Karol Tchorek
Karol Tchorek (ur. 30 października 1904 w Serocku[1], zm. 10 kwietnia 1985 w Warszawie) – polski rzeźbiarz, marszand i kolekcjoner sztuki. Projektant pomników, działacz ZPAP, odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Data i miejsce urodzenia |
30 października 1904 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
10 kwietnia 1985 |
Narodowość | |
Dziedzina sztuki | |
Ważne dzieła | |
| |
Odznaczenia | |
Życiorys
edytujUrodził się 30 października 1904 w Serocku. Wywodził się z biednej rodziny chłopskiej Szczepana i Anny z Michalczyków[2]. Wykształcenie ogólne zakończył na 4 klasach gimnazjum. W wieku 15 lat, jako ochotnik, brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. We wczesnej młodości pracował m.in. jako piaskarz na Wiśle. W 1920 ochotniczo służył w Wojsku Polskim. Edukację artystyczną rozpoczął w Miejskiej Szkole Sztuk Zdobniczych i Malarstwa w Warszawie (1921–1925[1]), a kontynuował w stołecznej Szkole Sztuk Pięknych[3] (1926–1932[1]). Jego nauczycielami byli m.in. Jan Szczepkowski i Tadeusz Breyer[4][5]. Od 1929 pozostawał członkiem Spółdzielni Rzeźbiarskiej Forma[6]. Współpracował z Towarzystwem Popierania Przemysłu Ludowego, rozpoczął też kolekcjonowanie wycinanek kurpiowskich. W 1932 był stypendystą Funduszu Kultury Narodowej[7]. Z 1937 pochodzi jego projekt sarkofagu Józefa Piłsudskiego[6].
W czasie II wojny światowej zniszczeniu uległy dwie pracownie Karola Tchorka - na warszawskim Powiślu i w Broku[8]. Stracił też swój dom i prowadzony przez siebie w latach 1943–1944 Salon Sztuki Nike. Jego działalność kontynuował w okresie 1945–1951[6]. Nike stanowiła de facto połączenie prywatnej galerii sztuki z nieoficjalnym antykwariatem[8]. W roku 1945 wziął udział w I Walnym Zjeździe Delegatów ZPAP w Krakowie, dzięki czemu został sekretarzem Prezydium Zarządu Głównego organizacji. Funkcję tę pełnił w latach 1945–1946[6]. W tym czasie pomagał m.in. ludowemu rzeźbiarzowi, Leonowi Kudle, którego prace kolekcjonował[9]. W późniejszym okresie pełnił funkcje kierownicze w Sekcji Rzeźby Okręgu Warszawskiego ZPAP[6].
W 1949 Karol Tchorek wygrał ogłoszony rok wcześniej przez SARP konkurs na realizację tablic upamiętniających publiczne egzekucje wykonywane w Warszawie podczas II wojny światowej[10]. Do dziś w stolicy Polski znajduje się ok. 200 tablic zaprojektowanych przez artystę[11]. Z kolei w 1952 brał udział w pracach przy MDMie, czego efektem było powstanie płaskorzeźby Macierzyństwo przy ul. Marszałkowskiej w Warszawie[3]. Z 1959 pochodzi wykonany przez niego pomnik żołnierzy i partyzantów w Ostrowi Mazowieckiej. W 1970 dla brytyjskiego miasta Perth wykonał pomnik żołnierzy polskich, a w 1975 rzeźbę Warszawska jesień, która znajduje się na skwerze Bohdana Wodiczki na tyłach Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie[6].
Od 4 czerwca 1936 był żonaty z Zofią z Kochanowiczów, artystką-tkaczką. Mieli dwoje dzieci – Olafa i Mariusza (1939–2004)[12], krytyka sztuki i współzałożyciela Galerii Foksal w Warszawie. Po II wojnie światowej cała rodzina mieszkała przy ul. Miedzeszyńskiej na Saskiej Kępie w Warszawie[13], natomiast w latach 70. XX wieku artysta pracował w Warszawie przy ul. Smolnej 36/10[1].
Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 255-2-17)[14].
