Wikipedia

Podział administracyjny Polski (1950–1956)

historyczny podział administracyjny Polski

Podział administracyjny Polski w latach 1950–1956 – podział administracyjny Polski i następujące w związku z nim zmiany w okresie od 6 lipca 1950 do 31 grudnia 1956.

Okres ten charakteryzuje się dużymi zmianami w podziale administracyjnym państwa na wszystkich szczeblach. W ciągu sześciu i pół roku powołano 3 województwa i aż 85 powiatów, w tym powiat miejsko-uzdrowiskowy Otwock z podziałem na dzielnice (nie gminy). Zniesiono zaledwie 5 powiatów, połączono 2 powiaty miejskie, a 8 powiatów zmieniło przynależność wojewódzką. Dokonano też kilku zmian nazw województw i powiatów, m.in. Katowice i województwo katowickie dla uczczenia pamięci przywódcy ZSRR Józefa Stalina przejściowo zostały przemianowane – odpowiednio – na Stalinogród i województwo stalinogrodzkie.

W 1951 miała miejsce ostatnia zmiana granic Polski. W zamian za odstąpienie ZSRR rejonu w widłach Bugu i Sołokiji, Polska otrzymała rejon Ustrzyk Dolnych.

Najważniejszą zmianą podziału administracyjnego w rzeczonym okresie była wprowadzona w życie jesienią 1954 reforma najniższego szczebla administracji, a mianowicie zastąpienie gmin mniejszymi gromadami i wprowadzenie pośredniej między miastami a wsią kategorii osiedli. Struktura ta utrzymała się do końca 1972, z początkiem 1973 ustępując miejsca przywróconym gminom.

Historia edytuj

1 kwietnia 1949 Polska administracyjnie dzieliła się na[1]:

6 lipca 1950 weszła w życie ustawa z dnia 28 czerwca 1950 r. o zmianach podziału administracyjnego Państwa, na mocy której utworzono trzy nowe województwa (koszalińskie, opolskie i zielonogórskie) – podnosząc liczbę jednostek stopnia wojewódzkiego do 19, zmieniono nazwy dwóch województw (śląskiego na katowickie, a pomorskiego na bydgoskie) oraz zmieniono przynależność wojewódzką ośmiu powiatów[2]. Równocześnie utworzono powiaty miejskie w Koszalinie, Rzeszowie i Zielonej Górze[3].

W 1951 miała miejsce ostatnia zmiana terytorium Polski. Na podstawie umowy z dnia 15 lutego 1951 Polska wymieniła z ZSRR obszar o powierzchni 480 km² – w zamian za odstąpienie rejonu w widłach Bugu i Sołokiji z bogatymi złożami węgla kamiennego, otrzymała rejon Ustrzyk Dolnych z wyczerpanymi złożami ropy naftowej[4].

Jesienią 1954 zreformowano podział administracyjny wsi, wprowadzając w miejsce gmin gromady jako podstawowe jednostki administracyjne[5]. Oficjalnym celem tej reformy było zbliżenie organów władzy państwowej do ludności wiejskiej; gminy były zbyt duże i ludne, co spowodowało niedostateczną kontrolę ludności nad działalnością gminnych rad narodowych[6]. Tak więc z dniem 29 września 1954 w miejsce 2994 gmin utworzono 8789 gromad[7]. Do 1972 ich liczba zmniejszyła się do 4315[1]. Strukturę gromadzką zniesiono z początkiem 1973, przywracając podział obszarów wiejskich na gminy[8].

Równolegle z reformą gromadzką wprowadzono nową kategorię jednostek stopnia podstawowego, pośrednią między miastem a wsią – osiedla[9]. Osiedla mogły być tworzone z miejscowości o zabudowie miejskiej, liczących co najmniej 1000 mieszkańców[9]. Rozróżniano osiedla robotnicze (położone w pobliżu zakładów przemysłowych, w miejscowościach, gdzie co najmniej ⅔ ludności utrzymywało się z zajęć pozarolniczych), uzdrowiskowe (kuracjusze musieli stanowić co najmniej połowę osób przebywających w takich osiedlach w sezonie kuracyjnym) i rybackie (co najmniej ⅔ ludności utrzymującej się z rybołówstwa)[9]. Pierwsze osiedla utworzono 13 listopada 1954[10], a ostatnie 30 czerwca 1963[11]. W sumie istniały 162 osiedla[12]. Koncepcję osiedli zarzucono z początkiem 1973[8].

31 grudnia 1956 obszar państwa podzielony był na 17 województw (plus dwa miasta wydzielone), które dzieliły się na 400 powiatów (w tym 79 miejskich), te zaś – na 729 miast, 86 osiedli i 8759 gromad[1].

