Wikipedia

Kamienica przy Rynku 17 w Tarnowskich Górach (budynek północny)

zabytkowa kamienica w Tarnowskich Górach

Kamienica przy Rynku 17 w Tarnowskich Górach (budynek północny) – kamienica wybudowana najprawdopodobniej w II połowie XVI wieku, znajdująca się pod numerem 17 przy Rynku w Tarnowskich Górach, wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.

Kamienica przy Rynku 17
(budynek północny)
Symbol zabytku nr rej. A/613/66 z 15 kwietnia 1966[1][2]
Ilustracja
Kamienica w 2013 roku
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Tarnowskie Góry (Śródmieście-Centrum)

Adres

Rynek 17

Typ budynku

kamienica

Architekt

nieznany[3]

Inwestor

nieznany[3]

Ukończenie budowy

XVI wiek[4][5][6][3]
(II poł. XVI wieku, przypuszczalnie między 1550 a 1582 rokiem[7])

Ważniejsze przebudowy

XVII i XVIII wiek[3] oraz 1889[8] i 1915[9]

Pierwszy właściciel

nieznany[3]

Kolejni właściciele

Obecny właściciel

od 1990 roku[7]

Położenie na mapie Tarnowskich Gór
Mapa konturowa Tarnowskich Gór, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Kamienica przy Rynku 17(budynek północny)”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Kamienica przy Rynku 17(budynek północny)”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Kamienica przy Rynku 17(budynek północny)”
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego
Mapa konturowa powiatu tarnogórskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Kamienica przy Rynku 17(budynek północny)”
Ziemia50°26′40,186″N 18°51′16,722″E/50,444496 18,854645
Multimedia w Wikimedia Commons

Budynek należy do zespołu kamienic podcieniowych, które zajmują południową część zachodniej pierzei tarnogórskiego Rynku oraz początkowy odcinek ulicy Gliwickiej. Współcześnie obiekt funkcjonalnie związany jest z sąsiednią kamienicą, również zajmującą parcelę pod numerem 17, pierwotnie jednak obie części funkcjonowały oddzielnie, o czym świadczy odmienna bryła budynków oraz ślady istnienia dwóch niezależnych klatek schodowych.

Pierwszym znanym z nazwiska właścicielem kamienicy był Andreas Olofsson, od połowy XVIII wieku do końca XIX wieku budynek należał zaś do Böhmów. Bryła obiektu pozostała niezmieniona od XVIII wieku, zachowały się sklepienia kolebkowo-krzyżowe i żaglaste, choć drobne przebudowy miały miejsce m.in. w latach 1889 i 1915. W 1950 roku kamienica po raz pierwszy została wpisana do rejestru zabytków (województwa śląsko-dąbrowskiego), a w kwietniu 1966 roku wpisano ją do rejestru zabytków województwa katowickiego.

Historia

edytuj
 
Południowa i zachodnia pierzeja tarnogórskiego rynku ok. 1860–1870. Dom pod numerem 17 oznaczony czerwoną strzałką

Budynek znajduje się w południowej części zachodniej pierzei tarnogórskiego Rynku. Podobnie jak sąsiednie budynki, wybudowany został w XVI wieku[4][6] – prawdopodobnie w drugiej jego połowie[7] – i należy do zespołu kamienic podcieniowych, który obejmuje budynki przy ul. Gliwickiej 1, 3 i 5 oraz przy Rynku 18 i 17 (budynek północny i południowy), a kiedyś także 16 i 15[5].

Nie jest znany inwestor, architekt, budowniczy, ani dokładna data wzniesienia kamienicy. Poczet jej właścicieli zaczyna się od wzmiankowanego w 1670 roku Andreasa Olofssona, potomka szwedzkiego oficera, który osiadł po wojnie trzydziestoletniej w Tarnowskich Górach jako kupiec. W latach 1673–1676 jako właścicielka budynku figuruje już jego żona, Anna Olofssonowa z domu Weißheitt[11]. Budynek prawdopodobnie uległ zniszczeniu podczas wielkiego pożaru miasta w 1701 roku, choć nie wiadomo, w jakim stopniu ucierpiał[7].

