Wikipedia

Codex Borgianus

(Przekierowano z Kodeks Borgiański)

Codex Borgianus (łac.), oznaczany symbolami T albo 029 (Gregory-Aland) lub ε5 (von Soden) – grecko-koptyjski kodeks uncjalny Nowego Testamentu, paleograficznie datowany na V lub VI wiek. Nazwa kodeksu pochodzi od jednego z jego byłych właścicieli. Zachował się we fragmentarycznym stanie, niektóre jego partie były klasyfikowane jako odrębne rękopisy (0113, 0125 oraz 0139). Kodeks cytowany jest w krytycznych wydaniach greckiego Nowego Testamentu.

Borgianus
Ilustracja
Codex Borgianus, tekst koptyjski
Oznaczenie

T

Data powstania

V/VI wiek

Rodzaj

Kodeks majuskułowy

Numer

029, 0113, 0125, 0139

Zawartość

Ewangelia Łukasza, Ewangelia Jana

Język

grecko-koptyjski

Rozmiary

26 × 21 cm

Typ tekstu

tekst aleksandryjski

Kategoria

II

Miejsce przechowywania

Biblioteka Watykańska
Biblioteka Narodowa Francji

Multimedia w Wikimedia Commons

Poszczególne partie kodeksu przechowywane są w trzech bibliotekach świata. Całość stanowi 31 kart, z których część jest fragmentaryczna. 21 kart przechowywanych jest w Bibliotece Watykańskiej (Borgia Coptic 109), 2 karty w Nowym Jorku (Morgan Library & Museum M 664A). Ponadto trzy karty oraz fragmenty pięciu, sklasyfikowane jako 0113, 0125 i 0139, przechowywane są w Paryżu (Biblioteka Narodowa Francji).

Opis edytuj

Zachowało się 31 kart kodeksu, z których 24 przetrwało w pełnej, natomiast 7 we fragmentarycznej formie (według Schmitza oraz Minka)[1]. Według Alanda zachowało się 26 pełnych kart oraz 5 fragmentów[a][2]. Partia kodeksu oznakowana przy pomocy symbolu 029 zawiera 23 kart (26 na 21 cm), z fragmentami Łk 22-23 i J 6-8[3]. Karty kodeksu zostały ułożone in quarto (tj. dwie złożone w połowie karty w jednym foliale)[4].

Tekst pisany jest dwiema kolumnami na stronę, ale tekst grecki i koptyjski (dialekt saidzki) znajdują się nie w sąsiednich kolumnach, lecz na przeciwległych stronach. Tekst koptyjski znajduje się na stronie recto, tekst grecki na stronie verso[1]. Kolumna obejmuje 26-33 linijek[2]. Linijki są krótkie, zawierają zaledwie 6-9 liter. Litery są wielkie, okrągłe, jedynie na krawędzi bywają ściśnięte[5]. Występuje paginacja[6][7], oryginalny rękopis zawierał prawdopodobnie 297 kart[8].

Pismo jest pisane w sposób ciągły, jedynie pojedyncze kropki zaznaczają przerwy zgodnie z podziałem kolometrycznym[9]. Kształty greckich liter mają cechy pisma koptyjskiego, wśród liter wyróżniają się swoim kształtem alfa oraz iota[9]. W tekście koptyjskim alfa ma okrągłą formę od dołu, delta ma szeroką podstawę, mi ma głębokie siodło, górne ramię litery epsilon jest bardziej rozciągnięte w prawo niż dolne ramię (przypomina to górną część sigmy), sigma jest okrągła u podstawy, ypsilon jest wielki[10]. Okazjonalnie stosuje przydechy i akcenty[11]. Tekst Ewangelii nie jest dzielony ani według rozdziałów, ani według sekcji[12]. Kopista popełniał błędy itacyzmu[5].

Zawiera

Grecki tekst:

Ewangelia Łukasza 6,18-26; 18,2-9.10-16; 18,32-19,8; 21,33-22,3; 22,20-23,20; 24,25-27.29-31;
Ewangelia Jana 1,24-32; 3,10-17; 4,52-5,7; 6,28-67; 7,6-8,31[13].

Saidzki tekst:

Ewangelia Łukasza 6,11-18; 17,29-18,9; 18,?-42; 21,25-32; 22,12-23,11; 24,18-19; 24,21-23;
Ewangelia Jana 1,16-23; 3,2-10; 4,45-52; 6,21-58; 6,58-8,23[1].

Tekst edytuj

 
Strona z tekstem J 3,10-17.

