Krystyna Wazówna

królowa Szwecji w XVII wieku

Krystyna z dynastii Wazów (ur. 8 grudnia[1] 1626 r. w Sztokholmie, zm. 19 kwietnia 1689 r. w Rzymie) – królowa Szwecji w latach 1632–1654.

Krystyna
Ilustracja
Wizerunek herbu
podpis
Columna regni sapientia
Mądrość filarem królewskim
Królowa Szwecji
Okres

od 6 listopada 1632
do 6 czerwca 1654

Koronacja

20 października 1650

Poprzednik

Gustaw II Adolf

Następca

Karol X Gustaw

Dane biograficzne
Dynastia

Wazowie

Data i miejsce urodzenia

8 grudnia 1626
Sztokholm

Data i miejsce śmierci

19 kwietnia 1689
Rzym

Ojciec

Gustaw II Adolf

Matka

Maria Eleonora Hohenzollern

Życiorys

edytuj

Była jedynym dzieckiem Gustawa II Adolfa i jego żony – Marii Eleonory Brandenburskiej, które przeżyło wiek niemowlęcy. Krystyna była ostatnią przedstawicielką dynastii Wazów na tronie szwedzkim. Od jej wstąpienia na tron faktyczną władzę sprawował w jej imieniu kanclerz Axel Oxenstierna. Jako władczyni przyczyniła się do zakończenia wojny trzydziestoletniej oraz likwidacji państwa pomorskiego, dzięki czemu jako pierwsza władczyni w dziejach Szwecji przyjęła pomorskie tytuły książęce: Szczecina, Pomorza i Kaszub.

 
Królowa Krystyna – portret Abrahama Wuchtersa

Jako sześciolatka Krystyna została następczynią Gustawa Adolfa po jego śmierci w 1632 r. Osiemnastoletnia Krystyna władzę nad Szwecją przejęła w grudniu 1644 r. Wstępując na tron, obiecała poślubić swego ciotecznego brata, syna przyrodniej siostry Gustawa Adolfa – Karola Gustawa, palatyna Dwóch Mostów, którego kanclerz Oxenstierna upatrzył sobie ze względu na jego wybitne zdolności wojskowe. W 1647 r. zniecierpliwione stany szwedzkie domagały się od królowej realizacji obietnicy i poślubienia Karola Gustawa, królowa jednak dała odpowiedź wymijającą. Dwa lata później Karol Gustaw przy poparciu Krystyny i szlachty, a wbrew niechętnej silnej władzy królewskiej magnaterii, ogłoszony został następcą tronu i dziedzicznym księciem Szwecji.

W 1650 r. doszło do jej uroczystej koronacji. W 1654 r. abdykowała na rzecz swego niedoszłego męża Karola Gustawa, a jedną z przyczyn abdykacji mogła być[potrzebny przypis] konwersja królowej na katolicyzm[2]. Posądzano ją wtedy, że zechce odgórnie doprowadzić do rekatolicyzacji Szwecji. Nowym królem Szwecji został jej niedoszły małżonek, palatyn Dwóch Mostów, który panował w Szwecji jako Karol X Gustaw.

Po abdykacji poniosła porażkę w staraniach o koronę wicekrólestwa Neapolu, zaś po abdykacji Jana Kazimierza zamierzała się starać o elekcję na króla Polski[potrzebny przypis].

Była mecenasem nauki i sztuki. W 1649 r. zaprosiła Kartezjusza celem pobierania lekcji filozofii, chciała także korzystać z jego wskazówek przy tworzeniu szwedzkiej akademii nauk. Odbywające się o piątej nad ranem zajęcia i srogi północny klimat nie służyły długo filozofowi, zmarł po kilku miesiącach na zapalenie płuc. Jej dewiza brzmiała: Columna regni sapientia (Podporą władzy królewskiej jest mądrość).

W 1689 przekazała obszerne zbiory manuskryptów Bibliotece Watykańskiej. Została pochowana w Grotach Watykańskich u boku papieży w podziemiach bazyliki św. Piotra na Watykanie[3].