Z początkiem 1957 miasta Kraków, Poznań i Wrocław wydzielono z województw jako województwa miejskie, zwiększając liczbę jednostek administracyjnych najwyższego szczebla do 22[13].

Ważniejsze zmiany administracyjne edytuj

Województwa (1956) edytuj

Województwo Powierzchnia (km²)[67] Liczba ludności 31 XII 1956[67]
ogółem (tys.) na km²
białostockie 23 168 1059 46
bydgoskie 20 765 1611 78
gdańskie 10 917 1126 103
katowickie 9484 3096 326
kieleckie 19 382 1786 92
koszalińskie 17 914 648 36
krakowskie 15 550 2417 155
lubelskie 24 869 1744 70
łódzkie 17 176 1586 92
Łódź miasto 212 682 3216
olsztyńskie 20 986 839 40
opolskie 9509 896 94
poznańskie 26 964 2298 85
rzeszowskie 18 685 1565 84
szczecińskie 12 737 683 54
Warszawa miasto 427 1023 2395
warszawskie 29 421 2278 77
wrocławskie 19 046 2028 107
zielonogórskie 14 518 705 49
Polska 311 730 28 070 90

Podział administracyjny według stanu na 6 lipca 1950 edytuj

Źródło danych: Rocznik Statystyczny 1950. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1951, s. 12-14.

Województwa edytuj

Województwo Powiaty Miasta Gminy
ogółem w tym miejskie
białostockie 13 1 32 131
bydgoskie 24 5 56 189
gdańskie 15 4 24 111
katowickie 24 11 40 190
kieleckie 14 2 27 229
koszalińskie 14 2 33 121
krakowskie 17 2 43 190
lubelskie 15 1 24 215
łódzkie 14 2 35 194
Łódź miasto 3 3 1 nd.
olsztyńskie 20 1 34 161
opolskie 16 3 27 136
poznańskie 30 4 97 231
rzeszowskie 18 1 39 166
szczecińskie 13 1 38 104
Warszawa miasto 6 6 1 nd.
warszawskie 24 3 49 285
wrocławskie 31 5 69 222
zielonogórskie 19 2 35 118
Polska 330 59 704 2993

Powiaty według województw edytuj

Województwo białostockie edytuj

  1. augustowski
  2. białostocki
  3. Białystok (miejski)
  4. bielski
  5. ełcki
  6. gołdapski
  7. grajewski
  8. kolneński
  9. łomżyński
  10. olecki
  11. sokólski
  12. suwalski
  13. wysokomazowiecki

Województwo bydgoskie edytuj

  1. aleksandrowski
  2. brodnicki
  3. bydgoski
  4. Bydgoszcz (miejski)
  5. chełmiński
  6. chojnicki
  7. Grudziądz (miejski)
  8. grudziądzki
  9. Inowrocław (miejski)
  10. inowrocławski
  11. lipnowski
  12. mogileński
  13. rypiński
  14. sępoleński
  15. szubiński
  16. świecki
  17. Toruń (miejski)
  18. toruński
  19. tucholski
  20. wąbrzeski
  21. Włocławek (miejski)
  22. włocławski
  23. wyrzyski
  24. żniński

Województwo gdańskie edytuj

  1. Elbląg (miejski)
  2. elbląski
  3. Gdańsk (miejski)
  4. gdański
  5. Gdynia (miejski)
  6. kartuski
  7. kościerski
  8. kwidzyński
  9. lęborski
  10. malborski
  11. morski
  12. Sopot (miejski)
  13. starogardzki
  14. sztumski
  15. tczewski

Województwo katowickie edytuj

  1. Będzin (miejski)
  2. będziński
  3. bielski
  4. Bielsko (miejski)
  5. Bytom (miejski)
  6. bytomski
  7. Chorzów (miejski)
  8. cieszyński
  9. Częstochowa (miejski)
  10. częstochowski
  11. Dąbrowa Górnicza (miejski)
  12. dobrodzieński
  13. Gliwice (miejski)
  14. gliwicki
  15. Katowice (miejski)
  16. katowicki
  17. lubliniecki
  18. pszczyński
  19. rybnicki
  20. Sosnowiec (miejski)
  21. tarnogórski
  22. Zabrze (miejski)
  23. zawierciański
  24. Zawiercie (miejski)

Województwo kieleckie edytuj

  1. buski
  2. iłżecki
  3. jędrzejowski
  4. Kielce (miejski)
  5. kielecki
  6. konecki
  7. kozienicki
  8. opatowski
  9. opoczyński
  10. pińczowski
  11. Radom (miejski)
  12. radomski
  13. sandomierski
  14. włoszczowski

