Wikipedia

Województwo katowickie (1950–1975)

dawne województwo w Polsce (1950-1975)

Województwo katowickie – dawne województwo w południowej Polsce, z siedzibą władz w Katowicach (w latach 1953–1956 pod nazwą województwo stalinogrodzkie), istniejące w latach 1950–1975 na obszarze dzisiejszych województw śląskiego i opolskiego. Powstało z podziału województwa śląskiego (nazywanego również śląsko-dąbrowskim) na województwo katowickie (do którego dołączono miasto i powiat częstochowski) i województwo opolskie. W latach 1953–1956 dla upamiętnienia Józefa Stalina nosiło nazwę województwo stalinogrodzkie. Powierzchnia województwa wynosiła w 1973 9550 km², ludność w 1974 – 3 910 327 osób (ponad 78% w miastach). W wyniku reformy administracyjnej w 1975 znacznie zmniejszono jego terytorium, tworząc z północnej części województwo częstochowskie, a z południowej bielskie, jednocześnie przyłączając część obszaru województw opolskiego i krakowskiego.

Województwo katowickie
Województwo stalinogrodzkie (1953–1956)
— województwo —
1950–1975
Państwo

 Polska

Data powstania

6 lipca 1950

Data likwidacji

1 czerwca 1975

Siedziba wojewody i sejmiku

Katowice[1]
(w latach 1953–1956 Stalinogród)

Wojewoda

Jerzy Ziętek (ostatni)

Powierzchnia (1973)

9550[2] km²

Populacja (31 XII 1974)
• liczba ludności


3 910 327

• gęstość

409,46 os./km²

Urbanizacja

78,33%

Tablice rejestracyjne

1950–1956: 60-69[3]
od 1956: S[4]

Podział administracyjny (31 XII 1974[5])
Liczba powiatów miejskich

19

Liczba powiatów

33

Liczba gmin miejskich

75

Liczba gmin wiejskich

112

Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie Polski
50°15′N 19°00′E/50,250000 19,000000

W 1960 województwo katowickie zostało odznaczone Orderem Budowniczych Polski Ludowej[6].

Geografia i warunki naturalne edytuj

Województwo katowickie leżało w południowej Polsce; graniczyło z województwami opolskim, łódzkim, kieleckim i krakowskim oraz na południu z Czechosłowacją[1]. Rozciągało się pomiędzy 49°31' i 51°06' N (rozciągłość z południa na północ – 175 km) oraz 18°15' i 19°46' na wschód od Greenwich (rozciągłość z zachodu na wschód – 98 km)[7]. Obejmowało prawie całą Wyżynę Śląską (część środkowa i północno-zachodnia) oraz części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej (część północno-wschodnia), Kotliny Oświęcimskiej, Pogórza Karpackiego i Beskidów Zachodnich (część południowa)[1][8].

Większą część województwa zajmowała Wyżyna Śląska, zbudowana ze skał paleozoicznych (głównie piaskowców i łupków karbońskich), pokrytych utworami permskimi (piaskowce, iły, zlepieńce), a w części północnej także triasowymi (m.in. wapienie, margle, piaskowce, iły), zaś w południowej – trzeciorzędowymi; na powierzchni występowały osady czwartorzędowe (piaski, żwiry, gliny)[1]. Sięgała tu, rozciągająca się wzdłuż Małej Panwi Równina Opolska – lesista i piaszczysta część Niziny Śląskiej[1]. Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, której tylko północna część leżała na obszarze województwa katowickiego, zbudowana była głównie z utworów górnojurajskich, zalegających na skałach młodszego paleozoiku; opadała ona na zachód stromo (krawędź denudacyjna), a na wschód łagodnie[1]. Między Wyżyną Śląską a Pogórzem Karpackim ciągnęło się obniżenie tektoniczne – Kotlina Oświęcimska, stanowiąca zachodnią część pasa obniżeń podkarpackich[1]. Ponad nią ciągnął się pas łagodnych wzgórz – Pogórze Śląskie, które dalej na południe przechodziło w pasma Beskidu Małego i Śląskiego, zbudowane głównie z piaskowców i pokryte lasami[1]. Najwyższym punktem województwa katowickiego było Skrzyczne (1257 m. n. p. m.), najwyżej położonym stale zamieszkanym punktem – schronisko na Skrzycznem (1250 m. n. p. m.), najwyżej położoną miejscowością – Magurka k. Wilkowic (913 m. n. p. m.), najniższym punktem – wieś Lelity nad Wartą (182 m. n. p. m.)[7].

Klimat województwa charakteryzował się wyższą od obszarów sąsiednich roczną sumą opadów (od 650 mm na północy i południowym wschodzie do ponad 1000 mm w Beskidzie Śląskim). Średnia temperatura powietrza wynosiła w styczniu –2,5 °C na zachodzie i północy, poniżej –3 °C na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i –5 °C na kulminacjach beskidzkich; w lipcu – od 17,5 do 18 °C (na kulminacjach beskidzkich – ok. 16 °C). Pokrywa śnieżna zalegała 2-3 miesiące, w górach ponad 5 miesięcy. Okres wegetacyjny trwał na Pogórzu Śląskim i w Kotlinie Oświęcimskiej ok. 215 dni, na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej poniżej 210 dni[1].

