Aleja Jana Chrystiana Szucha w Warszawie
ulica w Warszawie
Aleja Jana Chrystiana Szucha – ulica w śródmieściu Warszawy, biegnąca od placu Unii Lubelskiej do placu Na Rozdrożu.
| |||||||||||||||||||||||||
| Śródmieście Południowe, Ujazdów | |||||||||||||||||||||||||
 Aleja Jana Chrystiana Szucha na wysokości ul. Litewskiej, widok w kierunku placu Na Rozdrożu | |||||||||||||||||||||||||
| Państwo |  Polska
| ||||||||||||||||||||||||
| Miejscowość | Warszawa | ||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy   Aleja Jana Chrystiana Szucha w Warszawie | |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  Aleja Jana Chrystiana Szucha w Warszawie | |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  Aleja Jana Chrystiana Szucha w Warszawie | |||||||||||||||||||||||||
 52°12′59,0″N 21°01′24,0″E/52,216389 21,023333
| |||||||||||||||||||||||||
Wylot alei Szucha widziany z placu Unii Lubelskiej (przed 1939)
Siedziba Trybunału Konstytucyjnego (nr 12a)
Gmach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, obecnie siedziba Ministerstwa Edukacji Narodowej (nr 25)
Nazwa upamiętnia Jana Chrystiana Szucha, architekta projektującego warszawskie założenia krajobrazowe i ogrody królewskie Stanisława Augusta Poniatowskiego.
HistoriaEdytuj
Aleja została przeprowadzona ok. 1773 jako jeden z elementów Osi Stanisławowskiej[1]. Po 1780 u zbiegu z ul. Marszałkowską powstał folwark królewski, który przeszedł następnie na własność Jana Chrystiana Szucha[2]. Obecna nazwa ulicy zaczęła być używana oficjalnie od 1877[2].
Od połowy XIX wieku północny odcinek ulicy zaczął być zabudowywany budynkami o przeznaczeniu wojskowym. Około 1870 wzniesiono tam drewniane baraki, zastąpione później murowanymi budynkami koszar Litewskiego Pułku Lejbgwardii, od którego wywodzi się nazwa ulicy Litewskiej[2][3]. W 1900 przy zbiegu z Alejami Ujazdowskimi powstał kompleks budynków Korpusu Kadetów im. A. Suworowa[1]. Z kolei południowy odcinek ulicy przy placu Unii Lubelskiej został zabudowany okazałymi domami i pałacykami[2].
W 1922 ulicy nadano nazwę Batorego, jednak ta nazwa się nie przyjęła[2]. Około 1930 ulicę wyasfaltowano[4].
Jesienią 1939, po kapitulacji Warszawy, monumentalne gmachy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego i Najwyższej Izby Kontroli zostały przejęte przez Gestapo, SD i Ordnungspolizei, a ulica znalazła się w centrum niemieckiej dzielnicy policyjnej[5]. 1 grudnia 1941 nazwę ulicy zmieniono na Strasse der Polizei[6]. 6 maja 1944 przy alei Szucha 16 żołnierze oddziału specjalnego Kedywu Komendy Głównej AK „Pegaz” dokonali nieudanego zamachu na kierownika Wydziału IV w urzędzie Komendanta SD i policji bezpieczeństwa na dystrykt warszawski Waltera Stamma[7].
Od stycznia 1946 do kwietnia 1992 ulica nosiła nazwę alei 1 Armii Wojska Polskiego[8].
W 1968, w związku z rozpoczętą budową Trasy Łazienkowskiej[9] (przerwanej potem do 1971), rozebrano budynek kasyna wojskowego (nr 29), ostatni relikt dawnych koszar piechoty rosyjskiej[2].
W listopadzie 2012 Rada Warszawy skorygowała nazwę alei z aleja Szucha na aleja Jana Chrystiana Szucha[10].
Ważniejsze obiektyEdytuj
Po 1944 ulica zachowała niemal kompletną zabudowę i stanowi przykład zespołu luksusowych realizacji architektonicznych z różnych okresów.
- nr 2/4 – luksusowa wielkomiejska kamienica w stylu art déco z lat 1929−1930, wybudowana według projektu Adolfa Inatowicza-Łubiańskiego. Fasada ozdobiona dwiema pseudowieżami, uskoki ostatniego piętra tworzą tarasy[11]. W latach 1946–1955 budynek był siedzibą ambasady Związku Radzieckiego, następnie do 1990 ambasady Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Do 2019 siedziba Rządowego Centrum Legislacji.
