Kościół Matki Bożej ze Schodów
Kościół Matki Bożej ze Schodów[1] (wł. Chiesa di Santa Maria della Scala) – rzymskokatolicki kościół tytularny w Rzymie, położony na Zatybrzu.
| Kościół tytularny | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość |
Rzym | ||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||
| Parafia | |||||||||||||
| Wezwanie |
Santa Maria della Scala | ||||||||||||
| Przedmioty szczególnego kultu | |||||||||||||
| Relikwie |
stopa św. Teresy z Ávili | ||||||||||||
| Cudowne wizerunki |
Santa Maria della Scala | ||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie Rzymu  | |||||||||||||
Położenie na mapie Włoch  | |||||||||||||
Położenie na mapie Lacjum  | |||||||||||||
 41°53′27,8″N 12°28′03,3″E/41,891056 12,467583
| |||||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||||
Świątynia ta jest kościołem rektoralnym parafii św. Doroty w Rzymie oraz kościołem tytularnym[2]. Obecnym kardynałem tytularnym od 2016 jest Ernest Simoni.
Lokalizacja edytuj
Kościół znajduje się w XIII Rione Rzymu – Zatybrze przy Piazza della Scala 23[2].
Historia edytuj
Kościół Santa Maria della Scala został zbudowany w latach 1593–1610 na cześć cudownego wizerunku Matki Bożej[3]. Według tradycji znajdować się on miał nad zewnętrznymi schodami jednego z okolicznych domów[4]. Uboga praczka Karolina, modliła się w tym miejscu o zdrowie dla swej córki, która od urodzenia była niemową[4]. Za wstawiennictwem Maryi dokonać się miało uzdrowienie[4]. Sława tego wydarzenia sprawiła, że wkrótce zdecydowano postawić na tym miejscu kościół. Zatybrze było wówczas ubogą dzielnicą, zamieszkaną przez klasy niższe, pozbawioną wielkich pałaców[5]. Papież Klemens VIII zlecił architektowi Francesco Ciprianiemu de Volterze zaprojektowanie świątyni, która mogłaby pomieścić cudowny obraz[3] określany jako Santa Maria della Scala (pol. Matka Boża ze Schodów[1]). De Volterra zmarł w początkowej fazie wznoszenia kościoła[3] i kierownictwo architektoniczne przejął po nim Ottavio Mascherino[4]. Opiekunem świątyni, który czuwał nad pracami i zapewniał niezbędne wsparcie materialne, był kardynał Tolomeo Gallio[5]. W jej pobliżu działała instytucja zajmująca się pomocą upadłym, ubogim i porzuconym kobietom, a z czasem także edukacją młodych panien[5]. Innym patronem kościoła był Laerzio Cherubini, wpływowa postać na dworze papieskim, który w 1601 roku zamówił u Caravaggia obraz mający przedstawiać Najświętszą Maryję Pannę[5]. Miał on zostać umieszczony w ołtarzu głównym[5][6]. W 1606 roku obraz Caravaggia był gotowy, ale zamiast zachwycić raczej zszokował on karmelitów zarządzających kościołem[7]. Śmierć Marii została przez nich zdecydowanie odrzucona[6]. Miało to się stać z uwagi na przesadną wulgarność obrazu, nogi Maryi miały być odsłonięte, sama jej postać pozbawiona piękna i boskości, a na domiar złego pozować miała do niego prostytutka[6].
20 marca 1597 roku kościół Matki Bożej ze Schodów bullą Klemensa VIII Sacrarum Religionum został powierzony karmelitom bosym[4]. W jej sąsiedztwie wznieśli oni swój pierwszy klasztor położony na terenie Rzymu, skąd karmel terezjański rozprzestrzenić miał się na tereny Italii[4]. Klasztor ten słynie z pochodzącej z XVII wieku apteki, w której wyposażenie i wystrój zachowały się w oryginalnej formie[4]. Apteka ta dostarczała medykamenty papieżom i Kurii Rzymskiej, a leki przygotowywane według starodawnych karmelitańskich receptur są tam wytwarzane do dziś[4].
Od 1607 do 1610 roku w kościele wzniesiono transept, chór oraz kopułę[4].
29 kwietnia 1614 roku włoska kongregacja karmelitów bosych przyjęła, że kościół Santa Maria della Scala (wraz z innym rzymskim kościołem Santa Maria della Vittoria) staną się wzorem dla wszystkich świątyń tego zakonu budowanych na terenie Italii[8]. Wkrótce stały się one też modelowe dla karmelitańskich kościołów we Francji, Belgii, Austrii i w Niemczech, a także dla ziem polskich[8][9]. Przykładem świątyni tego typu jest m.in. krakowski kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny.