Dom był jednym z budynków, które spłonęły w pożarze miasta w 1746 roku[12]. Kataster z tego roku jako właścicielkę obiektu wymienia wdowę Scultetus, której pierwszym mężem był Matthias Olofsson, syn Andreasa[11]. Wartość budynku w tym okresie wynosiła 570 talarów[9]. W kolejnym katastrze, z 1765 roku, właścicielem budynku jest urodzony w Brzegu handlarz suknem Johann Gottlieb Böhm, prywatnie wnuk Anny Evy Scultetus. Jego pierwszą żoną była Theofila Carolina Petrasch, córka byłego burmistrza miasta, Bernarda Petrascha, która zmarła jednak młodo, a kolejną żoną Böhma została znacznie od niego młodsza Magdalene Dull. Po śmierci męża była ona właścicielką kamienicy w latach 1799–1818, a następnie w latach 1818–1861 dom należał do ich wnuka, Gustava Böhma[11]. W latach 1765–1840 wartość katastralna domu wynosiła 672–660 talarów[9].

Gustav był człowiekiem przedsiębiorczym, który pomnożył znacząco rodzinny kapitał (m.in. w 1843 roku nabył on sąsiednią kamienicę). Był również aktywny społecznie; należał do Bractwa Strzeleckiego, wrocławskiej loży wolnomularskiej „Horus” i tarnogórskiej „Silberfels”, był radnym, a następnie starszym radnym miejskim (Stadtältester). 22 listopada 1821 roku ożenił się z Louise Wagner, która po jego śmierci stała się właścicielką obiektu. W latach 1889–1900 kamienica należała do syna Gustava i Louise, Ottona, który jako ostatni z rodziny Böhmów zajmował się handlem tkaninami. Również w 1889 roku przy bocznym skrzydle od strony dziedzińca zbudowano galeryjkę według projektu Adolfa Goerkego[9].

W książce adresowej z 1909 roku jako właściciel domu figuruje Benno Atzler, zaś w latach 1912–1915 kamienica należała do Spółki Handlu Ziemią Silesia z Bytomia (Grundstücksverwaltungsgesellschaft m.b.H in Beuthen). W 1915 roku przebudowano wnętrza oraz wzniesiono murowaną ścianę szczytową w miejsce prawdopodobnie drewnianej (projekt Pawlik & Co z Bytomia)[9]. Od 1925 do 1990 roku własność rodziny Balcerów[7].

12 marca 1950 roku obiekt po raz pierwszy wpisano do rejestru zabytków nieruchomych (wówczas województwa śląsko-dąbrowskiego), zaś 15 kwietnia 1966 roku kamienicę jako budynek mieszkalny I wpisano do rejestru zabytków województwa katowickiego pod numerem 613/66[1][2]. W 1991 roku przeprowadzono gruntowny remont budynku[7].

We wrześniu 2015 roku tuż przy kamienicy umieszczono jedną z serii figur tarnogórskich gwarków – rzeźbę autorstwa Norberta Jastalskiego[13].

Współcześnie w kamienicy mieści się m.in. cukiernia Danuta[14], natomiast jej XVI-wieczne piwnice zajmuje pub Beczka[15].

Architektura

edytuj

Budynek północny przy Rynku 17 wzniesiony jest na rzucie prostokąta, dwukondygnacyjny – piętrowy z wysokim poddaszem, kryty dwuspadowym dachem półszczytowym (naczółkowym[4][6]) z kalenicą prostopadłą do pierzei rynku, o kącie nachylenia połaci wynoszącym 45°[7].

Elewacja obiektu jest trójosiowa, z wnęką z figurą św. Floriana w szczycie, dwoma okienkami po obu jej bokach oraz z podcieniem otwartym dwiema arkadami na parterze[4][7][6][9].

Wnętrze czterotraktowe, z sienią przelotową na parterze sklepioną krzyżowo-kolebkowo. Pomieszczenie na lewo od niej ma czteroprzęsłowe sklepienie żaglaste na gurtach[4][6].