- nr 3 – kamienica wzniesiona w latach 1905–1910, wczesnomodernistyczna, z elementami dekoracji secesyjnej[12]
- nr 5 – pałacyk Milicera wybudowany w 1885, w późniejszym okresie przebudowany w duchu neobaroku, w okresie przedwojennym miejsce spotkań masonerii warszawskiej, w latach 1945–1992 jeden z budynków Ambasady ZSRR, w latach 1992−2006 Ambasada Litwy.
- nr 6/8 – Neorenesansowy pałacyk Dowgiałły, wybudowany w latach 1925 według projektu Jana Bagieńskiego[13]. Realizacja reprezentuje typ miejskiego pałacyku naśladującego w epigońskich formach neorenesansowe pałace z XIX wieku. Detale rzeźbiarskie fasady wykonał prawdopodobnie Edmund Bartłomiejczyk[13]. Pałacyk wyróżnia się kolumnadą w wielkim porządku na tle wgłębnego ryzalitu.
- nr 7 – luksusowa kamienica funkcjonalistyczna wybudowana według projektu Edwarda Zachariasza Ebera w 1937. Otrzymała fasadę licowaną piaskowcem, portal ujmujący przejazd bramy wykonano z czarnego bazaltu. W latach 1946-1976 siedziba Przedstawicielstwa Handlowego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, obecnie ambasady Ukrainy.
- nr 9 – budynek Lecznicy Chirurgiczno-Ginekologicznej doktora Tomasza Ignacego Solmana[14]. Kamienica została wzniesiona w stylu neogotyckim w latach 1893−1894 według projektu Stefana Szyllera[15]. W momencie powstania był to obiekt bardzo nowoczesny. W latach 1977 oraz 1984–1990 został częściowo wyburzony i przebudowany[15].
- nr 11 – dom mieszkalny z 1934, autorem projektu był Zygmunt Plater-Zyberk. Wybudowany w stylu międzynarodowym nawiązuje do neoekspresjonizmu, z elementami stylu okrętowego – ryzality mieszczące klatki schodowe otrzymały okrągłe okna przypominające bulaje. Południowa fasada urozmaicona przez wykusze, loggie, duże poziome okna.
- nr 12 – pałac Nuncjatury Stolicy Apostolskiej w Polsce z 1912, wybudowany według projektu A. Daniszewskiego lub Edwarda Ebera[15]. W 1948 nadbudowany i rozbudowany z nowymi pomieszczeniami wybudowanymi na miejscu rozebranych zabudowań Automobilklubu Polskiego pod numerem 10.
- nr 12a – dawne kasyno oficerskie w zespole Korpusu Kadetów im. A. Suworowa wzniesione w 1900 według projektu Wiktora Junoszy-Piotrowskiego. Budynek został spalony w 1939 i odbudowany po wojnie w latach 1946–1949 z licznymi zmianami[16]. Od 1995 siedziba Trybunału Konstytucyjnego.
- nr 16 – kamienica Spółdzielni Mieszkaniowej „Proporzec” z lat 1934−1937 autorstwa Edgara Aleksandra Norwertha[17]. Przykład luksusowego funkcjonalizmu lat 30. Stolarka drzwi wejściowych nawiązuje do geometrycznej ornamentyki Franka Lloyda Wrighta inspirowanej sztuką japońską. W domu tym przed wojną zamieszkiwał Bogusław Miedziński – ostatni marszałek Senatu II RP, pułkownik lekarz Stefan Mozołowski – ordynator Oddziału Neurologicznego Szpitala Ujazdowskiego, lekarz marszałka Józefa Piłsudskiego. W latach wojny mieszkańcami byli wysocy urzędnicy Gestapo i Sicherheitsdienst; po wojnie ich miejsce zajęły osoby powiązane z aparatem władzy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, między innymi Józef Ozga-Michalski i Marian Rybicki; mieszkał tam również Stefan Kisielewski. Ze względu na profil mieszkańców nazywana Domem Pułkowników lub Domem Generalskim. Na budynku tablica pamiątkowa poświęcona akcji Stamm.
- nr 17/19 – pałacyk generałowej Marii Agapijew z 1895, miejska willa z przedogródkiem wybudowana w stylu neorenesansu[15].
- nr 19 – dwuczęściowy biurowiec Szucha Premium Offices; budynek obudował ogród z pałacykiem Marii Agapijew, który został przeznaczony na działalność restauracyjno-klubową[18]. Siedziba m.in. Ambasady Słowenii[19].
