Powiat morski – powiat polski istniejący w latach 1927–1951 w woj. pomorskim (II RP) i w woj. gdańskim ("Polska Ludowa"). Był to najdalej na północ wysunięty powiat Polski od 1945 i – jak sugeruje nazwa – jedyny powiat polski (od 1927 roku) z dostępem do morza do 1939.

Powiat morski
powiat
1927–1951
Ilustracja
Powiat morski, Rozewie
Państwo

 Polska

Województwo

gdańskie

Data powstania

1 stycznia 1927

Data likwidacji

1 lipca 1951

Siedziba

1 I 1927–20 III 1928:
Gdynia
21 III 1928–30 VI 1951:
Wejherowo

Powierzchnia

1281 km²

Populacja (1946)
• liczba ludności


85 400

• gęstość

67 os./km²

Położenie na mapie województwa
Położenie na mapie województwa

Północne rubieże Prus Królewskich powróciły do Polski w lutym 1920 roku i weszły w skład nowego województwa pomorskiego ze stolicą w Toruniu. Obszar ten objął dwa powiaty – powiat pucki i powiat wejherowski. Powiat pucki objął w całości terytorium byłego Landkreis Putzig, natomiast powiat wejherowski, w porównaniu ze swoim przedwojennym poprzednikiem Landkreis Neustadt, został okrojony o osiem obszarów dworskich (Brzyno, Czymanowo, Kolkowo, Opalino, Prusewo, Rybno, Strzebielinko i Toliszczek) i jedną jednostkową gminę wiejską (Kniewo), które pozostały w Niemczech. Ponadto, należące przed 1918 do powiatu Neustadt miasto Sopot z obszarami leśnymi Gręzlewo (Grenzlau) i Renuszewo (Renneberg) zostały włączone do zabranego Niemcom, lecz nieprzyznanego Polsce, Wolnego Miasta Gdańska[1].

Powiat morski utworzono 1 stycznia 1927 z większości zniesionego powiatu puckiego oraz z części (niezniesionego) wejherowskiego. Mniejszą część powiatu puckiego przyłączono do powiatu wejherowskiego[2]. Siedzibą powiatu została Gdynia, która 9 miesięcy wcześniej otrzymała prawa miejskie[3] (dotychczas znajdowała się w powiecie wejherowskim).

21 marca 1928 do powiatu morskiego włączono pozostałą część powiatu wejherowskiego, który równocześnie zniesiono (z wyjątkiem gmin jednostkowych Kętrzyno, Linja, Niepoczołowice, Tłuczewo i Zakrzewo włączonych do powiatu kartuskiego). W związku z przyłączeniem do powiatu morskiego Wejherowa, przeniesiono do Wejherowa siedzibę powiatu morskiego z Gdyni, jako że w tej drugiej planowano utworzyć odrębny powiat miejski[4]. Doszło do tego 24 stycznia 1929[5]. Tak więc przez prawie rok (od 21 marca 1928 do 24 stycznia 1929) Gdynia nie była siedzibą powiatu morskiego[6]. W 1926 roku do Gdyni włączono gminę Oksywie[7], a w 1933 roku gminy Obłuże i Witomino[8]. W 1929 zniesiono gminę Wysoka, włączając ją do Osowej[9].

15 czerwca 1934 do powiatu morskiego włączono ponownie z powiatu kartuskiego gminy jednostkowe Kętrzyno, Linia, Niepoczołowice, Tłuczewo i Zakrzewo[10]. 1 sierpnia 1934 zlikwidowano gminy jednostkowe, zastępując je gminami zbiorowymi. Powiat morski podzielono na 2 miasta (Puck i Wejherowo) i 11 gmin[11]. 20 września 1934 gminy zbiorowe podzielono na gromady[12]. W 1934 usamodzielniło się Orłowo Morskie, lecz już w połowie 1935 roku, wraz z Cisową, Kolibkami, Małym Kackiem i Redłowem, włączono je do Gdyni[13].

Po II wojnie światowej, powiat morski powrócił do Polski, gdzie wszedł w skład nowo utworzonego woj. gdańskiego[14]. Powiat morski powiększono wówczas o jedną gminę zbiorową z tzw. Ziem Odzyskanychgminę Wierzchucino (której obszar należał przed II wojną światową do powiatu Lauenburg (lęborskiego) w rejencji koszalińskiej na Pomorzu). Stanisław Srokowski podaje w swojej publikacji z 1948 że gmina Wierzchucino formalnie przynależała do powiatu lęborskiego i tylko tymczasowo była przydzielona do powiatu morskiego (s. 52)[15]. Jednak przynależność do powiatu morskiego utrzymała się[16].

