Kardamon malabarski

(Przekierowano z Kardamon)

Kardamon malabarski (Elettaria cardamomum (L.) Maton) – gatunek byliny należący do rodziny imbirowatych (Zingiberaceae)[3]. Posiada wiele synonimów: kardamon cejloński, długi, indyjski, jawajski, zwyczajowo nazywany jest po prostu kardamonem. Występuje w stanie dzikim na Półwyspie Indyjskim i na Cejlonie, w Chinach i Indonezji, przeniesiony i zaaklimatyzowany w Ameryce Środkowej (głównie Gwatemala)[3].

Kardamon malabarski
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

imbirowce

Rodzina

imbirowate

Rodzaj

Elettaria

Gatunek

kardamon malabarski

Nazwa systematyczna
Elettaria cardamomum (L.) Maton
Trans. Linn. Soc. London 10:254, t. 5. 1811

W gastronomii używana jest także nazwa kardamon zielony[4].

Morfologia

edytuj
Pokrój
Roślina zielna, osiągająca od 2 do 4 metrów wysokości.
Kłącze
Długie, bulwiaste.
Liście
Wąskolancetowate, osiągające 70 cm długości i ok. 8 cm szerokości.
Kwiaty
Osadzone po 3–6 w pachwinach wąskich, tępych przykwiatków. Kwiatostanem jest długie grono. Kielich trójząbkowy, korona zielonkawoseledynowa. Pręciki trzy, ale tylko jeden z płodnym pyłkiem.
Owoce
Trójkomorowe torebki, żółtawe do brunatnych, z drobnymi, brunatnymi do czerwonawych nasionami (nazywanymi kardamonem), zawierającymi ok. 9% olejku kardamonowego, który nadaje im ostry, korzenny zapach i smak.

Systematyka

edytuj
  • E. cardamomum var. major
  • E. cardamomum var. minuscula

Zastosowanie

edytuj
  • Roślina przyprawowa – nasiona są przyprawą znaną jako kardamon zielony (kardamon czarny to przyprawa z owoców amomka szydlastego Amomum subulatum), jedną z najdroższych (tuż po szafranie)[3]. Kardamon nazywany jest królową przypraw, obok króla przypraw – czarnego pieprzu[3]. Ma łagodny aromat i intensywny korzenny smak z wyraźną nutą kamfory. W handlu istnieje również „kardamon bielony” – delikatniejsza forma, poddana działaniu saponin[3].
    • Wartość odżywcza – składniki na 100 g:
      • kalorie: 229 kcal
      • białko: 10,2 g
      • tłuszcz: 2,2 g
      • błonnik: 20,1 g
      • wapń: 130 mg
      • żelazo: 4,6 mg
      • magnez: 173 mg
  • W starożytnym Egipcie były używane jako dodatek do perfum, a w Rzymie jako składnik kadzideł i antidotów[3].
  • W przemyśle spożywczym używane do aromatyzowania wódek i likierów.
  • Stosowane w lecznictwie – pobudza apetyt. Według współczesnych badań, olejek eteryczny z owoców kardamonu wykazuje działanie antyoksydacyjne, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, rozkurczowe, przeciwbiegunkowe i przeciwnowotworowe. Co więcej, hamuje on acetylocholinesterazę i butyrylocholinesterazę — enzymy odpowiedzialne za rozwój choroby Alzheimera[5]. Ekstrakt wodny działa również immunomodulująco[6].
  • Dodawany do kawy (zwłaszcza w rytuale arabskim) lub herbaty – wzmacnia smak, jak też wzmaga ich działanie pobudzające.
  • W Europie – jako składnik przyprawy korzennej w piekarnictwie (np. vetebröd)[3], do produkcji kiełbas i marynat, jako dodatku do potraw, kiszonek i sosów[7].

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-18] (ang.).
  3. a b c d e f g Aleksander K. Smakosz, Historia naturalna przypraw, Wrocław: Pharmacopola, 2022, s. 79–91.
  4. To jedna z najdroższych przypraw na świecie. Tylko jedna odmiana jest "prawdziwa" [online], www.well.pl [dostęp 2022-07-05] (pol.).
  5. Marta Pavarino i inni, Elettaria cardamomum (L.) Maton Essential Oil: An Interesting Source of Bioactive Specialized Metabolites as Inhibitors of Acetylcholinesterase and Butyrylcholinesterase, „Plants”, 12 (19), 2023, s. 3463, DOI10.3390/plants12193463, ISSN 2223-7747 [dostęp 2023-10-09] (ang.).
  6. Amin F. Majdalawieh, Ronald I. Carr, In Vitro Investigation of the Potential Immunomodulatory and Anti-Cancer Activities of Black Pepper (Piper nigrum) and Cardamom (Elettaria cardamomum), „Journal of Medicinal Food”, 13 (2), 2010, s. 371–381, DOI10.1089/jmf.2009.1131, ISSN 1096-620X [dostęp 2023-10-09].
  7. P. Czikow, Rośliny lecznicze i bogate w witaminy, Warszawa 1983: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, s. 152.