Gmach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Warszawie
Gmach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego – budynek w alei Jana Chrystiana Szucha 25 wzniesiony w latach 1927−1930 dla Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.
| ||
 nr rej. 816 z 18.04.1973
| ||
 Gmach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego | ||
| Państwo |  Polska
| |
| Miejscowość | Warszawa | |
| Adres | aleja Jana Chrystiana Szucha 25 | |
| Typ budynku | budynek użyteczności publicznej | |
| Styl architektoniczny | nowy klasycyzm (zmodernizowany klasycyzm) | |
| Architekt | Zdzisław Mączeński | |
| Rozpoczęcie budowy | 1927 | |
| Ukończenie budowy | 1930 | |
| Pierwszy właściciel | Skarb Państwa | |
| Obecny właściciel | Skarb Państwa | |
Położenie na mapie Warszawy   Gmach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego | ||
Położenie na mapie Polski  Gmach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego | ||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  Gmach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego | ||
 52°13′04,1″N 21°01′23,8″E/52,217806 21,023278
| ||
.jpg)
Podczas II wojny światowej siedziba Gestapo i SD w dystrykcie warszawskim. Obecnie budynek zajmuje Ministerstwo Edukacji Narodowej, a w części zachowanych pomieszczeń w przyziemiu lewego skrzydła urządzono Mauzoleum Walki i Męczeństwa.
Spis treści
Architektura budynkuEdytuj
Budynek zaprojektował Zdzisław Mączeński w stylu zwanym „nowym klasycyzmem”. Najbardziej charakterystycznym elementem tego masywnego gmachu jest olbrzymi portyk z podwójnymi filarami, przez który prowadzi wejście na dziedziniec. W gmachu zaprojektowano również drugi wewnętrzny dziedziniec oraz dwa półzamknięte dziedzińce boczne tworzące charakterystyczny układ grzebieniowy (obudowane później wniesionymi obok budynkami).
Budynek nawiązuje do architektury faszystowskich Włoch, mimo że jego wystrój i wyposażenie to polska odmiana art déco, dzieło Wojciecha Jastrzębowskiego. Na portyku frontowym znajduje się godło państwa - wyrzeźbiony orzeł. Nad wejściem znajdował się napis Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.
HistoriaEdytuj
1925Edytuj
Naczelnik Wydziału Budownictwa Szkolnego w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a zarazem profesor architektury, Zdzisław Mączeński nadzoruje przygotowania szkicowych projektów gmachu.
Lata 1927–1930Edytuj
Rozpoczęto budowę głównego gmachu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, wykonawcą była firma budowlana Biuro Budowlane T. Czosnowski i Ska[1]. Powstał dla urzędu, którego celem było zajmowanie się kulturą polską, wyznaniami, nauką i wychowaniem. Budynek był jedną pierwszych zbudowanych od podstaw siedzib ministerialnych w II Rzeczypospolitej.
Gmach powstały w niespełna 3 lata charakteryzował się wysokim standardem materialnym i surową klasyczną formułą, zaliczaną do tzw. klasycyzmu redukcyjnego. W 1928 odbył się konkurs na zaprojektowanie wnętrza gmachu, wygrała praca Wojciecha Jastrzębowskiego (profesora warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, również dyrektora Departamentu Sztuki w ministerstwie). Studenci pod kierunkiem profesora przygotowali projekty w stylu art déco. Autorem supraport Architektura i Zoologia w gabinecie ministra, znajdującym się na pierwszym – reprezentacyjnym – piętrze, był Stanisław Komaszewski (1935)[2].
W uroczystym poświęceniu budynku brali udział: Kardynał Aleksander Kakowski, minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Sławomir Czerwiński oraz premier Walery Sławek.
Lata 1930–1939Edytuj
Do czasu II wojny światowej funkcja gmachu i rozmieszczenie pomieszczeń nie uległy zmianie.
- Departament Wyznań
- Wydział Budżetowo-Rachunkowy
- Kancelaria Główna
- część Wydziału Organizacyjno-Programowego Departamentu Szkolnictwa Ogólnokształcącego.
I piętro:
- gabinety ministra, podsekretarza stanu (ich sekretariaty)
- sala posiedzeń
- biuro przepisywania pism
- Wydział Prezydialny
- Wydział Budownictwa Szkolnego
- Wydział Wychowania Fizycznego
- Wydział Higieny Szkolnej
- Wydział Prawny
- Wydział Sprawozdawczy Departamentu Ogólnego
II piętro:
- cały Departament Szkolnictwa Ogólnokształcącego
III piętro:
- Departament Nauki i Szkół Wyższych
- Departament Szkolnictwa Zawodowego
- Departament Sztuki
- biblioteka ministerstwa z czytelnią pedagogiczną
Reszta pomieszczeń takich jak: Pracownia Oświaty Pozaszkolnej, magazyn materiałów pisarskich, składnica akt, magazyn Wydziału Sprawozdawczego, stołówka dla pracowników, kotłownia oraz skład opału znajdowały się w suterenach.
