Wikipedia

Kolzam SPA-66

Kolzam SPA-66 (seria SN81) – dwuczłonowy autobus szynowy eksploatowany przez Polregio, wcześniej Polskie Koleje Państwowe, produkowany w latach 1988–1990 przez Kolzam Racibórz. Jego eksploatację zakończono w 2015 roku.

SN81
Ilustracja
SN81-001 na stacji Czeremcha jako pociąg do Hajnówki
Kraj produkcji

 Polska

Producent

Kolzam Racibórz

Lata budowy

1988–1990

Układ osi

1'A' + 1'1'[a]

Układ wagonów

s+r[a]

Wymiary
Masa służbowa

23,2 t

Długość

16 500 mm

Szerokość

2600 mm

Wysokość

3250 mm

Średnica kół

840 mm

Napęd
Typ silników

SW-400/A9 (SN81-001), 6CT107 (SN81-002...006)

Liczba silników

2 szt. 92 kW (123 KM) (SN81-001), 2 szt. 110 kW (148 KM) (SN81-002...006)

Parametry eksploatacyjne
Rodzaj przekładni

mechaniczna 5S45

Prędkość konstrukcyjna

90 km/h

Parametry użytkowe
Liczba miejsc siedzących

48–54

Liczba miejsc ogółem

140

Multimedia w Wikimedia Commons

Pojazd ten został zbudowany na podstawie drezyny inspekcyjnej WOA-29, co spowodowało ograniczenia konstrukcyjne (np. brak toalet lub przejść międzywagonowych), które pojawiły się dopiero podczas modernizacji. Doświadczenia zdobyte podczas budowy i eksploatacji pomogły w budowie kolejnych pojazdów tego typu, szczególnie w SA104 – wersji rozwojowej SN81.

Historia edytuj

Geneza edytuj

Postępujący spadek znaczenia kolei w ruchu pasażerskim w Europie po drugiej wojnie światowej spowodował budowę i eksploatację wagonów motorowych na liniach lokalnych. W Polsce jednak spalinowe zespoły trakcyjne zaczęły pojawiać się dopiero w połowie lat 50, jednak ich dostawy dla PKP skończyły się w połowie lat siedemdziesiątych. Od 1975 do 1988 polski przemysł środków transportu nie wyprodukował żadnego spalinowego pojazdu trakcyjnego tej klasy i poza pojazdami wąskotorowymi ustał import takich maszyn[1].

Kryzys lat 80. spowodował zmniejszenie zapotrzebowania na przewozy pasażerskie, a ponadto kolej musiała konkurować z coraz lepszą ofertą przewoźników autobusowych. Kolejnym impulsem do modernizacji parku taborowego był zaawansowany wiek dotychczas stosowanych pojazdów, z których najmłodsze miały 13 lat, natomiast najstarsze prawie 40 i kres ich eksploatacji był planowany na pierwszą połowę lat 90.[1].

17 lipca 1989 dyrektor generalny PKP zatwierdził program budowy autobusów szynowych, w którym powołano się na pozytywne wyniki użytkowania SN81. Program przewidywał dostawę 220 szynobusów - jego wykonawcą zostały ZNTK Poznań wytwarzające szynobusy SA101[2].

Budowa edytuj

 
Drezyna WOA29

W tej sytuacji dyrekcja firmy Kolzam, producenta lekkich drezyn inspekcyjnych, postanowiła zbudować lekki pojazd szynowy przeznaczony do obsługi pasażerskiego ruchu lokalnego. W celu zaoszczędzenia czasu oraz środków nowy pojazd został wykonany na podstawie projektu drezyny inspekcyjnej. Pierwszy egzemplarz był gotowy w 1988 roku. Łącznie powstało 6 pojazdów, w tym 1 dla PKP LHS[3].

Konstrukcja edytuj

Silnik edytuj

SN81-001 edytuj

W pierwszym, prototypowym egzemplarzu SN81 zostały zamontowane wolnossące silniki wysokoprężne SW-400, wyprodukowane przez Wytwórnię Silników Wysokoprężnych Andoria z Andrychowa. Silniki te mają moc maksymalną 125 KM i pojemność 6540 cm3. Silniki tego typu są wykorzystywane do napędzania między innymi małych ciężarówek i średnich autobusów oraz maszyn rolniczych[4].

Pozostałe edytuj

W kolejnych szynobusach zastosowano inną jednostkę napędową tego samego producenta – silnik 6CT107 o mocy 170 KM i pojemności 6529 cm3; większa moc jest efektem zastosowania turbodoładowania oraz większego stopnia sprężania. 6CT107 jest o 100 kg cięższy od SW-400 co powoduje, że wyposażone w niego szynobusy są cięższe niż SN81-001; różnica jest jednak na tyle mała, że nie wpłynęła na zmianę oznaczenia[5].