Gleby województwa były na ogół mało urodzajne. W części północnej i środkowej przeważały gleby bielicowe i brunatne wytworzone z piasków oraz glin i iłów; na południe od Żor i Pszczyny aż po Pogórze Śląskie występowały bardziej urodzajne gleby płowe i brunatne wytworzone z lessów i utworów lessowatych, w dolinach rzecznych zaś – mady. W części południowej występowały gleby górskie i brunatne. Na wychodniach skał węglanowych spotykano rędziny. Znaczny procent obszaru województwa stanowiły gleby zniszczone przez industrializację, tzw. industrisole[1].

Województwo katowickie leżało na dziale wodnym Wisły i Odry. Brały tu początek Wisła i dopływy Odry: Warta, Mała Panew, Kłodnica i Olza. Środkową część województwa odwadniały mniejsze rzeki: Liswarta (dopływ Warty), Mała Panew, Kłodnica (dopływy Odry) i Przemsza (dopływ Wisły). Taki układ sieci rzecznej powodował stały niedobór wody, zwłaszcza pitnej, w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym; dla jego wyrównania wybudowano wokół GOP-u szereg sztucznych zbiorników wodnych (największym było Jezioro Goczałkowickie na Wiśle, o powierzchni 32 km² i pojemności 163 mln m³), z których doprowadzano wodę rurociągami (najdłuższy poprowadzono z Jeziora Czanieckiego na Sole)[1][8].

Lasy w 1972 zajmowały 30,2% obszaru województwa. Największe kompleksy leśne znajdowały się w powiecie lublinieckim i w północnej części tarnogórskiego, pszczyńskim i zachodniej części gliwickiego oraz w Beskidzie Śląskim. Przeważały drzewostany iglaste (ponad 90%), głównie sosnowe, w górach – świerkowe[1].

Przemiany administracyjne edytuj

Województwo katowickie zostało utworzone 6 lipca 1950 ze wschodniej części wcześniejszego województwa śląskiego (półoficjalnie nazywanego również śląsko-dąbrowskim[9]), do której dołączono z województwa kieleckiego powiat częstochowski i stanowiące powiat miejski miasto Częstochowa[10]. Z powierzchnią 8950 km² było to najmniejsze województwo pod względem terytorium (poza województwami miejskimi)[11][12]. W chwili utworzenia składało się z 24 powiatów (w tym 11 miejskich), które dzieliły się dalej na 40 miast i 190 gmin[13]:

Już w niecałe pół roku po powstaniu, tj. 1 stycznia 1951, województwo katowickie powiększyło się kosztem województwa krakowskiego o część zlikwidowanego powiatu bialskiego wraz ze stanowiącą powiat miejski Białą Krakowską (połączoną równocześnie z Bielskiem w Bielsko-Białą)[14] i o gminę Kroczyce z powiatu olkuskiego[15]. 1 lipca 1952 do województwa katowickiego przyłączono z województwa łódzkiego fragmenty powiatów radomszczańskiego i wieluńskiego[16]. 12 września 1953 do województwa (przemianowanego pół roku wcześniej na stalinogrodzkie) przyłączono z województwa krakowskiego osiedle Jęzor (z miasta Jaworzno w powiecie chrzanowskim), które stało się częścią Sosnowca[17]. 1 stycznia 1956 województwo stalinogrodzkie przejęło od województwa krakowskiego gromady Giebło, Ogrodzieniec (równocześnie przekształconą w osiedle[18]), Podzamcze i Ryczów, a od województwa opolskiego gromadę Krupski Młyn[19]. 1 stycznia 1957 województwo katowickie pomniejszyło się natomiast o skrawek powiatu myszkowskiego (przysiółek Gaiska), przyłączony do województwa kieleckiego[20]. 1 stycznia 1958 wchłonęło gromadę Borowno z województwa łódzkiego[21] i wieś Biała Błotna z województwa kieleckiego[22]. 30 czerwca 1963 przyłączono do województwa katowickiego fragment miasta Ujazd w województwie opolskim[23]. 1 stycznia 1969 województwo katowickie powiększyło się o wieś Borowiany z powiatu strzeleckiego w województwie opolskim[24]. 27 maja 1975, na pięć dni przed wejściem w życie wielkiej reformy wprowadzającej podział kraju na 49 województw i likwidującej powiaty, do Raciborza (stanowiącego powiat miejski w województwie opolskim) włączono sołectwo Bzie nad Odrą z gminy Kornowac w powiecie rybnickim[25].

Jesienią 1954 zreformowano najniższy szczebel podziału terytorialnego Polski, zastępując gminy gromadami i wprowadzając nową kategorię jednostek stopnia podstawowego, pośrednią między miastami i wsią – osiedla[26][27]. Pod koniec 1956 w województwie katowickim istniały 53 miasta, 27 osiedli i 361 gromad[28]. Do końca 1972, kiedy zniesiono gromady i osiedla przywracając gminy (z dniem 1 stycznia 1973), liczba miast wzrosła do 76, zaś liczba osiedli spadła do 15, a gromad do 256 – szereg miejscowości uzyskało prawa miejskie, natomiast część najmniejszych i najsłabszych gromad zniesiono[29][30][12]. Reformę administracyjną z 1975 poprzedziła akcja łączenia (od 1973) mniejszych miast i gmin z większymi jednostkami[12]. Krótko przed wejściem w życie reformy zniesiono na obszarze województwa katowickiego 22 miasta i 17 gmin[12]. Sztandarowym przykładem tej operacji były Tychy, które wchłonęły 6 miast i gmin[12][25][31].