Ściany parteru – zwłaszcza od strony ul. Przesmyk – są bardzo masywne, a łuki przy podłogach piwnic (z których część jest zasypana gruzem) mogą świadczyć o tym, że były one dwukondygnacyjne[9][7][3].

Galeria

edytuj
  •  
    Kamienice pod nr. 17 przy Rynku w Tarnowskich Górach: budynek północny po prawej, budynek południowy po lewej (2012)
  •  
    Figura św. Floriana w niszy na fasadzie kamienicy (2012)
  •  
    Sień kamienicy (2021)
  •  
    Północna elewacja budynku od strony ul. Przesmyk (2016)
  •  
    Rzeźba gwarka stojąca przy kamienicy Rynek 17 (I) (2015)

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Rejestr zabytków (WKZ) ↓.
  2. ↑ a b Gminna Ewidencja Zabytków ↓.
  3. ↑ a b c d e f g Fundacja Kruszce Śląska: Rynek 17, budynek północny. [w:] Internetowe Vademecum Architektury Tarnowskich Gór [on-line]. vademecum-tg.pl, 2018. [dostęp 2022-09-10]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
  4. ↑ a b c d e Płazak i Przała 1968 ↓, s. 24.
  5. ↑ a b Krzykowska 2000a ↓, s. 141.
  6. ↑ a b c d e Broniec i in. 2009 ↓, s. 97.
  7. ↑ a b c d e f g h i j Maryńczuk 1998 ↓.
  8. ↑ Krzykowska 2000b ↓, s. 319.
  9. ↑ a b c d e f g Wojcik 2017 ↓, s. 184.
  10. ↑ Wojcik 2017 ↓, s. 181.
  11. ↑ a b c Wojcik 2017 ↓, s. 182.
  12. ↑ Wojcik 2017 ↓, s. 28.
  13. ↑ TK, UM Tarnowskie Góry: Gwarek. Kolejna figura pojawi się na tarnogórskim Rynku. tarnowskiegory.naszemiasto.pl, 2015-09-04. [dostęp 2022-09-12]. (pol.).
  14. ↑ Cukiernia w Tarnowskich Górach.
  15. ↑ Beczka PUB.

Bibliografia

edytuj
  • Marian Broniec, Ryszard Bednarczyk, Arkadiusz Czech, Mieczysław Filak, Krzysztof Gwóźdż, Jan Hahn, Marek Kandzia, Alicja Kosiba-Lesiak, Zofia Krzykowska, Dominik Ochman, Marek Panuś, Przemysław Rubacha, Anna Sopuch, Gabriela Szubińska, Marek Wojcik, Roman Wolniszewski: Przewodnik Tarnowskie Góry. Tarnowskie Góry: Drukpol sp.j., 2009. ISBN 978-83-61458-36-4.
  • Gminna Ewidencja Zabytków. BIP – Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, 2019-10-04. [dostęp 2021-07-22]. (pol.).
  • Zofia Krzykowska: Tarnowskie Góry w okresie habsburskim (1526-1763). Najstarsze zabytki sztuki i architektury. W: Historia Tarnowskich Gór. Jan Drabina (red.). Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
  • Zofia Krzykowska: Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918). Zabytki sztuki i architektury. W: Historia Tarnowskich Gór. Jan Drabina (red.). Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
  • Celina Maryńczuk: Karta ewidencyjna zabytku – Tarnowskie Góry Rynek 17. [w:] Archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach [on-line]. zabytek.pl, 1998-09. [dostęp 2022-09-10]. (pol.).
  • Ignacy Płazak, Jan Przała: Katalog zabytków sztuki w Polsce. red. Izabela Rejduch-Samkowa, Jan Samek. T. VI: (województwo katowickie). Cz. zeszyt 12: (powiat tarnogórski). Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk i Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, 1968. ISBN 83-86293-37-3.
  • Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego. Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, 2022-08-01. [dostęp 2022-09-09]. (pol.).
  • Marek Wojcik: Tarnogórski rynek. Dzieje domów i mieszkańców od XVII wieku do początków XX wieku. Tarnowskie Góry: Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, 2017. ISBN 978-83-939816-1-8.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kamienica_przy_Rynku_17_w_Tarnowskich_Górach_(budynek_północny)&oldid=71158647”