Powiat radymniański

powiat w Polsce

Powiat radymniański – dawny powiat istniejący w latach 18561866 i 19541961 na terenie obecnych powiatów: jarosławskiego, przemyskiego i lubaczowskiego (woj. podkarpackie). Jego ośrodkiem administracyjnym było Radymno.

Powiat radymniański
powiat
1954–1961
Państwo

 Polska

Województwo

rzeszowskie

Data powstania

1954

Data likwidacji

1961

Siedziba

Radymno

Powierzchnia

525 km²

Populacja (1960)
• liczba ludności


31 449

• gęstość

60 os./km²

Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gromad

18

brak współrzędnych
Centrum Radymna

XIX wiek

edytuj

Radymno ma dawne tradycje administracyjne. W latach 18561866 było po raz pierwszy siedzibą powiatu. Miał on w 1856 powierzchnię 374 km², a w 1866 – 407 km². W 1856 liczył 26 533 mieszkańców, natomiast w 1866 nieco mniej, tzn. 24 423 mieszkańców. W jego skład wchodziło 1 miasto, 41 wsi i 41 obszarów dworskich[1].

Podczas 73. posiedzenia Sejmu Krajowego we Lwowie 20 kwietnia 1866 poseł Felicjan Laskowski przedłożył wniosek odnośnie do nowego podziału obwodu przemyskiego – zgodnie z projektem rządowym – na trzy powiaty z siedzibami w: Przemyślu, Jarosławiu i Mościskach. Podział ten sejm przyjął jednogłośnie[2]. Tym samym los powiatu radymniańskiego został przesądzony. 12 sierpnia 1866 cesarz Austrii Franciszek Józef I zatwierdził ustawę uchwaloną przez Sejm Krajowy[3].

Po jego likwidacji utrzymywały się niektóre urzędy, np. sąd powiatowy, obejmujący 32 gminy i 29 obszarów dworskich, z których podatek bezpośredni w 1910 wynosił 109 722 korony.

Reaktywowanie powiatu

edytuj

Na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z 11 sierpnia 1954 powiat radymniański został reaktywowany z dniem 1 października 1954 w województwie rzeszowskim, jako jeden z pierwszych powiatów utworzonych tuż po wprowadzeniu gromad w miejsce dotychczasowych gmin (29 września 1954) jako podstawowych jednostek administracyjnych PRL. Na powiat radymniański złożyły się 1 miasto i 17 gromad, które wyłączono z trzech ościennych powiatów w tymże województwie (w praktyce gromady te należały do tych powiatów przez zaledwie dwa dni)[4]:

1 stycznia 1959 do gromady Miękisz Nowy przyłączono także wieś Czerniawkę z gromady Bihale w powiecie lubaczowskim[5].

Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Radymnie rozpoczęło swoją działalność pierwszym posiedzeniem 29 września 1954, które miało na celu podział czynności wśród członków prezydium. Na posiedzeniu tym utworzono następujące wydziały i referaty Prezydium:

  1. Wydział Handlu,
  2. Wydział Finansowy,
  3. Wydział Zdrowia,
  4. Wydział Kultury,
  5. Wydział Oświaty,
  6. Wydział Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej,
  7. Wydział Komunikacji Drogowej,
  8. Powiatowy Inspektorat Rent i Pomocy Społecznej,
  9. Powiatową Komisję Planowania Gospodarczego,
  10. Powiatowy Komitet Kultury Fizycznej,
  11. Oddział Organizacyjny,
  12. Oddział Ogólno-Gospodarczy,
  13. Statystyka Powiatowego,
  14. Powiatowy Zarząd Rolnictwa,
  15. Samodzielny Referat Zatrudnienia,
  16. Architekta Powiatowego,
  17. Referat Kadr,
  18. Referat Wojskowy,
  19. Referat Społeczno-Administracyjny,
  20. Referat Wyznań,
  21. Referat Spraw Rolnych,
  22. Referat Przemysłu.

Wybrano też władze powiatu:

  • przewodniczącego Prezydium – Tadeusza Romaniszyna;
  • zastępcę przewodniczącego Prezydium – Stanisława Drwięgę;
  • sekretarza Prezydium – Władysława Barańskiego[6].

Charakterystyka powiatu

edytuj

Powierzchnia powiatu wynosiła początkowo 518 km². Po przyłączeniu Czerniawki z gromady Bihale[5], jego obszar zwiększył się do 525 km². Według stanu z 1960 powiat był zamieszkiwany przez 31 449 osób, przy czym 26 363 – to ludność rolnicza, a 4986 – pozarolnicza. Jedynym miastem znajdującym się na terenie powiatu było Radymno zamieszkiwane przez 3394 osoby. Innymi większymi gromadami były: Skołoszów (2544 osoby), Sośnica (2193), Laszki (2084) i Kaszyce (2034). Gęstość zaludnienia powiatu w 1954 wynosiła 55 osób/km², a w 1960 – 60 osób/km². Obszar powiatu radymniańskiego stanowił sztucznie wyodrębnioną zbiorowość, zarówno jako trudną do wytyczenia jednostkę fizycznogeograficzną, jak i własnych wewnętrznych powiązań jednostkę administracyjną[7].