Z dniem 1 czerwca 1975, na podstawie ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, województwo katowickie otrzymało nowy kształt terytorialny[32][33][12]:

  • z północnej części województwa katowickiego utworzono województwo częstochowskie, w skład którego weszła Częstochowa oraz byłe powiaty częstochowski, kłobucki, lubliniecki i myszkowski;
  • na południu powstało województwo bielskie, które objęło dotychczasowe powiaty miejskie Bielsko-Biała i Cieszyn oraz większość gmin dawnych powiatów bielskiego i cieszyńskiego (z Ustroniem i Wisłą);
  • do województwa katowickiego przyłączono natomiast obszar powiatu raciborskiego z miastem Racibórz (z województwa opolskiego) oraz powiat miejski Jaworzno i część powiatów chrzanowskiego, olkuskiego i oświęcimskiego z Chrzanowem, Olkuszem, Trzebinią-Sierszą i Brzeszczami (z województwa krakowskiego).

Od 1999 obszar województwa katowickiego z lat 1950–1975 wchodzi w skład województwa śląskiego, z wyjątkiem gminy Dobrodzień, która przynależy do województwa opolskiego[34].

Ważniejsze zmiany administracyjne edytuj

Podział administracyjny edytuj

Powiaty (1973) edytuj

Powiat Powierzchnia
(km²)[46] 		Liczba ludności
31 XII 1972[47] 		Miasta[48] Gminy[48] Siedziba[48]
ogółem na km² ogółem w tym posiadające wspólną radę narodową z gminami
Będzin (miejski) 14 42 575 3041 1 nd. nd. Będzin
będziński 359 125 489 350 7 1 5
bielski 409 114 055 279 2 0 9 Bielsko-Biała
Bielsko-Biała (miejski) 50 108 806 2176 1 nd. nd.
Bytom (miejski) 55 189 081 3438 1 nd. nd. Bytom
Chorzów (miejski) 34 152 962 4499 1 nd. nd. Chorzów
Cieszyn (miejski) 13 26 025 2002 1 nd. nd. Cieszyn
cieszyński 718 106 991 149 4 2 9
Czeladź (miejski) 16 33 283 2080 1 nd. nd. Czeladź
Częstochowa (miejski) 93 192 163 2066 1 nd. nd. Częstochowa
częstochowski 985 115 947 118 1 0 10
Dąbrowa Górnicza (miejski) 33 63 074 1911 1 nd. nd. Dąbrowa Górnicza
Gliwice (miejski) 91 174 393 1916 1 nd. nd. Gliwice
gliwicki 715 92 177 129 2 1 7
Katowice (miejski) 100 308 729 3087 1 nd. nd. Katowice
kłobucki 891 79 999 90 2 1 11 Kłobuck
lubliniecki 1050 89 238 85 4 1 7 Lubliniec
Mysłowice (miejski) 30 45 603 1520 1 nd. nd. Mysłowice
myszkowski 499 67 473 135 3 2 8 Myszków
pszczyński 508 73 671 145 1 0 7 Pszczyna
Ruda Śląska (miejski) 77 144 113 1872 1 nd. nd. Ruda Śląska
rybnicki 583 227 154 390 7 0 11 Rybnik
Rybnik (miejski) 40 44 415 1110 1 nd. nd.
Siemianowice Śląskie (miejski) 25 68 545 2742 1 nd. nd. Siemianowice Śląskie
Sosnowiec (miejski) 43 146 077 3397 1 nd. nd. Sosnowiec
Świętochłowice (miejski) 13 57 217 4401 1 nd. nd. Świętochłowice
tarnogórski 527 190 955 362 6 0 7 Tarnowskie Góry
Tychy (miejski) 59 74 860 1269 1 nd. nd. Tychy
tyski 449 143 212 319 9 4 7
wodzisławski 335 174 093 520 4 0 6 Wodzisław Śląski
Zabrze (miejski) 81 197 549 2439 1 nd. nd. Zabrze
zawierciański 630 67 271 107 4 3 8 Zawiercie
Zawiercie (miejski) 25 40 216 1609 1 nd. nd.

Miasta i gminy według powiatów (1974) edytuj

Źródło: Ludność miast i gmin w powiatach województwa katowickiego w 1974 roku. Stan w dniu 31 XII. Katowice: Wojewódzki Urząd Statystyczny – Oddział Statystyki Społecznej, marzec 1975.

Powiat Siedziba powiatu Liczba miast Liczba gmin Miasta (wytłuszczone) i gminy

(w nawiasach liczba ludności jednostek na dzień 31 XII 1974)

