popadła ona w zapomnienie.
Po szeroko zakrojonych badaniach, prowadzonych przez żołnierzy garnizonu w Moldavie nad Bodvou pod kierunkiem Júliusa Zikmunda[3] i odkryciu większości najbardziej interesujących komór i korytarzy zmodernizowano trasę turystyczną i w 1924 r. otwarto ją dla zwiedzających. Od 1926 r. jaskinia posiada oświetlenie elektryczne. Od 1929 r. była ona pod zarządem Klubu Czechosłowackich Turystów, który w 1931 r. wybił nowe, dzisiejsze dolne wejście i uprzystępnił odcinek zwany Bludisko[2]. W czasach Pierwszej Republiki Słowackiej (1939-1945) jaskinia ponownie znalazła się w gestii jasowskiego klasztoru[3].
Zwiedzanie jaskini edytuj
Jaskinia jest czynna od 1 kwietnia do 31 października. Dla turystów udostępniono odcinek korytarzy o długości 550. Długość trasy zwiedzania (w formie pętli) wynosi 720 m, czas zwiedzania ok. 45 min.
Jaskinia Jasowska należy do najmniej licznie odwiedzanych słowackich jaskiń: w latach 1996-2005 odwiedzało ją rocznie średnio ok. 18,4 tys. osób[4], natomiast w latach 2011-2019 rocznie średnio ok. 17,3 tys.[5]. W ostatnim ćwierćwieczu największą liczbę zwiedzających zanotowano w roku 1997 (ok. 22,5 tys.)[4].
Ochrona jaskini edytuj
Jaskinia chroniona jest jako narodowy pomnik przyrody. W 1995 r. w ramach bilateralnego słowacko-węgierskiego programu pod nazwą "Jaskinie Krasu Węgierskiego (Aggtelek) i Krasu Słowackiego" została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO.
Przypisy edytuj
- ↑ a b Ján Tencer: Tabuľka najdlhších jaskýň na Slovensku. Stav k 1. 3. 2016 [w:] "Spravodaj SSS 1/2016", s. 92
- ↑ a b c d e f g h Správa slovenských jaskýň: Jasovská jaskyňa. [dostęp 2024-02-04]. (słow. • ang. • niem. • węg. • pol.).
- ↑ a b Wg informacji na panelach w holu wejściowym jaskini (2018 r.)
- ↑ a b Tomáš Gall, Ľubica Nudzíková: Návštevnosť sprístupnených jaskýň v rokoch 1995-2005, [w:] "Aragonit nr 11, 2006, s. 53-57
- ↑ Návštevnosť jednotlivých jaskýň za posledných 10 rokov, wg strony "Správy slovenských jaskýň" [1]
Bibliografia edytuj
- Jozef Ďurček: Slovenský kras. Turistický sprievodca ČSSR. Bratislava: Šport, slovenské telovýchovné vydavatel’stvo, 1989, s. 165-166. ISBN 80-7096-020-5.
- Jozef Thuróczy. Najstaršia sprístupnená jaskyňa. „Krásy Slovenska”. R. LXII, nr 5/1985. s. 16-17. (słow.).
- Volovské vrchy - Košice. Turistická mapa 1:50 000. Harmanec: VKÚ, 1989. ISBN 80-8042-317-2.
Linki zewnętrzne edytuj
- Oficjalna strona jaskini. Zarząd Jaskiń Słowackich. (pol. • słow. • ang. • niem. • węg.).