W powiecie radymniańskim zainwestowano spore nakłady finansowe na rozwój wschodniej, najbardziej zaniedbanej części powiatu, m.in. w Wietlinie, Kalnikowie, Chałupkach Chotynieckich, Stubnie i w Tuchli. Ponadto oczyszczono Kanał Bucowski, potok Grodzisko, a także rowy w Wysocku, Wietlinie, Moszczanach, Laszkach i Miękiszu Nowym.

W zachodniej części powiatu inwestycje dotknęły PGR-u w Sośnicy, a także melioracji łąk i pól w Kaszycach, Ciemięrzowicach, Dmytrowicach, Zamiechowie, Radymnie i Ostrowie, a także regulacji potoku Olszyna, na przestrzeni 3 km.

Duże środki zainwestowano także na rozbudowę i rozwój dziedziny urządzeń socjalno-usługowych. Rozbudowano szkolnictwo, zwiększono sieć bibliotek gromadzkich, wybudowano Dom Kultury w Wietlinie. Wzniesiono nowe ośrodki zdrowia i zwiększono personel, a także otworzono nowe izby porodowe. W 1957 uruchomiono stację pogotowia ratunkowego w Radymnie. Otworzono również duże, nowe lecznice weterynaryjne.

Poprawiały się warunki bytowe na wsi. W okolicach Radymna dało się zaobserwować w czasach istnienia powiatu silny ruch budowlany. Około 27% zabudowy terenu pochodziło z nowego, powojennego budownictwa. Liczba wzniesionych budynków dobitnie świadczy o energii i prężności mieszkańców. Przodowały w tym zakresie wsie Ostrów i Łowce. Zabudowa w gromadzie Walawa pochodzi w 70% z lat 1948–1960. Natomiast zabudowa wsi Dusowce (ob. Niziny) w gromadzie Walawa w 100% pochodzi z okresu po 1948.

Zniesienie powiatu

edytuj

Powiat radymniański jako jednostka gospodarcza nie zdołał się skonsolidować. Ciążenie jego północnych i środkowych terenów do Jarosławia, a południowych do Przemyśla utrzymywało się uporczywie, głównie ze względu na istniejącą sieć komunikacyjną – jak uzasadniano – źle zbiegającą się w stolicy powiatu. Niewielkie oraz zbyt słabe demograficznie i gospodarczo Radymno nie było w stanie scalić obszarów powiatu a jego mała atrakcyjność sprawiła, że miasto nie mogło osiągnąć żadnej znaczącej rangi społecznej. Bierna postawa władz powiatu i brak inicjatyw rozwojowych przyczyniły się do przedwczesnej likwidacji powiatu radymniańskiego[7].

I tak, powiat został zniesiony z dniem 31 grudnia 1961[8]. Gromady wchodzące w jego skład powróciły do pierwotnych powiatów, oprócz:

Naczelnicy powiatu

edytuj

Przewodniczący Prezydium Powiatowej Rady Narodowej

edytuj
  • Tadeusz Romaniszyn (1954–1958)
  • Stanisław Kisała (1958-1961)

Przypisy

edytuj
  1. Handbuch des Lemberger Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1856, Lemberg, s. 4, 41;Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1866, Lemberg, s. 9, 34.
  2. Gazeta Lwowska 1866, 21 kwietnia, nr 93, s. 1.
  3. Gazeta Lwowska 1866, 18 sierpnia, nr 190, s. 1.
  4. Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 244
  5. a b Dz.U. z 1958 r. nr 69, poz. 343
  6. „Nowiny Rzeszowskie” 1954, 2–3 października, nr 233, s. 6.
  7. a b Oskar Hajder: Zarys społeczno-gospodarczy powiatu Radymno. [dostęp 2007-02-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-03-11)].
  8. Dz.U. z 1961 r. nr 46, poz. 245

[1]

Bibliografia

edytuj
  • Mirosław Romański: Powiat radymniański (1954–1961), „Rocznik Stowarzyszenia Miłośników Jarosławia” 2011–2012, t. XIX, s. 163–173.
  • Krzysztof Wolski, Powiat Radymno. Zarys społeczno-gospodarczy, „Rocznik Przemyski” 1965, t. X, z. 3, s. 51–114.

Zobacz też

edytuj
  1. Urząd Rady Ministrów, Nr.PRN-III-4a/13/58, 8 marca 1958.