Grecki tekst kodeksu reprezentuje aleksandryjską tradycję tekstualną z pewną liczbą bizantyjskich naleciałości. Tekst jest zbliżony do Kodeksu Watykańskiego[3]. Kodeks był wysoko oceniany przez dawnych krytyków tekstu. Porter w 1848 roku ocenił, że spośród rękopisów Nowego Testamentu jedynie Kodeks Watykański przewyższa go wiekiem[14]. Odkrycie nowych rękopisów spowodowało, że zmalało zainteresowanie rękopisem i nie był już tak wysoko oceniany. Aland określił go jako „egipski tekst” i zaklasyfikował do Kategorii II[2]. W Ewangelii Łukasza tekst jest pokrewny   oraz Kodeksowi Watykańskiemu[b]. Zgadza się z nimi częściej, niż one ze sobą i prawdopodobnie jest najbliższy do archetypu grupy. W Ewangelii Jana w dalszym ciągu wykazuje pokrewieństwo do tych dwu rękopisów, jednak już w znacznie mniejszym stopniu. W Ewangelii Jana dochodzi do głosu element bizantyński (podobnie kodeks Regius)[15]. Tekst grecki oraz koptyjski nie zawsze są z sobą zgodne[14].

Brak tekstu Łk 22,43-44 (krwawy pot Jezusa)[16], J 5,4 (anioł poruszający wodę)[13] oraz Pericope adulterae (7,53 – 8,11)[17]. Teksty te są nieobecne w wielu starożytnych rękopisach[18].

Brak wiersza Łk 23,17, w czym jest zgodny z Bodmerem XIV–XV, A, B, L, 070, 892[19]. Wiersz jest traktowany przez krytyków tekstu jako późniejsza glossa dodana w oparciu o Mt 27,15 i Mk 15,6[20].

W J 1,28 stosuje βηθαβαρα (Betabara) zamiast βηθανια (Betania), w J 5,2 βηθσαιδα (Betsaida) zamiast βηθεσδα (Betezda) albo βηθζαθα (Betdzata)[21].

Historia edytuj

Datowanie oraz miejsce pochodzenia edytuj

 
Stefano Borgia, pierwszy znany właściciel 029

Antonio Agostino di Giorgio, pierwszy wydawca tekstu, datował kodeks na IV wiek[22]. Scholz datował na V wiek[14], jak również Tischendorf. Tischendorf do takiego wniosku doszedł po analizie tekstu koptyjskiego, który porównał z koptyjskim palimpsestem zawierającym tekst 1 Krl 8,58-9,1 i który on sam datował na wiek V[c][11]. Kenyon[6], Gregory (uczeń Tischendorfa)[23] oraz Aland datowali na V wiek[1]. Amélineau datował fragmenty przechowywane w Paryżu na wieki VIII-X (każdy inaczej)[24]. Pasquale Orsini[8] oraz Balestri datowali na VI wiek[25]. Obecnie datowany jest przez INTF na V wiek[2].

Kodeks prawdopodobnie pochodzi z Białego Klasztoru w Egipcie[26].

Miejsca przechowywania edytuj

Do Europy kodeks został przywieziony przez bliżej nieznanego mnicha. Samuel Prideaux Tregelles przypuszczał, że ów mnich był nieświadomy tego, jaką wartość ma kodeks, i dlatego zaprzepaścił większą część jego kart[12]. Fragment 13 kart kodeksu z tekstem J 6,21-59; 6,68-8,23 był własnością kardynała Stefana Borgii (stąd jego nazwa), przechowywany był w Museum Borgianum[23]. Tekst owych 13 kart, zarówno grecki, jak i koptyjski, został wydany w 1789 roku przez Agostina Antonia Giorgia[27].

Katalogując koptyjskie rękopisy przechowywane w Museum Borgianum, Jörgen Zoega w 1810 roku zauważył, że 8 innych kart z greckim tekstem Łk 22,20-23,20 i koptyjskim Łk 22,12-23,11 należało do tego samego kodeksu, co Borgianus[28]. Całość przekazana została później Bibliotece Watykańskiej[23]. Samuel Tregelles po zapoznaniu się z publikacją Zoegi poinformował Henry’ego Alforda, że Borgianus zawiera również fragment Ewangelii Łukasza. Fragment Ewangelii Łukasza został skolacjonowany przez Bradleya Alforda[11][29], brata Henry’ego, i wykorzystany w 1859 roku w czwartym wydaniu greckiego Nowego Testamentu[11]. Tregelles jeszcze w 1856 roku nie był świadomy, że Borgianus zawiera fragment Ewangelii Łukasza[12]. Dopiero w 1860 roku zapoznał się z publikacją Zoegi. Przy okazji wyraził przypuszczenie, że Kodeks 070 może być częścią tego samego rękopisu[30]. Partia rękopisu określana jako Vaticanus Borgianus copticus 109 ułożona została w dwóch drewnianych kasetach, wraz z innymi koptyjskimi fragmentami. 13 kart z tekstem Jana 6,28-67; 7,6-8,31 przechowywanych jest w kasecie nr 7 (Borgia Coptic 109, Cass. 7, 65.2), 8 kart z tekstem Łukasza 22,20-23,20 w kasecie nr 18 (Cass. 18, 65.1)[31][32].