Będzin (miejski) Będzin 1 nd. Będzin (48 681)
będziński Będzin 7 5 Grodziec (10 093) • Kazimierz Górniczy (19 131) • Klimontów (10 698) • Strzemieszyce Wielkie (13 933) • Wojkowice (9565) • Zagórze (14 050) • Ząbkowice (8055) • Bobrowniki (12 292) • Łosień (5608) • Psary (11 309) • Wojkowice Kościelne (5336) • Ząbkowice (1839)
bielski Bielsko-Biała 2 9 Czechowice-Dziedzice (28 097) • Szczyrk (4992) • Bestwina (8712) • Buczkowice (9011) • Jasienica (11 163) • Komorowice (11 040) • Kozy (8742) • Ligota (6743) • Stare Bielsko (5517) • Wapienica (12 471) • Wilkowice (10 737)
Bielsko-Biała (miejski) Bielsko-Biała 1 nd. Bielsko-Biała (116 946)
Bytom (miejski) Bytom 1 nd. Bytom (193 865)
Chorzów (miejski) Chorzów 1 nd. Chorzów (155 050)
Cieszyn (miejski) Cieszyn 1 nd. Cieszyn (30 627)
cieszyński Cieszyn 4 9 Skoczów (9178) • Strumień (2396) • Ustroń (11 900) • Wisła (10 396) • Brenna (7410) • Chybie (7369) • Dębowiec (4402) • Goleszów (11 041) • Haźlach (7254) • Istebna (9293) • Skoczów (9322) • Strumień (6673) • Zebrzydowice (9878)
Czeladź (miejski) Czeladź 1 nd. Czeladź (34 393)
Częstochowa (miejski) Częstochowa 1 nd. Częstochowa (196 449)
częstochowski Częstochowa 1 10 Blachownia (9549) • Gnaszyn Dolny (17 897) • Janów (6901) • Kamienica Polska (7792) • Konopiska (15 135) • Mstów (9621) • Mykanów (12 845) • Olsztyn (6363) • Poczesna (12 517) • Przyrów (5522) • Rędziny (12 342)
Dąbrowa Górnicza (miejski) Dąbrowa Górnicza 1 nd. Dąbrowa Górnicza (64 975)
Gliwice (miejski) Gliwice 1 nd. Gliwice (181 083)
gliwicki Gliwice 2 7 Pyskowice (23 893) • Toszek (4879) • Kamieniec (8944) • Poniszowice (6299) • Rudziniec (9215) • Sośnicowice (13 755) • Toszek (7820) • Wielowieś (6924) • Żernica (11 703)
Katowice (miejski) Katowice 1 nd. Katowice (321 903)
kłobucki Kłobuck 2 11 Kłobuck (12 847) • Krzepice (4183) • Kamyk (5440) • Krzepice (5030) • Lipie (6523) • Miedźno (7193) • Opatów (6274) • Panki (5098) • Popów (6184) • Przystajń (6074) • Truskolasy (4479) • Węglowice (4817) • Wręczyca Wielka (4552)
lubliniecki Lubliniec 4 7 Dobrodzień (4694) • Kalety (8633) • Lubliniec (21 180) • Woźniki (4378) • Ciasna (8065) • Dobrodzień (7535) • Herby (8798) • Kochanowice (6130) • Koszęcin (10 529) • Pawonków (6721) • Psary [z siedzibą w Lubszy] (4798)
Mysłowice (miejski) Mysłowice 1 nd. Mysłowice (46 991)
myszkowski Myszków 3 8 Koziegłowy (2983) • Myszków (21 001) • Żarki (3987) • Koziegłowy (4413) • Koziegłówki (5209) • Mrzygłód (4740) • Niegowa (6277) • Pińczyce (3607) • Poraj (9582) • Przybynów (3553) • Żarki (1463)
pszczyński Pszczyna 1 7 Pszczyna (19 534) • Bojszowy (8512) • Goczałkowice Zdrój (7656) • Kobiór (7667) • Miedźna (6683) • Pawłowice (9950) • Suszec (7216) • Wisła Wielka (6873)
Ruda Śląska (miejski) Ruda Śląska 1 nd. Ruda Śląska (147 557)
rybnicki Rybnik 7 11 Boguszowice (18 676) • Czerwionka (11 158) • Knurów (34 413) • Leszczyny (10 791) • Niedobczyce (20 425) • Rydułtowy (20 282) • Żory (13 244) • Baranowice (5935) • Bełk (4) • Chwałęcice (3100) • Kornowac (8009) • Lyski (6359) • Ochojec (10 530) • Ornontowice (10 035) • Przyszowice (11 830) • Szeroka (7158) • Świerklany (11 521)
Rybnik (miejski) Rybnik 1 nd. Rybnik (62 822)
Siemianowice Śląskie (miejski) Siemianowice Śląskie 1 nd. Siemianowice Śląskie (71 240)
Sosnowiec (miejski) Sosnowiec 1 nd. Sosnowiec (149 650)
Świętochłowice (miejski) Świętochłowice 1 nd. Świętochłowice (58 365)
tarnogórski Tarnowskie Góry 6 7 Brzeziny Śląskie (21 537) • Miasteczko Śląskie (8533) • Piekary Śląskie (40 520) • Radzionków (33 158) • Strzybnica (9609) • Tarnowskie Góry (43 191) • Krupski Młyn (3658) • Nakło (4198) • Stolarzowice (5389) • Świerklaniec (6021) • Tąpkowice (5074) • Tworóg (7103) • Zbrosławice (8519)
Tychy (miejski) Tychy 1 nd. Tychy (85 554)
tyski Tychy 9 7 Bieruń Stary (6802) • Imielin (8269) • Kostuchna (7101) • Lędziny (14 155) • Łaziska Górne (19 085) • Mikołów (23 511) • Murcki (5999) • Orzesze (10 955) • Wesoła (6404) • Bieruń Stary (4850) • Gardawice (6180) • Imielin (5222) • Kostuchna (5257) • Mokre (6346) • Wesoła (7487) • Wyry (5951)
wodzisławski Wodzisław Śląski 4 6 Jastrzębie Zdrój (72 193) • Pszów (17 690) • Radlin (21 535) • Wodzisław Śląski (34 907) • Godów (10 228) • Gorzyce (15 797) • Lubomia (7540) • Marklowice (5190) • Mszana (7131) • Ruptawa (8139)
Zabrze (miejski) Zabrze 1 nd. Zabrze (202 009)
zawierciański Zawiercie 4 8 Łazy (6750) • Ogrodzieniec (4386) • Poręba (8632) • Siewierz (5014) • Kroczyce (6309) • Kromołów (6300) • Łazy (4872) • Mierzęcice (6965) • Ogrodzieniec (4935) • Siewierz (4075) • Włodowice (5156) • Wysoka (5689)
Zawiercie (miejski) Zawiercie 1 nd. Zawiercie (41 733)

