Kompania graniczna KOP „Rudziszki”

Kompania graniczna KOP „Rudziszki”pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-litewskiej.

Kompania graniczna KOP „Rudziszki”
Historia
Państwo

 Polska

Rozformowanie

1939

Organizacja
Dyslokacja

Rudziszki[a]

Formacja

Korpus Ochrony Pogranicza

Podległość

batalion KOP „Troki”

Geneza

edytuj

Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych[1]. W połowie stycznia 1921 zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe[2]. Latem 1921 ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym[3]. W Landwarowieniu rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 17 batalionu celnego, a jego 4 kompania stacjonowała w Rudziszkach. W drugiej połowie 1922 przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej[5]. W rejonie odpowiedzialności przyszłej kompanii granicznej KOP „Druskienniki” służbę graniczną pełniły pododdziały 41 batalionu Straży Granicznej. Już w następnym zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej[6]. W sierpniu 1924 podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych[7].

Formowanie i zmiany organizacyjne

edytuj

Na podstawie rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych nr 1099 ze stycznia 1926, w trzecim etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza, sformowano 22 batalion graniczny [8], a w jego składzie 1 kompanię graniczną KOP. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 10 podoficerów, 6 nadterminowych i 95 żołnierzy służby zasadniczej[b]. W 1939 2 kompania graniczna KOP „Rudziszki” podlegała dowódcy batalionu KOP „Troki”[9].

Służba graniczna

edytuj

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi[10]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza[11].

1 kompania graniczna „Rudziszki” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 31 kilometrów 500 metrów[12].

Sąsiednie kompanie graniczne:

Struktura organizacyjna

edytuj

Strażnice kompanii w 1928[13]

Strażnice kompanii w latach 1929 – 1939[18][19][20][17][9][d]

Dowódcy kompanii

edytuj
  • kpt. Stanisław IV Markiewicz (był 31 VII 1928[21] - † 21 IX 1928 Warszawa[22])
  • p.o por. Bohdan Łuczaj (24 VII 1928 − 2 IX 1928)[21]
  • kpt. Józef Trepjak (2 IX 1928 − 12 XI 1928) → dowódca 3 kompanii granicznej[23]
  • por. Aleksander Rackiewicz (12 XI 1928 − 12 XI 1930) → zmarł w szpitalu wskutek rany postrzałowej [24]
  • kpt. Stanisław VIII Sokołowski (14 I 1931 − )[25]
  • kpt. Józef Kusztra (był 1 IV 1933 −)[26]
  • kpt. Roman Gałkowski[l] (do VII 1939)
  • kpt. Maurycy Wochanka[m] (IX 1939)
  • kpt. Kowalski[n] (IX 1939)
  1. miasteczko Rudziszki, gmina Rudziszki, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie
  2. Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 364
  3. W komunikatach dyslokacyjnych występuje również jako Podworańce → Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓
  4. W 2000 Rajmund Szubański napisał, że sformułowania zawarte w artykule „Bataliony, kompanie, strażnice KOP” z 1993 odnoszą się do stanu sprzed 1937 → Szubański 2000 ↓, s. 87. Wymienił następujące strażnice: „Wejksztelańce”, „Markowszczyzna”, „Skobyle”, „Rotysz” → Szubański 1993 ↓, s. 276
  5. wieś Wejksztelańce, gmina Rudziszki, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie
  6. wieś Markowszczyzna, gmina Rudziszki, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie
  7. kolonia Skobsk, gmina Rudziszki, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie
  8. W komunikatach dyslokacyjnych występuje również jako Skobsk → Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓
  9. zaścianek Tataryszki, gmina Rudziszki, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie
  10. folwark Kotysze, gmina Rudziszki, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie
  11. kolonia Podworańce, gmina Troki, powiat wileńsko–trocki, województwo wileńskie
  12. Roman Gałkowski urodził się 20 stycznia 1905 Pustelniku, w rodzinie Jana i Marii z Pomorskich. Na kapitana został awansowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1936. W 1936 został przeniesiony do KOP. Dowódca 1 kompanii granicznej „Rudziszki”. Od 15 lipca 1939 dowódca 1 kompanii granicznej batalionu KOP „Delatyn”. Więzień obozu w Starobielsku. W 1940 w Charkowie został zamordowany przez NKWD → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 718, Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 125.
  13. Maurycy Bolesław Wochanka (1907-1940), kpt. piech., w KOP od 1938. Do mobilizacji dowódca kompanii odwodowej baonu KOP „Troki”. We wrześniu 1939 dowódca 1 kompanii granicznej „Rudziszki”. Więzień obozu w Kozielsku. Zamordowany przez NKWD. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 757
  14. Por. piech. Włodzimierz Stanisław Szumigalski, który do sierpnia 1939 pełnił służbę na stanowisku młodszego oficera kompanii granicznej KOP „Rudziszki”, w sporządzonym „Kwestionariuszu ...” napisał, że na początku października 1939 wrócił do Rudziszek i spotkał się z dowódcą kompanii kapitanem Kowalskim[27].

Przypisy

edytuj

Bibliografia

edytuj
  • Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.