Województwo koszalińskie edytuj

  1. białogardzki
  2. bytowski
  3. człuchowski
  4. drawski
  5. kołobrzeski
  6. Koszalin (miejski)
  7. koszaliński
  8. miastecki
  9. sławieński
  10. Słupsk (miejski)
  11. słupski
  12. szczecinecki
  13. wałecki
  14. złotowski

Województwo krakowskie edytuj

  1. Biała Krakowska (miejski)
  2. bialski
  3. bocheński
  4. brzeski
  5. chrzanowski
  6. dąbrowski
  7. krakowski
  8. Kraków (miasto)
  9. limanowski
  10. miechowski
  11. myślenicki
  12. nowosądecki
  13. nowotarski
  14. olkuski
  15. tarnowski
  16. wadowicki
  17. żywiecki

Województwo lubelskie edytuj

  1. bialski
  2. biłgorajski
  3. chełmski
  4. hrubieszowski
  5. krasnostawski
  6. kraśnicki
  7. lubartowski
  8. lubelski
  9. Lublin (miejski)
  10. łukowski
  11. puławski
  12. radzyński
  13. tomaszowski
  14. włodawski
  15. zamojski

Województwo łódzkie edytuj

  1. brzeziński
  2. kutnowski
  3. łaski
  4. łęczycki
  5. łowicki
  6. łódzki
  7. piotrkowski
  8. Piotrków Trybunalski (miejski)
  9. radomszczański
  10. rawski
  11. sieradzki
  12. skierniewicki
  13. Tomaszów Mazowiecki (miejski)
  14. wieluński

Łódź edytuj

  1. Łódź-Południe
  2. Łódź-Północ
  3. Łódź-Śródmieście

Województwo olsztyńskie edytuj

  1. bartoszycki
  2. braniewski
  3. działdowski
  4. giżycki
  5. iławecki
  6. kętrzyński
  7. lidzbarski
  8. morąski
  9. mrągowski
  10. nidzicki
  11. nowomiejski
  12. Olsztyn (miejski)
  13. olsztyński
  14. ostródzki
  15. pasłęcki
  16. piski
  17. reszelski
  18. suski
  19. szczycieński
  20. węgorzewski

Województwo opolskie edytuj

  1. brzeski
  2. głubczycki
  3. grodkowski
  4. kluczborski
  5. kozielski
  6. namysłowski
  7. niemodliński
  8. Nysa (miejski)
  9. nyski
  10. oleski
  11. Opole (miejski)
  12. opolski
  13. prudnicki
  14. raciborski
  15. Racibórz (miejski)
  16. strzelecki

Województwo poznańskie edytuj

  1. chodzieski
  2. czarnkowski
  3. Gniezno (miejski)
  4. gnieźnieński
  5. gostyński
  6. jarociński
  7. kaliski
  8. Kalisz (miejski)
  9. kępiński
  10. kolski
  11. koniński
  12. kościański
  13. krotoszyński
  14. leszczyński
  15. międzychodzki
  16. nowotomyski
  17. obornicki
  18. ostrowski
  19. pilski
  20. Piła (miejski)
  21. Poznań (miejski)
  22. poznański
  23. rawicki
  24. szamotulski
  25. średzki
  26. śremski
  27. turecki
  28. wągrowiecki
  29. wolsztyński
  30. wrzesiński

Województwo rzeszowskie edytuj

  1. brzozowski
  2. dębicki
  3. gorlicki
  4. jarosławski
  5. jasielski
  6. kolbuszowski
  7. krośnieński
  8. leski
  9. lubaczowski
  10. łańcucki
  11. mielecki
  12. niżański
  13. przemyski
  14. przeworski
  15. rzeszowski
  16. Rzeszów (miejski)
  17. sanocki
  18. tarnobrzeski

Województwo szczecińskie edytuj

  1. chojeński
  2. choszczeński
  3. gryficki
  4. gryfiński
  5. kamieński
  6. łobeski
  7. myśliborski
  8. nowogardzki
  9. pyrzycki
  10. stargardzki
  11. Szczecin (miejski)
  12. szczeciński
  13. woliński

Warszawa edytuj

  1. Warszawa-Południe
  2. Warszawa-Północ
  3. Warszawa-Praga Południe
  4. Warszawa-Praga Północ
  5. Warszawa-Śródmieście
  6. Warszawa-Zachód

Województwo warszawskie edytuj

  1. ciechanowski
  2. garwoliński
  3. gostyniński
  4. grodziskomazowiecki
  5. grójecki
  6. makowski
  7. miński
  8. mławski
  9. ostrołęcki
  10. ostrowski
  11. Płock (miejski)
  12. płocki
  13. płoński
  14. przasnyski
  15. pułtuski
  16. radzymiński
  17. Siedlce (miejski)
  18. siedlecki
  19. sierpecki
  20. sochaczewski
  21. sokołowski
  22. warszawski
  23. węgrowski
  24. Żyrardów (miejski)