Demografia edytuj

Rozwój ludności województwa katowickiego 1950–1974[a]
Rok Liczba ludności
ogółem miejska (%) wiejska (%)
3 XII 1950[b][c][49] 2 721 951 1 720 293 (63,2) 1 001 658 (36,8)
1950[50] 2705 tys. 1378 tys. (50,9) 1327 tys. (49,1)
1951[50] 2820 tys. 1785 tys. (63,3) 1035 tys. (36,7)
1952[50] 2866 tys. 1847 tys. (64,4) 1019 tys. (35,6)
1953[50] 2921 tys. 1885 tys. (64,5) 1036 tys. (35,5)
1954[50] 2976 tys. 1969 tys. (66,2) 1007 tys. (33,8)
1955[51] 3041 tys. 2147 tys. (70,5) 894 tys. (29,5)
1956[51] 3097 tys. 2240 tys. (72,3) 857 tys. (27,7)
1957[51] 3140 tys. 2294 tys. (73,1) 846 tys. (26,9)
1958[51] 3176 tys. 2364 tys. (74,4) 812 tys. (25,6)
1959[51] 3253 tys. 2434 tys. (74,8) 819 tys. (25,2)
6 XII 1960[b][52] 3 274 512 2 480 039 (75,74) 794 473 (24,26)
1960[51] 3315 tys. 2495 tys. (75,3) 820 tys. (24,7)
1961[53] 3353,8 tys. 2539,5 tys. (75,7) 814,3 tys. (24,3)
1962[54] 3405,4 tys. 2581,5 tys. (75,8) 823,9 tys. (24,2)
1963[54] 3458,6 tys. 2624,4 tys. (75,9) 834,2 tys. (24,1)
1964[55] 3501,2 tys. 2661,1 tys. (76) 840,1 tys. (24)
1965[56] 3524,3 tys. 2679,3 tys. (76) 845 tys. (24)
1966[57] 3553,9 tys. 2703,3 tys. (76,1) 850,6 tys. (23,9)
1967[58] 3585 tys. 2728,1 tys. (76,1) 856,9 tys. (23,9)
1968[59] 3614,1 tys. 2751,5 tys. (76,1) 862,6 tys. (23,9)
1969[60] 3645,5 tys. 2794,5 tys. (76,7) 851 tys. (23,3)
8 XII 1970[b][61] 3 697 515 2 838 205 (76,76) 859 310 (23,24)
1970[62] 3694,7 tys. 2834,6 tys. (76,7) 860,1 tys. (23,3)
1971[63] 3730 tys. 2866,1 tys. (76,8) 863,9 tys. (23,2)
1972[47] 3 777 411 2 908 754 (77) 868 657 (23)
1973[64] 3 861 976 3 019 298 (78,18) 842 678 (21,82)
1974[65] 3 910 327 3 063 043 (78,33) 847 284 (21,67)

Województwo katowickie pod względem liczby ludności zajmowało pierwszą pozycję w Polsce[1].

Dzięki rozwojowi przemysłu zaludnienie województwa rosło szybciej niż przeciętnie w Polsce, pomimo jednych z najniższych w kraju współczynników przyrostu naturalnego (w 1972 wyniósł on 6,4‰ i był – poza miastami wydzielonymi z województw – najniższy w Polsce, w skali całego kraju wyniósł 9,4‰) i emigracji części mieszkańców do Niemiec, za sprawą liberalizacji polityki paszportowej w II połowie lat 50. i układu z RFN z 1970 (w okresie od stycznia 1954 do stycznia 1959 do Niemiec – zachodnich i wschodnich – wyjechało ponad 60 tys. mieszkańców województwa, a w latach 70. – kolejne 137 tysięcy)[66][67]. Ludność napływała do województwa katowickiego głównie z ościennych województw: krakowskiego, kieleckiego, łódzkiego i opolskiego, ale także rzeszowskiego i wrocławskiego[48].

Województwo katowickie wykazywało najwyższą gęstość zaludnienia spośród 17 ówczesnych województw[8]. Najgęściej zaludniona była centralna część województwa, obejmująca Górnośląski Okręg Przemysłowy, gdzie kilkadziesiąt sąsiadujących ze sobą miast (w tym 7 mających powyżej 100 tys. mieszkańców) tworzyło największą w Polsce aglomerację, liczącą na początku lat 70. ponad 2 miliony mieszkańców[48]. Mniejsze skupiska ludności występowały w Rybnickim Okręgu Węglowym oraz w okolicach Bielska-Białej i Częstochowy[67]. Słabo zaludnione były natomiast północno-zachodnia część województwa oraz jego krańce południowe – obszary rolnicze i zalesione[48][68].