W 1650 roku, niemal pięćdziesiąt lat po zakończeniu budowy, Carlo Rainaldi zaprojektował ołtarz główny z cyborium.
14 stycznia 1664 roku papież Aleksander VII podniósł godność kościoła do diakonii kardynalskiej[10]. Kościół został odnowiony w latach 30. XVII wieku[11].
W 1849 roku, podczas ostatniej fazy oporu rewolucyjnej Republiki Rzymskiej przed inwazją wojsk francuskich, kościół Santa Maria della Scala był wykorzystywany jako szpital dla żołnierzy Garibaldiego rannych w walkach o Zatybrze.
24 stycznia 2004 roku, w czasie uroczystości objęcia w posiadanie swej tytularnej świątyni, kardynał Stanisław Nagy ofiarował kościołowi kopię obrazu Matki Bożej Płaszowskiej[4].
Architektura i sztuka edytuj
Barokowy kościół Matki Bożej ze Schodów zaprojektowany został przez Francesco Ciprianiego da Volterrę, a jego wygląd wzorowany był na rzymskim kościele Najświętszego Imienia Jezus[4].
Plan kościoła oparty jest na krzyżu łacińskim, z krótki transeptem[11]. Kościół ma kopułę na ośmiokątnym bębnie z wysoką latarnią[11]. W skrajnym lewym rogu prezbiterium znajduje się niewielka jednopiętrowa dzwonnica[11].
Fasada ukończona została w 1624 roku, a zaprojektował ją Girolamo Rainaldi[4]. W 1634 roku w centralnej niszy frontonu ustawiona została rzeźba Matki Boskiej[4]. Fasada z trawertynu ma dwie kondygnacje i jest wyższa od leżącej za nią nawy. Środkowa część dolnej kondygnacji jest lekko wysunięta do przodu. Ma ona dwie pary korynckich pilastrów flankujących drzwi i podtrzymujących puste belkowanie. Pilastry umieszczono również w rogach pierwszej kondygnacji. Po obu stronach drzwi wejściowych znajdują się kolumny jońskie. W niszy nad drzwiami umieszczono figurę Madonny z Dzieciątkiem z 1633 roku dłuta Francesco di Cusart. Na górnej kondygnacji znajdują się również dwie pary pilastrów oraz centralnie położone prostokątne okno z balustradą flankowane przez kolumny jońskie podtrzymujące fronton. Fasadę wieńczy trójkątny fronton z herbem. Po bokach tej kondygnacji umieszczono spływy wolutowe[11].
Typ architektury kościoła Matki Bożej na Schodach Benignus Józef Wanat scharakteryzował następująco:
W kościołach karmelitańskich przyjął się zmodyfikowany wzorzec Giacomo della Porta ze świątyni Il. Gesu, w wydaniu kościołów rzymskich Santa Maria della Scala i S. Maria della Vittoria. Polegał on na spiętrzeniu porządków architektonicznych w dwóch kondygnacjach, przy czym dolna kondygnacja odpowiadała wysokości bocznych kaplic i była szersza - trzyprzęsłowa z niszami w bocznych przęsłach i piramidami w narożach. Górna kondygnacja z dużym oknem od nawy była dostosowana do jej szerokości i wysokości ze spływami i wolutami po bokach. Całość zwieńczona tympanonem z krzyżem na szczycie i kulach względnie kandelabrach po bokach. Na osi nawy portal najczęściej kamienny flankowyn kolumnami z przerwanym przyczółkiem z herbem fundatora i dedykacyjną tablicą lub edikulą z niszą na statuę Matki Bożej lub św. Józefa[8].
Na wnętrze kościoła składa się duża centralna nawa[4], po obu jej stronach znajdują się po trzy kaplice boczne. W obu ramionach transeptu umieszczono ołtarze. Sklepienia nawy, chóru, kopuły oraz lewego ramienia transeptu ozdobione są malowidłami mającymi imitować sztukaterie, natomiast prawego ramienia transeptu zdobią prawdziwe reliefy sztukatorskie[11].
Z nawy głównej do bocznych kaplic przechodzi się przez dużych rozmiarów łuki, pomiędzy którymi znajdują się korynckie pilastry podtrzymujące belkowanie z gzymsem z modylionami biegnące wokół kościoła. Nad łukami, powyżej gzymsu rozmieszczono okna[11].
Ołtarz wykonał Carlo Rinaldi. Jest on zwieńczony cyborium, otoczonym szesnastoma smukłymi kolumnami korynckimi, które wykonany zostały z sycylijskiego alabastru[4]. Ołtarz jest jaspisowy. Kopułę cyborium stworzono z brązu, a ozdobiona została czterema terakotowymi posągami Apostołów[4].