Lata 1939–1944Edytuj
1 października IV Grupa Operacyjna Policji Bezpieczeństwa zajęła budynek ministerstwa i rozpoczęła w Warszawie masowe aresztowania w ramach akcji eliminacji polskiej inteligencji "Intelligenzaktion"[3]. Pod koniec miesiąca gmach stał siedzibą Urzędu Komendanta Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa Dystryktu Warszawskiego. Jego pierwsze, drugie oraz część trzeciego piętra zajmowała Tajna Policja Państwowa (Geheime Staatspolizei, Gestapo).
Na przełomie 1939 i 1940 roku Niemcy przystosowywali budynek do nowych potrzeb. W tym czasie wraz z częścią akt wywieziono księgozbiory biblioteki. Parter i przyziemie lewego skrzydła zamieniono w więzienie śledcze (Hausgefängnis). Nazwę aleja Szucha zmieniono na Straße der Polizei. W pobliskich budynkach powstały biura i mieszkania dla funkcjonariuszy niemieckich, których w samym urzędzie pracowało około 300. Codziennie przesłuchiwało tutaj nawet do 100 osób, przywożonych z Pawiaka, innych więzień dystryktu warszawskiego lub aresztowanych w czasie łapanek. Więźniowie, czekając na przesłuchanie, przebywali w pozbawionych okien czterech celach zbiorowych, zwanych „tramwajami” lub dziesięciu pojedynczych, tzw. izolatkach. Śledztwa odbywały się w gabinetach gestapo na górnych piętrach lub obok cel, w pokoju dyżurującego funkcjonariusza. W czasie przesłuchań więźniów torturowano i bito, a wielu z nich zamęczono na śmierć.
W 1943 roku umocniono budynek i otaczające go ulice. Okna od strony frontu zasłoniono ceglanymi murami.
W czasie powstania warszawskiego gmach na Szucha pełnił funkcję punktu rozdzielczego dla ludności z południowych dzielnic Warszawy zajętych przez Niemców. Przywożonych ludzi stłaczano w celach, sąsiadujących korytarzach i na podwórzach. Kilka tysięcy z nich zamordowano w ruinach gmachu Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych, na okolicznych podwórkach i skwerach.
Na początku września 1944 roku większość funkcjonariuszy Urzędu Komendanta Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa wraz z komendantem ewakuowało się do Sochaczewa. W ostatnich dniach powstania Gestapo spaliło znajdujące się w budynku archiwa, jednak sam gmach ministerstwa nie został zniszczony.
Lata 1945–1952Edytuj
Po wojnie budynek w al. Szucha 25 (przemianowanej na aleję I Armii Wojska Polskiego) zajmowało Ministerstwo Oświaty oraz Biuro Kontroli przy Prezydium Krajowej Rady Narodowej. W 1947 niektóre pomieszczenia przebudowano na pokoje biurowe oraz zabezpieczono cele męczeństwa i śmierci. Od września 1947 Wydział Muzeów i Pomników Martyrologii Polskiej w Ministerstwie Kultury i Sztuki zezwolił na udostępnienie zwiedzającym pomieszczeń więziennych z czasów II wojny światowej. Mauzoleum Walki i Męczeństwa 1939-1945 zostało oficjalnie otwarte 18 kwietnia 1952. Zwiedzający mogą zobaczyć tu w prawie nienaruszonym stanie: korytarze, cele zbiorowe, izolatki i pokój dyżurnego gestapowca, w którym przesłuchiwano więźniów.
W latach 50. na frontowej ścianie po lewej stronie wejścia do budynku odsłonięto tablicę pamiątkową z piaskowca projektu Karola Tchorka[4].
1973Edytuj
W tym roku gmach na al. Szucha 25 został wpisany do rejestru zabytków, co sprawia że nie jest możliwe dokonywanie zmian w zakresie elewacji, kubatury i układu wnętrz.
WspółczesnośćEdytuj
Gmach pozostał budynkiem o charakterze reprezentacyjnym, nie zmienił pierwotnej funkcji i nadal jest użytkowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Zachowano oryginalny i artystyczny wystrój oraz wyposażenie. Ciąg pomieszczeń pierwszego piętra należy do najlepiej zachowanych wnętrz polskiej sztuki dekoracyjnej[5].
OtoczenieEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Słownik Biograficzny Techników Polskich tom IV s. 31-32, NOT Warszawa 1994.
- ↑ Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918-1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006, s. 49. ISBN 83-60350-00-0.
- ↑ Władysław Bartoszewski: Warszawski pierścień śmierci 1939-1944. Warszawa: Interpress, 1970, s. 40-41.
- ↑ Stanisław Ciepłowski: Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w.. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 169. ISBN 83-01-06109-X.
- ↑ Mariusz Karpowicz (red.): Sztuka Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986, s. 418. ISBN 83-01-04060-2.
BibliografiaEdytuj
- Historia budynku na stronie Ministerstwa Edukacji Narodowej
- Hubert Bilewicz „Dzieje gmachu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Warszawie”