Województwo katowickie było najbardziej zurbanizowane w Polsce, wykazywało też najwyższy w kraju (poza województwami miejskimi) odsetek ludności pozarolniczej (1972: 94,5%)[68][48][8]. Zatrudnienie w liczbach bezwzględnych w przemyśle, handlu oraz transporcie i łączności plasowało region na pierwszym miejscu w kraju[67].

Według danych z 1950 około 5% ówczesnych mieszkańców stanowili przymusowi polscy wysiedleńcy z Kresów Wschodnich[69][70].

Struktura demograficzna ludności (1974) edytuj

Liczba ludności (dane z 31 grudnia 1974):

  Ogółem Kobiety Mężczyźni
  osób % osób % osób %
Ogółem 3 910 327 100 1 976 921 50,56 1 933 406 49,44
Miasto 3 063 043 78,33 1 545 285 39,52 1 517 758 38,81
Wieś 847 284 21,67 431 636 11,04 415 648 10,63

Źródło:[65]

Gospodarka edytuj

Województwo katowickie miało charakter wybitnie przemysłowy i pod względem uprzemysłowienia zajmowało pierwszą lokatę w Polsce[71]. W 1950, u progu planu sześcioletniego, województwo katowickie wytwarzało 36,5% produkcji przemysłowej kraju i skupiało 31,3% zatrudnionych w przemyśle[72][71]. Udział regionu w przemyśle Polski jednak malał w wyniku rozwoju przemysłu w innych częściach kraju; do początku lat 70. udział województwa w produkcji przemysłowej Polski spadł do 18,9% (1972), zaś w zatrudnieniu w przemyśle – do 20,6% (1971), mimo iż w tym okresie produkcja wzrosła prawie czterokrotnie, a liczba zatrudnionych o 39%[71]. W 1973 udział województwa katowickiego w krajowej produkcji węgla kamiennego wynosił 89%, rud żelaza – 86,6%, stali surowej – 42,2%, wyrobów walcowanych – 44,5%, cynku – 75,3%[73]. Do największych ośrodków przemysłowych województwa należały (według liczby zatrudnionych w przemyśle w tys. w 1971): Katowice (77), Bielsko-Biała (57), Bytom (56), Gliwice (50), Częstochowa (48), Zabrze (40), Chorzów (40), Sosnowiec (40) i Ruda Śląska (38)[74]. Na obszarze województwa wyróżniano 4 okręgi przemysłowe o odmiennej strukturze przemysłu: Górnośląski Okręg Przemysłowy, Rybnicki Okręg Węglowy, Częstochowski Okręg Przemysłowy i Bielski Okręg Przemysłowy[74].

Produkcja najważniejszych artykułów przemysłowych w województwie katowickim[75]
Artykuł 1960 1965 1970 1973
Węgiel kamienny
(tys. t) 		92 576,5 105 819,3 124 394,5 139 841,9
Koks z węgla kamiennego [bez formowanego]
(tys. t) 		6249,1 7294,6 7582,2 8183,8
Energia elektryczna
(mln kWh) 		7370,7 8525,9 11 716 19 505,5
Rudy żelaza
(tys. t) 		1683,7 2292,3 2203,4 1346,3
Surówka żelaza
(tys. t) 		2763,9 3185,9 3055,6 2941
Stal surowa
(tys. t) 		4241,1 5264,8 5798,5 5929,2
Wyroby walcowane
(tys. t) 		2993,1 3311,9 3821,9 4388,7
Cynk
(tys. t) 		148,7 149,9 161,1 176,6
Odlewy żeliwne
(tys. t) 		256 311,1 314,7 312,8
Odlewy staliwne
(tys. t) 		76,3 101,8 108,4 111
Obrabiarki do metali
(szt.) 		2534 2879 2877 3184
Maszyny i urządzenia do robót ziemnych, budowlanych i drogowych
(t) 		8653 14 524 15 633 17 030
Szkło płaskie ciągnione w przeliczeniu na 2 mm
(tys. m²) 		6155,5 5809,1 7133 7926
Cement
(tys. t) 		1564,9 1973,4 2768,9 2938,6
Cegła w przeliczeniu na paloną pełną
(mln szt.) 		526,7 456 406 401,5
Nawozy azotowe w przeliczeniu na czysty składnik
(tys. t) 		73 80,5 50,8 53,5
Tkaniny bawełniane i bawełnopodobne
(mln m) 		17 13,4 12,5 14,9
Tkaniny wełniane i wełnopodobne
(mln m) 		16 17,6 22,1 22,2

Rolnictwo odgrywało w gospodarce województwa katowickiego rolę drugorzędną[74]. W 1970 województwo wytworzyło 3,4% produkcji rolniczej Polski[71]. Pod względem powierzchni użytków rolnych (2,7% użytków rolnych Polski) województwo zajmowało ostatnie miejsce w kraju[74]. W 1972 gospodarstwa indywidualne zajmowały 88,9% powierzchni użytków rolnych, gospodarstwa państwowe – 9%, a spółdzielnie produkcyjne – 1,8%[74]. Przeważały gospodarstwa drobne, często należące do chłoporobotników; gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 5 ha stanowiły tylko 10% ogółu gospodarstw rolnych[74]. Województwo należało do przodujących pod względem zużycia nawozów sztucznych – w 1963 wyniosło ono 97,8 kg na 1 ha[76], a w 1972 217 kg[74]. Pod względem wartości produkcji rolnej z 1 ha województwo zajmowało pierwsze miejsce w kraju; w 1970 produkcja globalna była wyższa od średniej krajowej o 29%, a towarowa o 38%[74]. Hodowla najlepiej rozwinięta była w północno-zachodniej i południowej części województwa, przeciętny udój od 1 krowy (3035 l w 1972) był tu najwyższy w Polsce[74].