Po obu stronach ołtarza są drzwi prowadzące do chóru zakonników, nad którymi umieszczono figury świętych Józefa i Teresy z Ávili z 1706 roku, autorstwa Simone Giorgini[11].
W apsydzie pośrodku znajduje się wizerunek Królowa Niebios autorstwa Cavalier d'Arpino z 1612 roku, natomiast po bokach są obrazy Chrzest Chrystusa, Gody w Kanie Galilejskiej, Ostatnia Wieczerza i Wniebowstąpienie Lucasa de la Haye. Koncha apsydy ozdobiona została freskiem przedstawiającym Chrystusa na tronie z Matką Bożą, św. Józefem oraz świętymi karmelitańskimi[11].
Kaplice boczne edytuj
Kaplica św. Jana Chrzciciela
Pierwsza kaplica po prawej stronie poświęcona jest św. Janowi Chrzcicielowi. Obraz ołtarzowy Ścięcie św. Jana Chrzciciela jest dziełem holenderskiego malarza Gerrit van Honthorst z 1619 roku. Kolumny ołtarza zostały wykonane z czarnego marmuru, ponadto w ołtarzu wykorzystano również alabaster, jaspis sycylijski i żółty marmur ze Sieny[11].
Kaplica św. Jacka
Druga kaplica po prawej stronie poświęcona jest św. Jackowi. Ołtarz ma kolumny z różowego marmuru i mieści obraz Matka Boża ze św. Jackiem i Katarzyną ze Sieny autorstwa Antiveduto Gramatica[11].
Kaplica św. Józefa
Trzecia kaplica po prawej stronie poświęcona została Maryi, św. Józefowi i św. Annie. Obraz ołtarzowy autorstwa Giuseppe Ghezziego z 1710 roku przedstawia Świętą Rodzinę. Po lewej stronie znajduje się obraz Zaślubiny Maryi Antonio Davida, natomiast po prawej stronie Sen św. Józefa Giovanniego Odazziego. Ten ostatni artysta wykonał również fresk w kopule Apoteoza św. Józefa. Obraz Najświętszego Serca Jezusa na ołtarzu jest kopią obrazu Pompeo Batoni[11].
Kaplica św. Teresy z Ávili
Ołtarz w prawym ramieniu transeptu poświęcony jest św. Teresie z Ávili[4]. Ołtarz, projektu Giovanniego Paolo Paniniego z 1617 roku, ma cztery spiralnie żebrowane marmurowe kolumny. W jego górnej części umieszczono dwa marmurowe anioły autorstwa Giovanniego Battisty Maini. Obraz ołtarzowy Ekstaza św. Teresy jest dziełem Francesco Manciniego z 1745 roku. Na bocznych ścianach są dwie marmurowe płaskorzeźby przedstawiające świętą w ekstazie, po prawej dzieło René-Michel Slodtz i po lewej Filippo Della Valle. Kontynuacją tematu są stiukowe płaskorzeźby nad ołtarzem autorstwa Giuseppe Lironi[11].
W kaplicy znajduje się relikwia prawej stopy świętej[4][1].
Kaplica Matki Bożej z Góry Karmel
Pierwsza kaplica po lewej stronie dedykowana jest Matce Bożej z Góry Karmel. Obraz ołtarzowy przedstawia Maryję wręczającą szkaplerz św. Szymonowi Stockowi autorstwa Cristoforo Roncalliego, który wykonał również fresk Bóg Ojciec powyżej[11].
Kaplica Wniebowzięcia
Druga kaplica po lewej stronie poświęcona jest Wniebowzięciu Maryi. Została ona zaprojektowana przez Girolamo Rainaldiego. Na bocznych ścianach znajdują się obrazy przedstawiające Narodziny Maryi i Zaślubiny Maryi autorstwa Giovanniego Conca. Obraz w ołtarzu przedstawiający Śmierć Marii jest autorstwa Carlo Saraceni. Na dole przed ołtarzem znajduje się posąg św. Teresy z Lisieux[11].
Kaplica krucyfiksu
Trzecia kaplica po lewej w ołtarzu z czarnymi marmurowymi kolumnami mieści krzyż. Krucyfiks czczony jest przez św. Jana od Krzyża i grupę aniołów z białego marmuru. Kompozycję tę wykonał Pietro Francesco Papaleo w 1726 roku. Pozostałe malowidła w kaplicy to dzieła Filippo Zucchettiego[11].