Wybrane dzieła
edytuj- 1937 – projekt sarkofagu Józefa Piłsudskiego
- 1949 – projekt tablic upamiętniających Miejsca walki i męczeństwa
- 1952 – Macierzyństwo
- 1959 – pomnik żołnierzy i partyzantów w Ostrowi Mazowieckiej
- 1962 – nagrobek Władysława Strzemińskiego
- 1965 – nagrobek Jana Szczepkowskiego
- 1970 – pomnik żołnierzy polskich w Perth (Wielka Brytania)
- 1975 – Warszawska jesień
Tablice w Warszawie
edytujJako zwycięzca ogólnokrajowego konkursu z 1948 Karol Tchorek stał się projektantem tablic upamiętniających miejsca straceń z okresu II wojny światowej w Warszawie[10]. W mieście znajduje się ok. 200 tablic wykonanych według projektu z 1949. Część z nich zawiera błędne informacje, np. w odniesieniu do liczby ofiar, w związku z czym interwencje podejmowała m.in. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa[11]. Wykonana została m.in. inwentaryzacja tablic, jednak błędne napisy nie zostały oficjalnie poprawione[15].
Wybrane wystawy
edytuj- X Salon. Malarstwo, grafika, rzeźba (1938)[16]
- I Ogólnopolska Wystawa Plastyki
- II Ogólnopolska Wystawa Plastyki
- III Ogólnopolska Wystawa Plastyki
- Plastycy w walce o pokój (1950)
- Rzeźba warszawska 1945–1958
- Rzeźba polska 1945–1960
- Rzeźba w XV-lecie PRL
- XX lat Ludowego Wojska Polskiego w twórczości plastycznej
- Rzeźbiarze Saskiej Kępy wczoraj i dziś (2011)[17]
- Sztuka wszędzie. Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie 1904–1944 (2012)[18]
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1980)
- Srebrny Krzyż Zasługi (11 lipca 1955)[19]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)[20]
- Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju” (1966)
Upamiętnienie
edytujW Serocku, rodzinnym mieście rzeźbiarza, znajduje się ulica nazwana jego imieniem[21].
W 1990 warszawska pracownia Karola Tchorka przy ul. Smolnej 36 m. 10 została wpisana do rejestru zabytków[22]. Pracownią oraz spuścizną po artyście opiekowała się Fundacja Tchorek-Bentall[23], założona przez artystkę Katharine Bentall, wdowę po Mariuszu Tchorku, synu rzeźbiarza[24]. W 2021 prace Karola Tchorka i wyposażenie jego pracowni zostały przekazane na rzecz miasta przez jego synową i spadkobierczynię Katharine Bentall[25][26].
Galeria
edytuj-
Płaskorzeźba Macierzyństwo w Warszawie (1952)
-
Grób Władysława Strzemińskiego w Łodzi (1962)
-
Tablica zaprojektowana przez Karola Tchorka na budynku dawnej siedziby Gestapo w al. J. Ch. Szucha 25 w Warszawie
-
Tablica przy ul. Grójeckiej w Warszawie
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Tchorek Karol. W: Słownik artystów plastyków. Artyści plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP 1945–1970. Słownik biograficzny. Maria Serafińska (kierownik redakcji). Warszawa: Okręg Warszawski ZPAP, 1972, s. 579.
- ↑ Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 314. [dostęp 2021-11-19].
- ↑ a b Agnieszka Chmielewska: Karol Tchorek, czyli o pożytkach płynących z uprawiania biografistyki. W: Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Bartłomiej Gutowski: Rzeźba w Polsce (1945-2008). T. XIII. Orońsko: Centrum Rzeźby Polskiej, 2008, s. 176, seria: Rocznik "Rzeźba polska". ISBN 978-83-85901-71-6.
- ↑ Agnieszka Chmielewska: Karol Tchorek, czyli o pożytkach płynących z uprawiania biografistyki. W: Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Bartłomiej Gutowski: Rzeźba w Polsce (1945-2008). T. XIII. Orońsko: Centrum Rzeźby Polskiej, 2008, s. 174-175, seria: Rocznik "Rzeźba polska". ISBN 978-83-85901-71-6.
- ↑ Maria Anna Rudzka: Zadanie: forma. Pracownia profesora Tadeusza Breyera w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych w latach 1923-1939. Wyd. 2. Warszawa: Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, 2023, s. 257. ISBN 978-83-66835-50-4.
- ↑ a b c d e f Agnieszka Chmielewska: Karol Tchorek, czyli o pożytkach płynących z uprawiania biografistyki. W: Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Bartłomiej Gutowski: Rzeźba w Polsce (1945-2008). T. XIII. Orońsko: Centrum Rzeźby Polskiej, 2008, s. 175, seria: Rocznik "Rzeźba polska". ISBN 978-83-85901-71-6.
- ↑ Agnieszka Chmielewska: Karol Tchorek, czyli o pożytkach płynących z uprawiania biografistyki. W: Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Bartłomiej Gutowski: Rzeźba w Polsce (1945-2008). T. XIII. Orońsko: Centrum Rzeźby Polskiej, 2008, s. 178, seria: Rocznik "Rzeźba polska". ISBN 978-83-85901-71-6.