Toalety edytuj

Fabrycznie SN81 nie były wyposażone w toalety; dopiero podczas modernizacji zostały one zamontowane w SN81-003 i SN81-004[6].

Eksploatacja edytuj

 
SN81-002 jako pociąg osobowy nr 88632 relacji Hajnówka-Czeremcha
 
SN81-003 w Czeremsze

SN81-001 edytuj

Wszystkie normalnotorowe SN81 zostały początkowo przypisane do lokomotywowni Racibórz, jednakże już 1 czerwca 1990 SN81-001 został przydzielony do lokomotywowni Kędzierzyn-Koźle. Przed 1997 szynobus ten został przydzielony lokomotywowni Czeremcha na Podlasiu, skąd 1 lipca 1997 został przekazany do Zakładu Taboru w Białymstoku. Szynobus ten do końca pozostał na Podlasiu, zmieniając tylko swój przydział podczas zmian nazw podmiotu zajmującego się utrzymaniem taboru w Białymstoku[7].

W lipcu 2008 SN81-001 uległ kolizji na przejeździe kolejowo-drogowym w okolicy Strabli. W wyniku wypadku pękła ostoja wagonu, co uczyniło remont całkowicie nieopłacalnym. Pojazd ten został przewieziony do Warszawy i umieszczony przed siedzibą Przewozów Regionalnych jako pomnik[8]. W listopadzie 2018 ze względu na zmianę siedziby Przewozów Regionalnych pojazd został przetransportowany do Łukowa[9]. Na początku 2020 roku został przetransportowany do Czeremchy[10][11].

SN81-002 i SN81-003 edytuj

SN81-002 i SN81-003 zostały na Śląsku po przydzieleniu najpierw do Raciborza, potem do Kędzierzyna-Koźla. Później szynobusy był delegowane do Katowic, a następnie stacjonowały jeszcze w Gliwicach, Katowicach oraz Czechowicach-Dziedzicach. W czerwcu 2000 oba trafiły do Lublina. W 2006 SN81-003 został przydzielony do PR Opole, skąd jeszcze w tym samym roku trafił do PR Białystok. W 2007 roku w taką samą zmianę przydziału miał SN81-002, który po niedługim pobycie w Opolu na krótko trafił do PR Białystok. 10 października oba pojazdy zostały wpisane na stan PR Gdynia i stacjonowały w Chojnicach, gdzie obsługiwały mniej obłożone połączenia w węźle chojnickim[12][13]. Pojazdy te zostały wycofane z Podlaskiego ZPR ze względu na zastąpienie ich nowymi pojazdami serii SA133[14]. 3 listopada 2014 zakończono eksploatację jednostki 003, a 2 lutego 2015 jednostki 002. Powodem wycofania ich z eksploatacji było osiągnięcia wieku kwalifikującego je do naprawy głównej[15]. 6 grudnia obie jednostki zostały zezłomowane[16].

SN81-004 i SN81-006 edytuj

SN81-004 i SN81-006 miały podobny do siebie przebieg służby. Od początku jeździły na Podlasiu, najpierw w lokomotywowni Czeremcha, później Białystok. Ich zmiany przydziału, oprócz krótkiej delegacji SN81-004 do Opola w 2005 roku, były związane wyłącznie ze zmianą struktur właściciela. W SN81-004 doszło do zmiany oznaczeń członów, jednakże był to zabieg formalny[17][18].

W grudniu 2012 SN81-006 został przydzielony do Łódzkiego Zakładu Przewozów Regionalnych do obsługi linii Tomaszów Mazowiecki – Opoczno[19]. 12 stycznia 2013 ze względu na liczne awarie SN81-006 dodatkowo do bazy ŁZPR przeniesiono SN81-004[20]. 2 września SN81-006 uderzył w samochód ciężarowy, co w połączeniu z awaryjnym wyłączeniem SN81-004 spowodowało konieczność wprowadzenia autobusów zastępczych na trasie Tomaszów – Opoczno[21]. Uszkodzenia SN81-006 okazały się na tyle poważne, że pojazd przeznaczono do kasacji[22]. W grudniu 2013 SN81 zostały ostatecznie zastąpione przez SA135 zakupione przez Przewozy Regionalne[23]. W lipcu 2015 SN81-004 i 006 zostały wystawione na sprzedaż[24]. Pierwszy z nich w wyniku postępowania przetargowego został nabyty przez Mogileńskie Stowarzyszenie Miłośników Kolei a pociąg aktualnie stacjonuje w Jaworzynie Śląskiej[25].

