Konitrut błotny

Konitrut błotny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	babkowate
Rodzaj	konitrut
Gatunek	konitrut błotny
	Nazwa systematyczna
	Gratiola officinalis L.; Sp. pl. 1:17. 1753
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Konitrut błotny (Gratiola officinalis L.) – gatunek rośliny z rodziny babkowatych (Plantaginaceae), dawniej umieszczany zwykle w trędownikowatych (Scrophulariaceae), czasem w osobno wyodrębnianej rodzinie Gratiolaceae. Zasięg gatunku obejmuje Europę południową, środkową i wschodnią, rejon Kaukazu i Azji środkowej^[4]. W Polsce gatunek dość rzadki zarówno na niżu jak i w niższych położeniach górskich.

Morfologia

Łodyga: Dęta, w górze czterokanciasta, w dole obła, wzniesiona, naga, pojedyncza lub gałęzista. Pod ziemią pełzające kłącze wytwarzające rozłogi.
Liście: Ulistnienie nakrzyżległe, lancetowate, w górze na brzegu odlegle piłkowane, u nasady wpół obejmujące łodygę, gruczołowato kropkowane. Liście zaostrzone, z 3 nerwami, około 3,5 cm długie i 1 cm szerokie.
Kwiaty: Wyrastają pojedynczo w kątach liści na szypułkach krótszych od przysadek. Są białe, jasnoróżowe, czerwonawo nabiegłe, z żółtą, długą rurką, w górze brunatnawą, wewnątrz owłosioną. Korona wargowa. Kielich o działkach lancetowatych, ogruczolonych, pręciki 4, w tym 2 zwykłe i 2 pręciki nitkowate, niedorozwinięte (prątniczki).
Owoc: Jajowata torebka. Nasiona podłużne i pomarszczone.

Pokrój
Liście, pąki i kwiat
Kwiat

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do października. Rośnie w miejscach wilgotnych – na łąkach, bagnach, przy rowach i na brzegach wód stojących lub wolno płynących. Preferuje glebę nieco wapienną. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Cnidion dubii^[5].

Cechy fitochemiczne

Konitrut błotny jest rośliną trującą. W dawkach trujących konitrut wywołuje, poza silną biegunką, wysypki i wykwity skórne. Zawiera glikozyd gracjolinę działającą hemolitycznie, tj. rozpuszczającą czerwone krwinki, co wywołuje ostre zapalenie śluzówki żołądka i jelit u koni. Zwierzęta na pastwisku zwykle omijają konitrut z powodu jego gorzkiego smaku. Zatrucia u zwierząt występują tylko wtedy, gdy roślina ta występuje w sianie. Najbardziej wrażliwe na zatrucie konitrutem są konie, stąd jego polska nazwa.

Zagrożenia i ochrona

W latach 2004–2014 roślina znajdowała się w Polsce pod ochroną ścisłą^[6]. Od 2014 roku objęta jest ochroną częściową^[7]. Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii VU (narażony)^[8]. Przyczyny zagrożenia to niszczenie siedlisk przez zabudowy hydrotechniczne dolin rzecznych, osuszanie podmokłych terenów oraz naturalna sukcesja roślinności prowadząca do zacienienie stanowisk^[9].

Zastosowanie

W medycynie ludowej był stosowany jako środek przy chorobach skóry i hemoroidach.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-06] (ang.).
↑ Gratiola officinalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Taxon: Gratiola officinalis. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-04-09]. (ang.).
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Wyd. II. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 105, seria: Flora Polski. ISBN 83-7073-444-8.

Bibliografia

Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
Jakub Mowszowicz: Rośliny trujące. Warszawa: PWN, 1953.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-06] (ang.).

[iucn-3] Gratiola officinalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[grin-4] Taxon: Gratiola officinalis. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-04-09]. (ang.).

[matuszkiewicz-5] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[rozp2004-6] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).

[rozp2014-7] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[8] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[mirkowa-9] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Wyd. II. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 105, seria: Flora Polski. ISBN 83-7073-444-8.

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]