Nazwa powiat morski utrzymała się do 1 lipca 1951, kiedy to urzędowo zmieniono ją na powiat wejherowski[17]. Jako że przedwojenna granica morska Polski (71 km)[18] zwiększyła się do 440 km[19], a liczba powiatów nadmorskich powiększyła się do szesnastu[20], określenie "powiat morski" stało się mocno zdezaktualizowane i miało wydźwięk już tylko historyczny.

1 października 1954 z części powiatu wejherowskiego wydzielono powiat pucki[21], a więc przywracając w praktyce stan sprzed roku 1927, czyli podział na dwa powiaty – wejherowski i pucki. Jedynie wieś Nadole nie powróciła do powiatu puckiego, pozostając przy powiecie wejherowskim[22] Do powiatu puckiego weszły natomiast cztery gromady z gminy Wierzchucino (Białogóra, Brzyno, Słuchowo i Wierzchucino), które przed 1945 rokiem należały do powiatu lęborskiego w Niemczech, a które lepiej były skomunikowane z Puckiem niż z Wejherowem[23]. Ponadto jesienią 1954 powiat wejherowski zwiększono o gromady Bychowo, Gniewino, Mierzyno, Osiek i Perlino z powiatu lęborskiego, a od powiatu wejherowskiego, na korzyść powiatu lęborskiego, odprowadzono gromadę Strzebielino; wreszcie Naniec i Wejherowo-Zamek włączono do Wejherowa; Zagórze do Rumi; Bór, Kuźnicę i Juratę do Jastarni; a Chałupy do Władysławowa[24]. Wcześniej, bo już jesienią 1953, Wielki Kack włączono do Gdyni[25].

Zmiany granic

edytuj

1 stycznia 1927

edytuj

21 marca 1928

edytuj

24 stycznia 1929

edytuj
  • Odłączono od powiatu morskiego:
    • Do nowo utworzonego grodzkiego powiatu Gdynia:

15 czerwca 1934

edytuj

7 kwietnia 1945

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Poźniak, Bronisław (2020). Powrót północnych Kaszub do Polski i pierwsze lata w II RP
  2. Dz.U. z 1926 r. nr 117, poz. 678; Dz.U. z 1926 r. nr 128, poz. 760
  3. Dz.U. z 1926 r. nr 21, poz. 127
  4. Dz.U. z 1928 r. nr 25, poz. 221
  5. Dz.U. z 1929 r. nr 4, poz. 35
  6. Jako miasto nie była siedzibą powiatu wejherowskiego także od 4 marca 1926 do 31 grudnia 1926
  7. Dz.U. z 1926 r. nr 1, poz. 7
  8. Dz.U. z 1933 r. nr 10, poz. 64
  9. Dz.U. z 1929 r. nr 12, poz. 98
  10. Dz.U. z 1934 r. nr 49, poz. 456
  11. Dz.U. z 1934 r. nr 68, poz. 603
  12. Pomorski Dziennik Wojewódzki. 1934, nr 19, poz. 224
  13. Dz.U. z 1935 r. nr 42, poz. 281
  14. Dz.U. z 1945 r. nr 11, poz. 57
  15. Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej: Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948.
  16. Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa
  17. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 czerwca 1951 r. w sprawie zmiany nazwy powiatu morskiego. (Dz.U. z 1951 r. nr 35, poz. 270)
  18. Gdyby nie port... 90 lat temu Gdynia dostała szansę na rozwój
  19. Halina Dmochowska (red.). Warunki naturalne i ochrona środowiska. „Mały Rocznik Statystyczny Polski 2011”, s. 26, 2011-07-21. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1640-3630. [dostęp 2011-10-29]. (pol.). 
  20. Polska: mapa administracyjna z 3 XII 1950 - Główny Urząd Pomiarów Kraju, Warszawa 1950
  21. Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 234
  22. Wynikało to ze specyficznego położenia Nadola przed wojną, jako praktyczna eksklawa Polski. Granica była ustalona w taki sposób, że Nadole znalazło się w Polsce, a cały otaczający teren oprócz jeziora należał do Niemiec. Jedyną nie-transgraniczną drogą było jezioro. Po wojnie, kiedy lądowe ciągi komunikacyjne zostały przywrócone, Nadole było lepiej skomunikowane z Wejherowem, przy którym już pozostało.
  23. Pozostałe pięć gromad gminy Wierzchucino (Czymanowo, Kniewo, Rybno, Strzebielinko i Toliszczek) pozostały przy powiecie wejherowskim
  24. Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku z dnia 30 listopada 1954 r., Nr. 16, Poz. 91
  25. Dz.U. z 1953 r. nr 41, poz. 182
  26. Wieś zlikwidowana