Nazwa edytuj

Nazwa SN81 oznacza[26]:

  • S – rodzaj trakcji (spalinowa),
  • N – wagon motorowy dostosowany do niskich peronów,
  • numer z przedziału 80–89 – przekładnia hydrauliczna, sterowanie wielokrotne, lecz wagony te ani nie posiadały przekładni hydraulicznej (tylko mechaniczną), ani nie miały sterowania wielokrotnego.

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ a b teoretycznie 1'A' + A'1' / s+s, z tym że podczas jazdy silnik w tylnym członie nie pracuje.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Rynek SZT i jego ofiary. [dostęp 2011-03-29]. (pol.).
  2. ↑ Autobusy szynowe 207M produkcji ZNTK Poznań. W: Robert Kroma, Janusz Sosiński, Krzysztof Zintel: Normalnotorowe wagony silnikowe kolei polskich 1991–2013. Wyd. 1. Poznań: BWH Kolpress, 2014, s. 26–35, seria: Encyklopedia taboru. ISBN 978-83-933257-6-4. (pol.).
  3. ↑ Koniec wielkich nadziei taborowych z lat 90.. rynek-kolejowy.pl, 2016-04-09. [dostęp 2016-04-12].
  4. ↑ DIESELMOT. [dostęp 2011-03-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-20)]. (pol.).
  5. ↑ DIESELMOT. [dostęp 2011-03-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-20)]. (pol.).
  6. ↑ Encyklopedia: SN81 – Kolejowy KOMIS. [dostęp 2011-04-02]. (pol.).
  7. ↑ MD Kolejowa klatka. [dostęp 2011-03-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-20)]. (pol.).
  8. ↑ Pomnik szynobusu – Z Biegiem Szyn. [dostęp 2011-04-22]. (pol.).
  9. ↑ SN81 sprzed siedziby Polregio nie będzie wozić pasażerów [online] [dostęp 2018-11-22] (pol.).
  10. ↑ Ilostan Pojazdów Trakcyjnych ForumKolejowe.pl [online], ilostan.forumkolejowe.pl [dostęp 2021-01-04].
  11. ↑ Ilostan Pojazdów Trakcyjnych ForumKolejowe.pl [online], ilostan.forumkolejowe.pl [dostęp 2021-01-04].
  12. ↑ MD Kolejowa klatka. [dostęp 2011-03-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-20)]. (pol.).
  13. ↑ MD Kolejowa klatka. [dostęp 2011-03-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-20)]. (pol.).
  14. ↑ Paweł Terczyński. Nowe pociągi spalinowe w Podlaskim. „Świat kolei”. 11/2009, s. 3. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  15. ↑ Wagony motorowe serii SN81 zniknęły z torów. rynek-kolejowy.pl, 2015-05-19. [dostęp 2015-05-20].
  16. ↑ W Chojnicach naprawy wagonów i kasacje szynobusów. inforail.pl, 2016-12-07. [dostęp 2016-12-11].
  17. ↑ MD Kolejowa klatka. [dostęp 2011-03-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-20)]. (pol.).
  18. ↑ MD Kolejowa klatka. [dostęp 2011-03-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-20)]. (pol.).
  19. ↑ Łódzkie: SN81 na linii do Opoczna. rynek-kolejowy.pl, 2012-08-20. [dostęp 2012-08-20].
  20. ↑ Autobusem do Opoczna... i co dalej?. kurier-kolejowy.pl, 2013-03-25. [dostęp 2013-03-25].
  21. ↑ Do Opoczna znowu autobusem. kurier-kolejowy.pl, 2013-09-13. [dostęp 2013-09-17].
  22. ↑ Tomaszów Mazowiecki: Do Opoczna autobusem, szynobus do kasacji. inforail.pl, 2013-09-19. [dostęp 2013-09-19]. (pol.).
  23. ↑ Opoczno. Kolej regionalna wróciła na dobre. transport-publiczny.pl, 2014-03-10. [dostęp 2014-03-10].
  24. ↑ Wyprzedaż taboru w Przewozach Regionalnych. rynek-kolejowy.pl, 2015-07-24. [dostęp 2015-07-24].
  25. ↑ SN81-004 już w Jaworzynie Śląskiej [online], rynek-kolejowy.pl.
  26. ↑ Paweł Terczyński. Wagony i zespoły spalinowe w obsłudze ruchu regionalnego na PKP. „Świat kolei”. 9/2008, s. 12-21. Łódź: Emi-press. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kolzam_SPA-66&oldid=72949011”