Jełowiccy herbu Jełowicki
Jełowiccy (hist. pol. Jałowieccy[1]) herbu własnego (Jełowicki), przydomku Bożeniec[2] – żyjący do dziś[3], polski ród książęcy[a], pochodzenia ruskiego. Należeli do jednego z najbardziej zasłużonych i najwybitniejszych rodów w Rzeczypospolitej. Na przestrzeni dziejów członkowie tego rodu piastowali liczne funkcje dygnitarskie i kościelne. W swej historii Jełowiccy wielokrotnie przelewali krew w obronie ustroju Polski.
 Jełowicki | |
| Państwo | |
|---|---|
| Region | |
| Gniazdo rodzinne | |
| Tytuły |
książęta |
| Protoplasta | |
| Pierwsza wzmianka |
1444 |
| Status rodziny |
żyje |
| Pochodzenie etniczne | |
| Gałęzie |
milczańsko-kamieniecka, łanowiecka, ozenińska, mirohowska, sokulska, ozenińska-arentowska, mychlińska, miroboska, hranowska |
Członkowie rodu Jełowickich wiązali się z takimi rodami jak Czartoryscy, Woronieccy, Sokolscy, Ostrogscy czy Wiśniowieccy[4].
Etymologia nazwiska
edytujNazwisko Jełowickich ma charakter odmiejscowy, a dokładniej od Jałowicz (Jełowicz), obecnie zlokalizowanych na Wołyniu, gdzie wzmiankowani byli w Metryce Wołyńskiej w 1528 roku[5].
Etymologia przydomku
edytujPrzydomek, którym posługują się Jełowiccy – Bożeniec – został przez nich przyjęty z uwagi na pamięć o ich najdawniejszym przodku, Paszce Bożeńcu Jełowickim[2].
Tytuł książęcy
edytujTytuł książęcy Jełowickich wzbudzał wśród heraldyków wiele kontrowersji. Kasper Niesiecki w swym dziele podał informację jakoby Jełowiccy mieli pochodzić od książąt perejasławskich. Tego samego zdania był Józef Jabłonowski, który wyprowadził ich od Izasława, księcia perejasławskiego, wraz z innymi rodami książęcymi[2].
Adam Kosiński dodaje do tego, że Jełowiccy prawdopodobnie są linią zgasłej rodziny książęcej – Kropotków, a tytuł książęcy zarzucili w XVI-tym wieku. Powodem do tego twierdzenia była okoliczność, że członkowie Kropotków od posiadanej wówczas przez nich miejscowości Jełowicz, podpisywali się w dokumentach jako Jełowiccy (innymi słowy: z Jełowic)[2].
Przeciw książęcemu pochodzeniu Jełowickich stał Józef Wolff, który w swojej pracy przeznaczonej rodom kniaziowskim stwierdził, że protoplasta Jełowickich, Paszko Bożeniec Jełowicki, był zwykłym szlachcicem[2].
Nie podlega jednak dyskusji, że pochodzenie książęce Jełowickich zostało im przyznane dekretem komisji legitymacyjnej i zatwierdzone przez rosyjską heroldię dnia 28 lutego 1841 roku[4].
Historia
edytuj
Według Józefa Wolffa, początków rodu Jełowickich należy szukać na Wołyniu, tam też w 1444 roku, protoplasta rodziny, Paszko Bożeniec Jełowicki[b], otrzymał nadanie miejscowości Łanowce (powiat krzemieniecki na Wołyniu) od Kazimierza Jagiellończyka. Historyk Teodor Żychliński, określa dom Jełowickich jako jeden z najdawniejszych na Wołyniu, spokrewniony z najstarszymi rodami z tego regionu[4].
Metryka Wołyńska z 1528 roku wspomina o istnieniu Hniewosza Jełowickiego[6].
Miejscowość Łanowce przechodząc z pokolenia na pokolenie znalazła się w połowie XVI wieku w posiadaniu potomka Paszka – Hniewosza, syna Iwana. O wydarzeniu tym świadczy zachowany dokument przyznania miejscowości przez króla Zygmunta II Augusta w 1565 roku. Od tego momentu miejscowość Łanowce należała do rodu Jełowickich aż do 1848 roku[4].