Po publikacji Amélineau z 1895 roku stały się znane trzy kolejne fragmenty kodeksu przechowywane W Bibliotece narodowej Francji w Paryżu. Uznał je jednak za trzy odrębne rękopisy. Datował je na wiek VIII i IX[33]. Są one przechowywane w czterech kolekcjach zespołu archiwalnego poświęconego koptyjskim rękopisom i przemieszane z fragmentami innych koptyjskich rękopisów (BnF, Copte 129,7.8.9.10)[32].

W 1912 roku Henry Hyvernat nabył w Kairze dwie karty z grecko-koptyjskim tekstem Ewangelii Łukasza do kolekcji Johna Pierponta Morgana[34]. Są one przechowywane w Morgan Library & Museum M 664A w Nowym Jorku[32].

Badania rękopisu oraz jego wykorzystanie edytuj

 
Facsimile z roku 1789.

Na listę rękopisów Nowego Testamentu wciągnął go Johann Jakob Griesbach, który nadał mu siglum T. Griesbach korzystał z wydania Giorgia oraz Scholza i znał wyłącznie fragmenty Ewangelii Jana[22]. Kodeks badany był przez A. Bircha, który skolacjonował grecki tekst 029 (tylko w Ewangelii Jana). Birch sporządził również opis kodeksu[35]. Fotograficzne facsimile wydali Émile Amélineau, William Hatch, Ferdinand Cavallera, Eugène Tisserant i Ambrogio M. Piazzoni (w kolorze)[8].

Gregory w 1908 roku nadał mu siglum 029[36], natomiast fragmenty opisane przez Amélineau Gregory oznakował symbolami: 0113 (Soden ε50), 0125 (ε99) i 0139 (ε1002)[37]. Wszystkie razem stanowią 26 kart oraz 5 fragmentów[2].

Przygotowując krytyczne wydanie koptyjskiej Biblii w dialekcie saidzkim, George W. Horner w 1911 roku uznał, że przechowywane w Paryżu fragmenty określane jako 129.7 i 129.8 należą do tego samego rękopisu, co Borgianus, i oznaczył je przy pomocy tego samego siglum (jako β). Fragment 129.9 sklasyfikował jednak osobno (jako α)[38]. Podobnie Adolphe Hebbelynck w 1912 roku uznał te fragmenty za jeden rękopis (jako Borgia LXV)[39] i w taki sposób te fragmenty są katalogowane na liście koptyjskich rękopisów Nowego Testamentu[25]. Jednak na liście greckich rękopisów paryskie fragmenty oznaczane są różnymi siglami (0113, 0125, 0139)[40].

Karty z kolekcji Johna Pierponta Morgana zostały opisane przez Kennetha Willisa Clarka w 1937 roku, w opublikowanym przezeń katalogu greckich rękopisów przechowywanych w USA i zidentyfikowane jako część Kodeksu Borgianus[34]. W 1963 roku Kurt Aland owe dwie karty wciągnął pod siglum 029 i odtąd pod tym siglum kryją się 23 karty kodeksu[40].

Borgianus jest cytowany we współczesnych krytycznych wydaniach greckiego Nowego Testamentu Nestle-Alanda (NA26[41], NA27[42]), (UBS4)[43].

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Jedna z kart przechowała się w dwóch fragmentach, ale oferuje pełny tekst. Schmitz oraz Mink wyróżniają 3 wielkie fragmenty oraz 4 małe. (Por. Franz-Jürgen Schmitz, Gerd Mink: Liste der Koptischen Handschriften des Neuen Testaments. I, Die sahidischen Handschriften der Evangelien. T. I. Cz. 1. Berlin & New York: 1991, s. 259.).
  2. ↑ Najlepsi reprezentanci tekstu aleksandryjskiego w Ewangeliach. (James R. Royse: Scribal Habits in Early Greek New Testament Papyri. Leiden: Brill, 2008, s. 616–617.).
  3. ↑ William Wright oraz E. Maunde Thompson byli jednak zdania, że ów palimpsest powstał później. (Scrivener, A Plain Introduction..., London 1894, t. I, s. 147.).