- nr 21 – biurowiec Articom należący do Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
- nr 23 – gmach Najwyższej Izby Kontroli wybudowany w 1935 według projektu Tadeusza Leśniewskiego przy współpracy Stefana Colonna-Walewskiego. Architektura w typie zmodernizowanego klasycyzmu połączonego ze strukturalizmem. Fasada gmachu licowana czerwonym piaskowcem z Wąchocka, detale i wnętrza w stylu art déco[20]. W latach 1939–1945 siedziba Ordnungspolizei. Od 1945 – Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
- nr 25 – gmach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z lat 1925−1930 wybudowany według projektu Zdzisława Mączeńskiego[21]. Wybitny przykład prestiżowej architektury, bliskiej realizacjom z faszystowskich Włoch i Niemiec lat 30. Zachowany wystrój rzeźbiarski w stylu art déco z 1928 zaprojektowany przez Wojciecha Jastrzębowskiego. Na portyku kolumnowym silnie zgeometryzowane godło Polski w typie art déco. W budynku przy al. Jana Chrystiana Szucha 25 mieściła się siedziba hitlerowskiej policji bezpieczeństwa (niem. Sicherheitspolizei, Sipo) i służby bezpieczeństwa (niem. Sicherheitsdienst, SD) na Warszawę oraz dystrykt warszawski, a w jego podziemiach znajdowało się więzienie śledcze Gestapo. Od 1945 siedziba Ministerstwa Edukacji Narodowej. W 1952 dla upamiętnienia tysięcy przetrzymywanych, torturowanych i zakatowanych na śmierć, w przyziemiu gmachu utworzono muzeum – Mauzoleum Walki i Męczeństwa.
- Głaz ustawiony w 1974 w miejscu nieistniejącego budynku kasyna garnizonowego (nr 29, obecnie skwer pomiędzy aleją Szucha a Trasą Łazienkowską) upamiętniający zamach przeprowadzony przez Polskich Socjalistów 19 maja 1942[22].
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 849. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ a b c d e f Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 157.
- ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 130. ISBN 83-86619-97X.
- ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 158.
- ↑ Witold Żarnowski: Raczej zginąć, niż zdradzić sprawę. Areszt śledczy gestapo w al. Szucha 25. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej i Muzeum Niepodległości, 2014, s. 25. ISBN 978-83-7629-664-7.
- ↑ Krzysztof Komorowski (red.): Warszawa walczy 1939–1945. Leksykon. Warszawa: Fundacja Polska Walczy i Wydawnictwo Bellona, 2015, s. 762. ISBN 978-83-1113474-4.
- ↑ Tomasz Strzembosz: Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939–1944. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1983, s. 461–462. ISBN 83-06-00717-4.
- ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 363. ISBN 83-86619-97X.
- ↑ Józef Sigalin: Trasa. O projektowaniu i budowie Trasy Mostowej Łazienkowskiej w Warszawie. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1976, s. 69.
- ↑ Uchwała Nr XLVI/1259/2012 Rady miasta stołecznego Warszawy z dnia 8 listopada 2012 r. w sprawie nazw niektórych ulic, placów, ronda i skwerów w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. W: Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego [on-line]. mazowieckie.pl, 21 listopada 2012. s. 2. [dostęp 2013-09-26].
- ↑ Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006, s. 59. ISBN 83-60350-00-0.
- ↑ Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1977, s. 48.
- ↑ a b Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006, s. 45. ISBN 83-60350-00-0.
- ↑ Jerzy Kasprzycki: Korzenie miasta. Tom I. Śródmieście Południowe. Warszawa: Wydawnictwo VEDA, 2004, s. 254. ISBN 83-85584-45-5.
- ↑ a b c d Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2005, s. 117. ISBN 83-908950-8-0.
- ↑ Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2005, s. 127. ISBN 83-908950-8-0.
- ↑ Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006, s. 67. ISBN 83-60350-00-0.
- ↑ Dariusz Bartoszewicz: Nagroda Architektoniczna Prezydenta m.st. Warszawy. IV edycja. Katalog pokonkursowy. Warszawa: Urząd m.st. Warszawy, 2018, s. 16. ISBN 978-83-950916-3-6.
- ↑ Ambasada Republiki Słowenii. varsava.veleposlanistvo.si. [dostęp 2020-03-28].
- ↑ Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006, s. 60. ISBN 83-60350-00-0.
- ↑ Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006, s. 49. ISBN 83-60350-00-0.
- ↑ Stanisław Ciepłowski: Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w.. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 31. ISBN 83-01-06109-X.