W pewnym momencie Jełowiccy przenieśli się z Wołynia do województwa bracławskiego, w którym mieli znaczne dobra ziemskie. Ziemie powiększyły się jeszcze bardziej po otwarciu portu odeskiego w 1794 roku. Z biegiem czasu bogacili się coraz szybciej, żyjąc z nowego handlu i żyznych ziem, w których byli posiadaniu. Stefan Jełowicki, ożeniony z Iwankiewiczówną, otrzymał też znaczny zapis od bezdzietnego Antoniego Jaroszyńskiego, i nabył Siennicę[4].
.jpg)
W 1830 roku Jełowiccy dali przykład szczerego poświęcenia do ojczyzny. Wacław z trzema synami (Edwardem, Eustachym i Aleksandrem) stanął do walki w powstaniu listopadowym. Poproszony o powrót do domu z synami odrzekł, że chce spłacić swój dług i nikt nie może go w tej kwestii zastąpić. Poświęcenie Jełowickich było uwieńczone śmiercią Wacława na polu bitwy w 1831 roku[4][7].
Gałęzie
edytujRozgałęzienie linii Jełowickich, opracowanie na podstawie tekstu poniżej:
| Linia Główna | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Linia Milczańsko-Kamieniecka | Linia Łanowiecka | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Linia Ozenińska | Linia Łanowiecka | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Linia Ozenińska | Linia Mirohowska | Linia Sokulska | Linia Łanowiecka | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Linia Ozenińska-Arentowska | Linia Mychlińska | Linia Miroboska | Linia Hranowska | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Gniewosz Jełowicki (zm. 1565), miał czterech synów. Z czego drugi syn, Antoni zapoczątkował linię Milczańsko-Kamieniecką, a od trzeciego syna Sawy, idzie linia Łanowiecka[4].
Sawa miał synów Hieronima, Adriana i Krzysztofa. Hieronim kasztelan Chełmski zszedł bezpotomnie[4].
Adrian, dał początek linii Ozenińskiej, która rozdzieliła się na Ozenińską i Mirohoską. Ozenińska rozdzieliła się na Ozenińską Arentowską i Mychlińską. Szczep Mirohowski rozdzielił się na gałęzie Hranowską i Miroboską[4].
Krzysztof natomiast, dał początek linii Łanowieckiej, która na pradziadowskich została dobrach; przez wniosek po księżniczce Sokulskiej rozdzieliła się na dwa szczepy: Sokulski i Lanowiecki. Szczep Sokulski zszedł bez potomków płci męskiej[4].
Z linii Lanowieckiej natomiast pochodzą trzej rodzeni bracia, Konstanty Stefan i Wacław. Wacław poległ pod Danowem, jest ojcem zamordowanego Edwarda i Aleksandra[4]. Potomkowie min. Edwarda żyją do dziś w Polsce.
Znani członkowie rodu
edytuj
- Zachariasz Jełowicki (zm. 1629) – sekretarz i pisarz królewski.
- Hieronim Jełowicki (1672–1732) – biskup, Wiceprezydent Trybunału Koronnego.
- Antonina Jełowicka (zm. 1780) – poetka późnego baroku.
- Stanisław Jełowicki (1742–1811) – poseł na Sejm Czteroletni.
- Wacław Jełowicki (1778–1831) – powstaniec listopadowy, ziemianin.
- Mikołaj Jełowicki (1794–1867) – powstaniec listopadowy, pisarz.
- Edward Jełowicki (1802–1849) – powstaniec listopadowy, oficer, porucznik[8].
- Edward Jełowicki (1803–1848) – powstaniec listopadowy, kawaler orderu Virtuti Militari.
- Aleksander Jełowicki (1804–1877) – powstaniec listopadowy, pisarz, wydawca, zakonnik Zmartwychwstaniec, Virtuti Militari.
- Eustachy Jełowicki (1805–1869) – powstaniec listopadowy, ziemianin.
- Marcin Jełowicki (1807–1870) – powstaniec listopadowy, oficer[9].
- Adolf Jełowicki (1809–1891) – powstaniec listopadowy[10].
- Stanisław Jełowicki (1809–1842) – powstaniec listopadowy[11].
- Adolf Jełowicki (1840–1898) – agronom, doktor filozof.
- Pelagia Popławska (1853–1915) – lekarka, działaczka społeczna.
- Adolf Józef Jełowicki (1863–1937) – biskup pomocniczy, pisarz.
- Witold Jełowicki (1874–1927) – prawnik, adwokat, sędzia.
- Gustaw Jełowicki (1880–1965) – duchowny.
- Jerzy Jełowicki (1899–1939) – ziemianin, agronom, malarz, oficer, Virtuti Militari.