Kaplica Matki Bożej ze Schodów[1]
W ołtarzu w lewym ramieniu transeptu znajduje się cudowny wizerunek Matki Bożej określany jako Santa Maria della Scala (pol. Matka Boża ze Schodów), dla którego wzniesiono kościół. Ołtarz ma cztery duże kolumny z czerwonego marmuru z Werony. Obrazy na ścianach przedstawiają Koronację Maryi i Niepokalane Poczęcie, są to dzieła autorstwa Lucasa de la Haye[11].
Kardynałowie diakoni edytuj
Kościół Matki Bożej ze Schodów jest jednym z kościołów tytularnych nadawanych kardynałom-diakonom (Titulus Sanctae Mariae Scalaris)[10]. Tytuł ten został ustanowiony 14 stycznia 1664 roku[10] przez papieża Aleksandra VII.
- Paolo Savelli (11 lutego 1664 – 14 stycznia 1669)
- Buonaccorso Buonaccorsi (19 maja 1670 – 18 kwietnia 1678)
- Gianfrancesco Ginetti (22 września 1681 – 12 stycznia 1682)
- Johannes Walter Sluse (30 września 1686 – 16 lipca 1687)
- Reginald d’Este (20 grudnia 1688 – 21 marca 1695)
- Domenico Tarugi (2 stycznia 1696 – 27 grudnia 1696)
- Carlo Colonna (25 czerwca 1706 – 6 maja 1715)
- Alessandro Falconieri (20 listopada 1724 – 26 stycznia 1734)
- Ludwik Antoni Burbon (19 grudnia 1735 – 18 grudnia 1754)
- Saverio Canali (1 grudnia 1766 – 20 marca 1773)
- Gregorio Antonio Maria Salviati (28 lipca 1777 – 29 września 1780)
- Filippo Campanelli (3 sierpnia 1789 – 29 listopada 1790)
- Ludwik Maria Burbon y Vallabriga (20 października 1800 – 19 marca 1823, pro hac vice)
- Paolo Mangelli Orsi (30 stycznia 1843 – 22 lutego 1844)
- Prospero Caterini (10 marca 1853 – 18 grudnia 1876, następnie do 28 października 1881 in commendum)
- Pietro Lasagni (30 marca 1882 – 19 kwietnia 1885)
- Augusto Theodoli (10 czerwca 1886 – 26 czerwca 1892)
- Girolamo Maria Gotti (2 grudnia 1895 – 13 marca 1916, pro hac vice)
- Camillo Laurenti (16 czerwca 1921 – 16 grudnia 1935, następnie do 6 września 1938 pro hac vice)
- José María Caro Rodríguez (17 maja 1946 – 4 grudnia 1958, pro hac vice)
- Julius Döpfner (18 grudnia 1958 – 24 lipca 1976, pro hac vice)
- Carlos Oviedo Cavada (26 listopada 1994 – 7 grudnia 1998, pro hac vice)
- François Xavier Nguyễn Văn Thuận (21 stycznia 2001 – 16 września 2002)
- Stanisław Nagy (21 października 2003 – 5 czerwca 2013)
- Ernest Simoni (od 19 listopada 2016)[12]
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d Rzym – Santa Maria della Scala. karmel.pl. [dostęp 2020-01-24]. (pol.).
- ↑ a b Chiesa rettoria santa Maria della Scala. Diocesi di Roma. [dostęp 2020-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-01-24)]. (wł.).
- ↑ a b c Romeartlover.it: Veduta della Rinella: S. Maria della Scala. [dostęp 2013-06-05]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Biros K.: Polska tu była obecna. [dostęp 2013-06-05]. (pol.).
- ↑ a b c d e H. Langdon: Caravagio. A life. New York: 1999, s. 247.
- ↑ a b c Louvre.fr: Death of the Virgin. [dostęp 2013-06-05]. (ang.).
- ↑ H. Langdon: Caravagio. A life. New York: 1999, s. 250.
- ↑ a b c Wanat B. J.: W kręgu piękna - sztuka karmelitańska. [dostęp 2013-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
- ↑ Brykowska M., Kościół Karmelitów Bosych w Lublinie na tle architektury sakralnej między Wisłą a Bugiem w I połowie XVII wieku, [w:] Dzieje Lubelszczyzny, t. VI, Między wschodem a zachodem, cz. III, Kultura artystyczna, T. Chrzanowski (red.), 1992.
- ↑ a b c Kościół Matki Bożej ze Schodów [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2020-01-23] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Santa Maria della Scala. Churches of Rome. [dostęp 2020-01-23]. (ang.).
- ↑ Gcatholic.org: Cardinal Deaconry: S. Maria della Scala. [dostęp 2013-06-05]. (ang.).