Jako niemowlę posądzano, że jest chłopcem. W dzieciństwie interesowała się zajęciami raczej uznanymi za chłopięce - jazdą konną, fechtunkiem czy polowaniami na niedźwiedzie[4]. Jako dorosła, Krystyna zachowywała się jak mężczyzna, siedziała i jeździła jak mężczyzna, a jadła i przeklinała jak żołnierz[5]. Ubierała się również po męsku przez większość życia. Zmieniło się to dopiero podczas jej pobytu w Rzymie. Sama Krystyna pisała o sobie w pamiętnikach nawiązując do androgyniczności[6].

Najbliższą jej przyjaciółką była Ebba Sparre, z którą dzieliła „długotrwałą, intymną zażyłość”[7]. Krystyna nazywała ją „Belle”, uważała za czarującą i spędzała każdą możliwą wolną chwilę z la belle comtesse. Dzieliła się swoimi emocjami, wychwalając piękno i umysł oraz przedstawiała Ebbę jako osobę, z którą sypia między innymi ambasador Anglii Whitelocke[8][9]. Po wyjeździe ze Szwecji Krystyna pozostała w kontakcie ze Sparre, pisząc do niej listy pełne pasji i wyznań miłosnych[8]. Współcześnie uważa się ją raczej za lesbijkę[10], choć historycy spierają się co do tego. Jej związki z kobietami były dość jawne, jak na tamte czasy[8], a do jej kochanek należały, oprócz Sparre, Gabrielle de Rochechouart de Mortemart, Rachel, kuzynka Diego Teixeira[11] czy śpiewaczka Angelina Giorgino[12].

 
Sarkofag Krystyny Wazówny w Grotach Watykańskich

Przez całe życie była otwarta i tolerancyjna na inne religie i wielokrotnie starała się wspierać potrzebujących - od Żydów w Rzymie, przez protestantów w Hiszpanii.

Odniesienia w kulturze

edytuj

Losy Krystyny zostały swobodnie potraktowane w filmie Królowa Krystyna, a jej romans z Ebbą stał się podstawą filmu Dziewczyna, która została królem. Na epizodzie z jej życia oparł swój dramat Aleksander Dumas.

Przypisy

edytuj
  1. Daty przyjęte według źródeł szwedzkich, mogą być podane według kalendarza juliańskiego zamiast gregoriańskiego – odpowiednio więc według tego drugiego 18 grudnia.
  2. Zdaniem Pawła Jasienicy główną przyczyną abdykacji królowej Krystyny było powszechne niezadowolenie spowodowane bankructwem finansowym skarbu państwa; Paweł Jasienica Rzeczpospolita Obojga Narodów. Calamitatis Regnum, s. 100.
  3. Jacob Truedson Demitz for Ristesson: Christina of Sweden (1626) grave sign 2010 Vatican. 2010-11-03. [dostęp 2022-01-16].
  4. Frank N. Magill, The 17th and 18th Centuries: Dictionary of World Biography, Routledge, 2013.
  5. Veronica Buckley, Christina, Queen of Sweden: The Restless Life of a European Eccentric, HarperCollins, 2004, ISBN 978-0-06-073618-7.
  6. Christian von Zimmermann, Frauenbiographik: Lebensbeschreibungen und Porträts", Gunter Narr Verlag, 10 lipca 2017.
  7. A. Tangran, Women in World History, Yorkin Publications, 2000, s. 722-729.
  8. a b c Louis Crompton, Homosexuality and Civilization, Harvard University Press, 2009, s. 357–60.
  9. Robert Aldrich, Garry Wotherspoon, Who's who in Gay and Lesbian History: From Antiquity to World War II, Psychology Press, 2002, s. 292.
  10. Sarah Waters, S Girton Girl on a Throne: Queen Christina and Versions of Lesbianism, „Feminist Review. No. 46, Sexualities: Challenge & Change”, 1994, s. 41-60.
  11. Bernard Quilliet, Christine de Suède, Fayard, 4 czerwca 2003.
  12. Paul Hofmann, The Vatican's Women: Female Influence at the Holy See, St. Martin's Press, 8 października 2002.