Województwo wrocławskie edytuj

  1. bolesławiecki
  2. bystrzycki
  3. dzierżoniowski
  4. górowski
  5. jaworski
  6. Jelenia Góra (miejski)
  7. jeleniogórski
  8. kamiennogórski
  9. kłodzki
  10. Legnica (miejski)
  11. legnicki
  12. lubański
  13. lubiński
  14. lwówecki
  15. milicki
  16. oleśnicki
  17. oławski
  18. strzeliński
  19. sycowski
  20. średzki
  21. Świdnica (miejski)
  22. świdnicki
  23. trzebnicki
  24. Wałbrzych (miejski)
  25. wałbrzyski
  26. wołowski
  27. Wrocław (miejski)
  28. wrocławski
  29. ząbkowicki
  30. zgorzelecki
  31. złotoryjski

Województwo zielonogórskie edytuj

  1. babimojski
  2. głogowski
  3. gorzowski
  4. Gorzów Wielkopolski (miejski)
  5. gubiński
  6. kożuchowski
  7. krośnieński
  8. międzyrzecki
  9. rzepiński
  10. skwierzyński
  11. strzelecki
  12. sulęciński
  13. szprotawski
  14. świebodziński
  15. wschowski
  16. Zielona Góra (miejski)
  17. zielonogórski
  18. żagański
  19. żarski

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Gawryszewski 2005 ↓, s. 55.
  2. ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 255
  3. ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 260
  4. ↑ Gawryszewski 2005 ↓, s. 46-49.
  5. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
  6. ↑ M.P. z 1954 r. nr 22, poz. 354
  7. ↑ Gawryszewski 2005 ↓, s. 49.
  8. ↑ a b Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
  9. ↑ a b c Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 192
  10. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 253
  11. ↑ Dz.U. z 1963 r. nr 23, poz. 129
  12. ↑ Gawryszewski 2005 ↓, s. 51.
  13. ↑ Dz.U. z 1957 r. nr 1, poz. 1
  14. ↑ a b c Dz.U. z 1950 r. nr 58, poz. 531
  15. ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 57, poz. 507
  16. ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 57, poz. 510
  17. ↑ Dz.U. z 1951 r. nr 18, poz. 147
  18. ↑ Dz.U. z 1951 r. nr 20, poz. 161
  19. ↑ Dz.U. z 1951 r. nr 35, poz. 270
  20. ↑ Dz.U. z 1951 r. nr 65, poz. 446
  21. ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 11, poz. 63
  22. ↑ a b c d e f Dz.U. z 1952 r. nr 27, poz. 185
  23. ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 20, poz. 132
  24. ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 17, poz. 102
  25. ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 19, poz. 118
  26. ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 13, poz. 51
  27. ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 23, poz. 95
  28. ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 35, poz. 147
  29. ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 41, poz. 192
  30. ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 41, poz. 184
  31. ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 51, poz. 255
  32. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 6, poz. 15
  33. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 248
  34. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 250
  35. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 249
  36. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 243
  37. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 239
  38. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 234
  39. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 244
  40. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 235
  41. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 245
  42. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 236
  43. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 238
  44. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 246
  45. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 247
  46. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 237
  47. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 232
  48. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 240
  49. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 241
  50. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 242
  51. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 233
  52. ↑ a b c Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 286
  53. ↑ a b c Dz.U. z 1955 r. nr 45, poz. 296
  54. ↑ a b c d e Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 288
  55. ↑ a b Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 290
  56. ↑ a b Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 289
  57. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 44, poz. 285
  58. ↑ a b Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 283
  59. ↑ a b c d Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 282
  60. ↑ Dz.U. z 1955 r. nr 45, poz. 297
  61. ↑ a b Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 284
  62. ↑ Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 287
  63. ↑ Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 291
  64. ↑ Dz.U. z 1956 r. nr 7, poz. 33
  65. ↑ Dz.U. z 1956 r. nr 23, poz. 105
  66. ↑ Dz.U. z 1956 r. nr 58, poz. 269
  67. ↑ a b Rocznik Statystyczny 1957. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1957, s. 4-12 (strony 43-51 dokumentu PDF).

Wybrana bibliografia edytuj

  • Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku. Warszawa: Polska Akademia Nauk – Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, 2005, seria: Monografie. ISBN 83-87954-66-7. ISSN 1643-2312.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Podział_administracyjny_Polski_(1950–1956)&oldid=69505536”