Kielisznik (roślina)
Kielisznik (Calystegia R.Br.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny powojowatych (Convolvulaceae), obejmujący około 25 gatunków[3]. Rosną w zaroślach i na skrajach lasów, także na żwirowych i piaszczystych wybrzeżach (C. soldanella)[4]. Występują w strefie klimatu umiarkowanego obu półkul, rzadziej w tropikach[5]. 13 gatunków rośnie w Kalifornii i są to endemity tego stanu[5], pozostałe gatunki są zwykle szerzej rozprzestrzenione; 6 rośnie w Chinach[5], 3 w Europie, 3 na Nowej Zelandii, pojedyncze gatunki spotykane są na pozostałych obszarach kontynentów amerykańskich, w Afryce Południowej, Australii i Azji[4]. W Polsce rodzimym gatunkiem jest kielisznik zaroślowy (C. sepium), a jako antropofit zadomowiony rośnie kielisznik leśny (C. silvatica)[6]. Poza odrębnym C. soldanella wszystkie pozostałe gatunki na obszarach, w których zasięgi sąsiadujących gatunków nakładają się – tworzą formy przejściowe, w sumie opisano ok. 70 taksonów mieszańcowych o cechach pośrednich[5]. Mimo efektownych kwiatów i pokroju, raczej rzadko są uprawiane jako ozdobne ze względu na inwazyjność. Do wyjątków należy pełnokwiatowa forma C. hederacea[4].
| ||
 Morfologia (kielisznik zaroślowy) | ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | Euphyllophyta | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | astrowe | |
| Rząd | psiankowce | |
| Rodzina | powojowate | |
| Rodzaj | kielisznik | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Calystegia R.Br Prodr.Fl.Nov.Holland. 1810 | ||
| Typ nomenklatoryczny | ||
| Calystegia sepium R. Brown[2] | ||
| Synonimy | ||
|
Volvulus Medik.[2] | ||
MorfologiaEdytuj
- Pokrój
- Zwykle pnące się zielne (rzadko drewniejące u nasady[5]) byliny, o pędach osiągających zwykle do 5 m długości, płożących się lub pnących[4]. Często z podziemnym kłączem[5]. U roślin pnących łodyga wijąca się (zawsze w prawo), bez wąsów[7].
- Liście
- Ulistnienie skrętoległe[7]. Liście pojedyncze[4], krótkoogonkowe lub ogonkowe, o blaszce zwykle trójkątnej lub strzałkowatej[5]
- Kwiaty
- Wyrastają w wierzchotkach w kątach liści, zwykle pojedyncze, rzadziej po kilka[5]. Kwiaty są promieniste, obupłciowe i 5-krotne[7]. Na szypułkach kwiatowych, tuż poniżej kielicha znajdują się dwa podkwiatki podobne do jego działek. Zarówno one, jak i wolne działki kielicha są trwałe[5]. Płatki korony są lejkowato zrośnięte, z wyraźnym paskiem biegnącym wzdłuż środków płatków. Mają barwę białą, żółtawą do różowej[5]. Płatki skręcone są w pąku i u nasady posiadają miodniki[4]. Pręcików jest 5, równej długości, o nitkach przylegających do szyjki słupka. Słupek pojedynczy z górną, jednokomorową zalążnią zawierającą 4 zalążki. Zwieńczony jest dwoma maczugowatymi znamionami[4][5].
- Owoce
- Kulistawe, nagie torebki zawierające cztery, stosunkowo okazałe nasiona[4][5].
SystematykaEdytuj
Rodzaj z rodziny powojowatych (Convolvulaceae), w obrębie której zaliczany jest do podrodziny Convolvuloideae i plemienia Convolvuleae. Do plemienia należą poza nim dwa rodzaje: Convolvulus – powój (szeroko rozprzestrzeniony na świecie) i Polymeria (rodzaj endemiczny dla Australii). Rodzaj Calystegia jest monofiletyczny, ale zagnieżdżony wewnątrz rodzaju Convolvulus, czyniąc z niego rodzaj parafiletyczny. Dla poprawnego odzwierciedlenia relacji filogenetycznych konieczne będzie albo włączenie gatunków z rodzaju Calystegia do Convolvulus, albo podzielenie tego drugiego na kilka rodzajów[8][9].
- Wykaz gatunków[3]
|
|
PrzypisyEdytuj
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).
- ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-22].
- ↑ a b Calystegia. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-07-29].
- ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 219. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Fang Rhui-cheng; Richard K. Brummitt: Calystegia R. Brown. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-07-29].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 108-110. ISBN 1-55407-206-9.
- ↑ Saša Stefanović, Daniel F. Austin and Richard G. Olmstead. Classification of Convolvulaceae: A Phylogenetic Approach. „Systematic Botany”. 28, 4, s. 791-806, 2003.
- ↑ Williams, Bethany R.M.; Mitchell, Thomas C.; Wood, John R.I.; Harris, David J.; Scotland, Robert W.; Carine, Mark A.. Integrating DNA barcode data in a monographic study of Convolvulus. „Taxon”. 63, 6, s. 1287-1306, 2014.