- ↑ a b Agnieszka Chmielewska: Karol Tchorek, czyli o pożytkach płynących z uprawiania biografistyki. W: Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Bartłomiej Gutowski: Rzeźba w Polsce (1945-2008). T. XIII. Orońsko: Centrum Rzeźby Polskiej, 2008, s. 179, seria: Rocznik "Rzeźba polska". ISBN 978-83-85901-71-6.
- ↑ Aleksander Jackowski: Pochwała zbieractwa. cyfrowaetnografia.pl. [dostęp 2011-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-11)].
- ↑ a b Ella Chmielewska: Niepamięć w upamiętnianiu: szczególność miejsc traumy a typowość pamięci w ikonosferze Warszawy. W: Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Bartłomiej Gutowski: Rzeźba w Polsce (1945-2008). T. XIII. Orońsko: Centrum Rzeźby Polskiej, 2008, s. 101, seria: Rocznik "Rzeźba polska". ISBN 978-83-85901-71-6.
- ↑ a b Tomasz Urzykowski: Warszawska historia do poprawki. gazeta.pl, 2009-07-15. [dostęp 2011-09-19].
- ↑ Mariusz Tchorek nie żyje [online], wyborcza.pl [dostęp 2021-10-13] .
- ↑ Hanna Faryna-Paszkiewicz: Saska Kępa – historia dzielnicy, jej mieszkańcy, środowisko artystyczne, sklepy i kawiarnie.... W: Hanna Faryna Paszkiewicz: Saska Kępa. Murator, 2001, s. 19. ISBN 83-915407-0-7.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: OLAF TCHOREK, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-19] .
- ↑ Tomasz Urzykowski: Niewidzialna ręka "poprawia" pamiątkowe tablice. gazeta.pl, 2011-08-31. [dostęp 2011-09-19].
- ↑ X Salon. Malarstwo, grafika, rzeźba. Warszawa: Instytut Propagandy Sztuki, 1938.
- ↑ Rzeźbiarze Saskiej Kępy wczoraj i dziś. Warszawa: Klub Kultury Saska Kępa, 2011.
- ↑ Sztuka wszędzie. Warszawa: Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, 2012. ISBN 978-83-61558-91-0.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
- ↑ Serock, ul. Karola Tchorka. maps.google.pl. [dostęp 2011-09-19].
- ↑ Wykaz obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - Warszawa, nid.pl, s.47 [dostęp: 30 sierpnia 2012]
- ↑ Fundacja Tchorek - Bentall. ngo.pl. [dostęp 2011-09-19].
- ↑ Magdalena Stopa, Jan Brykczyński: Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy. Tom II. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2011, s. 145. ISBN 978-83-62020-42-3.
- ↑ Stworzył tablice ku czci ofiar ulicznych egzekucji. Jego pracownia i kolekcja rzeźb trafiły w ręce miasta. tvn24.pl/tvnwarszawa, 2021-07-08. [dostęp 2021-07-08].
- ↑ Warszawa zadba o pracownię twórcy tablic upamiętniających wojenne egzekucje. [w:] Urząd m.st. Warszawy [on-line]. um.warszawa.pl, 26 października 2021. [dostęp 2021-10-28].
Bibliografia
edytuj- Agnieszka Chmielewska: Karol Tchorek, czyli o pożytkach płynących z uprawiania biografistyki. W: Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Bartłomiej Gutowski: Rzeźba w Polsce (1945–2008). T. XIII. Orońsko: Centrum Rzeźby Polskiej, 2008, seria: Rocznik „Rzeźba polska”. ISBN 978-83-85901-71-6.
- Ella Chmielewska: Niepamięć w upamiętnianiu: szczególność miejsc traumy a typowość pamięci w ikonosferze Warszawy. W: Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Bartłomiej Gutowski: Rzeźba w Polsce (1945–2008). T. XIII. Orońsko: Centrum Rzeźby Polskiej, 2008, seria: Rocznik „Rzeźba polska”. ISBN 978-83-85901-71-6.
- Ella Chmielewska, Agnieszka Chmielewska, Mariusz Tchorek, Paul Carter. A Warsaw address: a dossier on 36, Smolna Street. „The Journal of Architecture”. 15, s. 7–38, 2010. London: Routledge. (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Magdalena Stopa: Likwidacja? Nie. Renowacja!. wysokieobcasy.pl, 2012-01-12. [dostęp 2012-06-06].
- Zapomnianego artysty fascynacje włoskie. „Polonia włoska. Biuletyn informacyjny”. 1-2 (62/63), s. 42–43, 2012. Związek Polaków we Włoszech.