W 1972 złowiono w województwie 2,2 tys. t ryb, głównie w stawach na terenie Kotliny Oświęcimskiej i w sztucznych zbiornikach wodnych[74].

Lasy województwa dostarczyły w 1972 843,3 tys. m³ drewna[77].

Produkcja głównych ziemiopłodów w województwie katowickim
Ziemiopłód 1956–1960
(przeciętne roczne)[76] 		1966–1970
(przeciętne roczne)[74] 		1972[74]
powierzchnia zasiewów
(tys. ha) 		zbiory
(tys. t) 		plony
(q/ha) 		powierzchnia zasiewów
(tys. ha) 		zbiory
(tys. t) 		plony
(q/ha) 		powierzchnia zasiewów
(tys. ha) 		zbiory
(tys. t) 		plony
(q/ha)
Pszenica 23,5 40 17,2 36 82 22,9 41 101 24,6
Żyto 142,6 226 15,9 123 258 21 95 48 23
Jęczmień 8,8 15 17 9 22 24,7 20 52 26,1
Owies 47,8 85 17,7 57 130 22,9 44 102 23,3
Ziemniaki 94 1165 124 91 1677 184 87 1514 174
Buraki cukrowe 2,1 39 186 1 33 299 1 28 226
Pogłowie zwierząt gospodarskich w województwie katowickim
(stan w czerwcu każdego roku)[77]
Zwierzęta 1950 1960 1972
tys. szt. na 100 ha użytków rolnych tys. szt. na 100 ha użytków rolnych tys. szt. na 100 ha użytków rolnych
Bydło 249 47,2 281 52,4 320 62,4
Trzoda chlewna 258 49 328 61,1 397 77,3
Owce 47 9 106 19,8 108 21
Konie 64 12,2 63 11,8 50 9,8

Na obszarze województwa katowickiego występowało największe w Polsce zagęszczenie sieci komunikacyjnej[77]. W 1973 długość dróg kołowych o nawierzchni twardej wynosiła 5083 km (53,2 km na 100 km², przy średniej dla całego kraju wynoszącej 44,3 km), linii kolejowych – 1763 km (18,5 km na 100 km²; średnio w kraju: 8,5 km)[78][79]. W województwie katowickim nadawano ponad połowę ładunków PKP (161 mln t w 1971)[77]. Znaczną część przewozów osobowych przejęła rozbudowana komunikacja miejska; Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Katowicach dysponowało w 1972 1107 autobusami i 607 tramwajami, które przewiozły 706 mln pasażerów[77]. W 1973 w województwie zarejestrowanych było 324 780 pojazdów samochodowych, w tym 105 073 samochody osobowe, 5899 autobusów, 42 176 samochodów ciężarowych oraz 152 456 motocykli i skuterów[80]. Jedyną ważniejszą drogą wodną był Kanał Gliwicki, łączący Górnośląski Okręg Przemysłowy z Odrą; port w Gliwicach należał do najruchliwszych w kraju (1,5 mln t przeładunków w 1970)[77]. W Pyrzowicach mieścił się pasażerski port lotniczy[77].

Władze edytuj

Pierwsi sekretarze Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[81] :

Przewodniczący Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej (1950–1973)[81][82]:

Wojewodowie (1973–1975)[81]:

  • Jerzy Ziętek (12 grudnia 1973 – 31 maja 1975)