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d Schmitz i Mink 1991 ↓, s. 259.
  2. ↑ a b c d e Aland i Aland 1989 ↓, s. 122.
  3. ↑ a b Metzger i Ehrman 2005 ↓, s. 80.
  4. ↑ Scrivener 1894 ↓, s. 146.
  5. ↑ a b Gregory 1909 ↓, s. 72–73.
  6. ↑ a b Hebbelynck 1912 ↓, s. 344.
  7. ↑ Schmitz i Mink 1991 ↓, s. 265.
  8. ↑ a b c Cod. Borgianus i Trismegistos ↓.
  9. ↑ a b Scrivener 1894 ↓, s. 146–147.
  10. ↑ Schmitz i Mink 1991 ↓, s. 260.
  11. ↑ a b c d Scrivener 1894 ↓, s. 147.
  12. ↑ a b c Tregelles 1856 ↓, s. 180.
  13. ↑ a b NA27 2001 ↓, s. 260.
  14. ↑ a b c Porter 1848 ↓, s. 289.
  15. ↑ Waltz 2007 ↓.
  16. ↑ Metzger 2001 ↓, s. 151.
  17. ↑ Metzger 2001 ↓, s. 187–189.
  18. ↑ Metzger 2001 ↓, s. 151, 179, 187–189.
  19. ↑ NA27 2001 ↓, s. 238.
  20. ↑ Metzger 2001 ↓, s. 153.
  21. ↑ Willker 2009 ↓.
  22. ↑ a b Griesbach 1809 ↓, s. C.
  23. ↑ a b c Gregory 1909 ↓, s. 66.
  24. ↑ Gregory 1909 ↓, s. 71.
  25. ↑ a b Schmitz i Mink 1991 ↓, s. 259–275.
  26. ↑ de'Cavalieri 1927 ↓, s. 161–162.
  27. ↑ Giorgio 1789 ↓, s. 21–36.
  28. ↑ Zoega 1810 ↓, s. 184.
  29. ↑ Alford 1863 ↓, s. 112.
  30. ↑ Tregelles 1860 ↓, s. 763–764.
  31. ↑ Canart 2003 ↓, s. 274–275.
  32. ↑ a b c INTF i Cod. 029 ↓.
  33. ↑ Amélineau 1895 ↓, s. 369–372, 406–407.
  34. ↑ a b Clark 1937 ↓, s. 161–162.
  35. ↑ Birch 1801 ↓, s. LVII.
  36. ↑ Gregory 1908 ↓, s. 34.
  37. ↑ Aland 1963 ↓, s. 350–351.
  38. ↑ Horner 1911 ↓, s. 347.
  39. ↑ Hebbelynck 1912 ↓, s. 342–346.
  40. ↑ a b Aland 1963 ↓, s. 30.
  41. ↑ NA26 1991 ↓, s. 49*.
  42. ↑ NA27 2001 ↓, s. 58*.
  43. ↑ UBS4 2001 ↓, s. 11*.

Bibliografia edytuj

Zdigitalizowane partie rękopisu
Wydania tekstu
Krytyczne wydania tekstu NT
  • J.J. Griesbach: Novum Testamentum Graece. T. I. Londini: 1809, s. C.
  • E. Nestle, E. Nastle, K. Aland: Novum Testamentum Graece. Wyd. 25. London: United Bibel Societies, 1969. [w skrócie NA25]
  • E. Nestle, E. Nastle, K. Aland: Novum Testamentum Graece. Wyd. 26. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1991. ISBN 3-438-05100-1. [w skrócie NA26]
  • Eberhard Nestle, Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: B. et K. Aland, J. Karavidopoulos, C.M. Martini, B.M. Metzger. Wyd. 27. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001. ISBN 978-3-438-05100-4. [NA27]
  • B. Aland, K. Aland, J. Karavidopoulos, C.M. Martini, B.M. Metzger, A. Wikgren: The Greek New Testament. Wyd. 4. Stuttgart: United Bible Societies, 2001, s. 11*. ISBN 978-3-438-05110-3. [UBS4]
  • S.P. Tregelles: An Introduction to the Critical Study and Knowledge of the Holy Scriptures. T. IV. London: 1856.
Komentarze tekstualne do NT
  • Bruce M. Metzger: A Textual Commentary of the New Testament. Wyd. 2. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001. ISBN 3-438-06010-8. (ang.).
  • Roger L. Omanson: A Textual Guide to the New Testament. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2006. ISBN 3-438-06044-2. (ang.).
  • Wieland Willker: Uncial 029. [w:] A Textual Commentary on the Greek Gospels [on-line].
Listy rękopisów NT
Opisy greckiej partii rękopisu
Opisy koptyjskiej partii rękopisu
Inne opracowania
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Codex_Borgianus&oldid=72394399”