- Aleksander Jełowicki (1921–1998) – powstaniec warszawski[12].
- Teresa Jełowicka (1921–1998) – powstaniec warszawski[13].
- Maria Jełowicka (1923–1944) – powstaniec warszawski[14].
- Jadwiga Jełowicka (1924–2017) – powstaniec warszawski[15].
- Krzysztof Jełowicki (1925–1944) – powstaniec warszawski[16].
- Witold Jełowicki (1931–2000) – powstaniec warszawski[17].
- Jerzy Karol Jełowicki (1941–2006) – członek Rady Polonii Belgijskiej.
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Pochodzenie książęce Jełowickich zostało im przyznane dekretem komisji legitymacyjnej i zatwierdzone przez rosyjską heroldię dnia 28 lutego 1841 roku
- ↑ Paszko jest najstarszym znanym nam członkiem rodu Jełowickich.
Przypisy
edytuj- ↑ Uruski 1909 ↓, s. 57.
- ↑ a b c d e Wolff 1895 ↓, s. 660.
- ↑ Minakowski ↓.
- ↑ a b c d e f g h i j k Żychliński 1893 ↓, s. 217.
- ↑ Вінниченко 2009 ↓.
- ↑ Niesiecki 1839 ↓, s. 486.
- ↑ Wrotnowski, Felix (1838). Powstanie na Wołyniu, Podolu i Ukrainie w Roku 1831. Tom II. Paryż: z Kśięgarni i Drukarni Polskiej. s. 277
- ↑ Minakowski i c ↓.
- ↑ Minakowski i f ↓.
- ↑ Minakowski i b ↓.
- ↑ Minakowski i h ↓.
- ↑ Minakowski i k ↓.
- ↑ Minakowski i i ↓.
- ↑ Minakowski i g ↓.
- ↑ Minakowski i d ↓.
- ↑ Minakowski i e ↓.
- ↑ Minakowski i j ↓.
Bibliografia
edytuj- Kasper Niesiecki, Herbarz polski, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. IV, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1839, s. 521.
- Teodor Żychliński, Złota księga szlachty polskiej, Poznań: Jarosław Leitgebr, 1893, s. 322.
- Józef Wolff, Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku, Warszawa: Gebethner i Wolff, 1895, s. 698.
- Seweryn Uruski, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. VI, Warszawa: Gebethner i Wolff, 1909, s. 396.
- О.О. Вінниченко, Князі і некнязі: про князівський титул Єловицьких [online], 2009, s. 65.
Linki zewnętrzne
edytuj- Marek Minakowski: Jełowicki. sejm-wielki.pl. [dostęp 2022-01-03]. (pol.).
- Marek Minakowski: Adolf Bożeniec-Jełowicki h. wł.. sejm-wielki.pl. [dostęp 2022-01-03]. (pol.).
- Marek Minakowski: Edward Bożeniec-Jełowicki h. wł.. sejm-wielki.pl. [dostęp 2022-01-03]. (pol.).
- Marek Minakowski: Jadwiga «Jaga» Bożeniec-Jełowicka h. wł.. sejm-wielki.pl. [dostęp 2022-01-03]. (pol.).
- Marek Minakowski: Krzysztof Bożeniec-Jełowicki h. wł.. sejm-wielki.pl. [dostęp 2022-01-03]. (pol.).
- Marek Minakowski: Marcin Teodor Bożeniec-Jełowicki h. wł.. sejm-wielki.pl. [dostęp 2022-01-03]. (pol.).
- Marek Minakowski: Maria «Teresa» Bożeniec-Jełowicka h. wł.. sejm-wielki.pl. [dostęp 2022-01-03]. (pol.).
- Marek Minakowski: Stanisław Bożeniec-Jełowicki h. wł.. sejm-wielki.pl. [dostęp 2022-01-03]. (pol.).
- Marek Minakowski: Teresa «Lipska» Bożeniec-Jełowicka na Rożniatówce h. wł.. sejm-wielki.pl. [dostęp 2022-01-03]. (pol.).
- Marek Minakowski: Witold «Zawisza» Bożeniec-Jełowicki h. wł.. sejm-wielki.pl. [dostęp 2022-01-03]. (pol.).
- Marek Minakowski: Aleksander «Mściwój» Bożeniec-Jełowicki h. wł.. sejm-wielki.pl. [dostęp 2022-01-03]. (pol.).