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu na dzień 31 grudnia danego roku i odnoszą się do obowiązującego wówczas podziału administracyjnego.
  2. ↑ a b c Spis powszechny.
  3. ↑ W podziale administracyjnym z 15 maja 1951.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m Polska... ↓, s. 686.
  2. ↑ RS WK 1974 ↓, s. 104.
  3. ↑ Polskie tablice rejestracyjne - przed 1956 rokiem. Polskie Tablice Rejestracyjne. [dostęp 2019-04-24].
  4. ↑ M.P. z 1956 r. nr 70, poz. 858
  5. ↑ MRS 1975 ↓, s. 8.
  6. ↑ Mała encyklopedia powszechna PWN, wyd. pierwsze (dodruk), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 352.
  7. ↑ a b RS WK 1974 ↓, s. 97.
  8. ↑ a b c d EP PWN ↓, t. 2, s. 439.
  9. ↑ Fic ↓, § Nazewnictwo.
  10. ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 255
  11. ↑ RS 1950 ↓, s. 14.
  12. ↑ a b c d e f Dziuba ↓, § Terytorium i podziały administracyjne województwa katowickiego.
  13. ↑ RS 1950 ↓, s. 12 i 14.
  14. ↑ a b c Dz.U. z 1950 r. nr 58, poz. 531
  15. ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 48, poz. 437
  16. ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 20, poz. 131
  17. ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 41, poz. 186
  18. ↑ Dz.U. z 1955 r. nr 45, poz. 299
  19. ↑ a b Dz.U. z 1955 r. nr 45, poz. 297
  20. ↑ Dz.U. z 1956 r. nr 58, poz. 275
  21. ↑ Dz.U. z 1957 r. nr 59, poz. 304
  22. ↑ Dz.U. z 1957 r. nr 59, poz. 306
  23. ↑ Dz.U. z 1963 r. nr 23, poz. 124
  24. ↑ Dz.U. z 1968 r. nr 45, poz. 29
  25. ↑ a b Dz.U. z 1975 r. nr 15, poz. 87
  26. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
  27. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 192
  28. ↑ RS WK 1956 ↓, s. 1.
  29. ↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
  30. ↑ RS WK 1973 ↓, s. 98.
  31. ↑ Dz.U. z 1975 r. nr 15, poz. 88
  32. ↑ Dz.U. z 1975 r. nr 16, poz. 91
  33. ↑ Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92
  34. ↑ Dz.U. z 1998 r. nr 96, poz. 603
  35. ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 57, poz. 507
  36. ↑ Dz.U. z 1951 r. nr 18, poz. 147
  37. ↑ Dz.U. z 1951 r. nr 20, poz. 161
  38. ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 20, poz. 132
  39. ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 13, poz. 51
  40. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 246
  41. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 247
  42. ↑ Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 291
  43. ↑ Dz.U. z 1956 r. nr 58, poz. 269
  44. ↑ Dz.U. z 1958 r. nr 69, poz. 342
  45. ↑ Dz.U. z 1959 r. nr 64, poz. 381
  46. ↑ RS WK 1973 ↓, s. 102-103.
  47. ↑ a b Stan, ruch naturalny i wędrówkowy ludności w województwie katowickim w IV kwartale 1972 roku, Katowice: Wojewódzki Urząd Statystyczny, kwiecień 1973, s. 3-4.
  48. ↑ a b c d e f g Polska... ↓, s. 687.
  49. ↑ Narodowy Spis Powszechny z dnia 3 grudnia 1950 r. Struktura zawodowa i demograficzna ludności. Indywidualne gospodarstwa rolne. Polska, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1954, s. 3.
  50. ↑ a b c d e RS WK 1962 ↓, s. 24.
  51. ↑ a b c d e f RS WK 1968 ↓, s. 75.
  52. ↑ Spis Powszechny z dnia 6 grudnia 1960 r.: wyniki ostateczne. Ludność, gospodarstwa domowe. Woj. katowickie. Część I. Tablice wojewódzkie, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, listopad 1965, s. 6-7 (strony 5 i 6 dokumentu PDF).
  53. ↑ RS WK 1962 ↓, s. 25.
  54. ↑ a b RS WK 1963 ↓, s. 13.
  55. ↑ RS WK 1965 ↓, s. 127.
  56. ↑ RS WK 1966 ↓, s. 114.
  57. ↑ RS WK 1967 ↓, s. 103.
  58. ↑ RS WK 1968 ↓, s. 74.
  59. ↑ RS WK 1969 ↓, s. 94.
  60. ↑ RS WK 1970 ↓, s. 105.
  61. ↑ Narodowy Spis Powszechny 8 XII 1970. Struktura demograficzna i zawodowa ludności, gospodarstwa domowe. Województwo katowickie. Wyniki ostateczne, część I, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, kwiecień 1972, s. 3, 5 i 7 (strony 41, 43 i 45 dokumentu PDF).
  62. ↑ RS WK 1971 ↓, s. 107.
  63. ↑ RS WK 1972 ↓, s. 103.
  64. ↑ Ludność. Stan, ruch naturalny i wędrówkowy ludności w województwie katowickim w IV kwartale 1973 roku, Katowice: Wojewódzki Urząd Statystyczny – Oddział Statystyki Społecznej, kwiecień 1974, s. 3.
  65. ↑ a b Ludność miast i gmin w powiatach województwa katowickiego w 1974 roku. Stan w dniu 31 XII, Katowice: Wojewódzki Urząd Statystyczny – Oddział Statystyki Społecznej, marzec 1975, s. 1.
  66. ↑ Polska... ↓, s. 154 i 687.
  67. ↑ a b c Dziuba ↓, § Ludność województwa katowickiego.
  68. ↑ a b WEP PWN ↓, t. 5, s. 533.
  69. ↑ Atlas historyczny Polski, Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, Warszawa-Wrocław 1985, tabl.53., ISBN 83-7000-016-9.
  70. ↑ Stanisław Rospond, Polszczyzna Śląska, 1970, s. 160.
  71. ↑ a b c d Polska... ↓, s. 688.
  72. ↑ Dziuba ↓, § Gospodarka województwa katowickiego.
  73. ↑ RS WK 1974 ↓, s. 96.
  74. ↑ a b c d e f g h i j k l Polska... ↓, s. 691.
  75. ↑ RS WK 1974 ↓, s. 193-194.
  76. ↑ a b WEP PWN ↓, t. 5, s. 535.
  77. ↑ a b c d e f g Polska... ↓, s. 692.
  78. ↑ RS WK 1974 ↓, s. 291.
  79. ↑ MRS 1974 ↓, s. 174.
  80. ↑ RS WK 1974 ↓, s. 294.
  81. ↑ a b c Dziuba ↓, § Władze partyjne i administracyjne województwa katowickiego.
  82. ↑ Poczet Wojewodów. Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach. [dostęp 2019-04-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-18)].

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Województwo_katowickie_(1950–1975)&oldid=72243271”