Kwiaty dla Algernona
Kwiaty dla Algernona (tyt. oryg. Flowers for Algernon) – opowiadanie amerykańskiego pisarza Daniela Keyesa, rozbudowane później do rozmiarów powieści. Opublikowane w 1959 roku w czasopiśmie The Magazine of Fantasy & Science Fiction, zdobyło w roku następnym nagrodę Hugo za najlepszą miniaturę literacką[1]. Po rozbudowaniu go do formy powieściowej Keyes zdobył także nagrodę Nebula w 1966[2].
Autor | |
---|---|
Typ utworu | |
Wydanie oryginalne | |
Miejsce wydania | |
Język | |
Data wydania |
1966 (powieść) |
Pierwsze wydanie polskie | |
Data wydania polskiego |
1996 (powieść) |
Wydawca | |
Przekład |
W Polsce opowiadanie opublikowano po raz pierwszy w miesięczniku popularnonaukowym Problemy (nr 12, 1974)[3], a następnie w 6. t. antologii Kroki w nieznane w 1976 roku. oraz w 4 t. antologii Droga do science fiction w 1988 w przekładzie Krzysztofa Malinowskiego, zaś powieść wydało wydawnictwo Prószyński i S-ka w tłumaczeniu Krzysztofa Sokołowskiego w 1996[4].
Treść
edytujNarrator, Charlie Gordon, niepełnosprawny umysłowo mężczyzna w średnim wieku bierze udział w eksperymencie medycznym, który ma podnieść poziom inteligencji u ludzi. Na polecenie lekarzy w czasie eksperymentu prowadzi „Dziennik postępów”, w którym zapisuje swoje odczucia. Jednym z bohaterów zapisków jest Algernon, poddawana tym samym eksperymentom myszka laboratoryjna, która bez kłopotów wyprzedza Charliego podczas przechodzenia przez testowy labirynt. Stopniowo, w miarę trwania eksperymentu Charlie rozwija się coraz bardziej. Wkrótce nie tylko bez kłopotu pokonuje labirynt, ale zagłębia się w coraz to bardziej skomplikowane zagadnienia naukowe, przewyższając swoich lekarzy. W szczytowej fazie eksperymentu Charlie staje się geniuszem umysłowym. Błyskawicznie uczy się wielu języków obcych, komponuje muzykę poważną, pisze dysertacje naukowe z wielu dziedzin. Pewnego dnia Algernon zaczyna zdradzać objawy regresji umysłowej i w końcu umiera. Także u Charliego po dłuższym okresie postępów przychodzi faza obniżenia poziomu umysłowego[5][6].
Analiza
edytujWażna dla utworu jest jego warstwa leksykalna – Charlie początkowo robi wielkie błędy ortograficzne i językowe (oryginalny tytuł jego dziennika to „progris riport”, w tł. pol. „Dziennik postępuw”)[7], stopniowo pisze coraz klarowniej, a potem znów wraca do fazy prostych błędów. Innym aspektem powieści są stosunki Charliego z jego naturalnym otoczeniem, które wykorzystuje jego poziom umysłowy, a potem, gdy Charlie przewyższa ich inteligencją – odrzuca go.
Odbiór
edytujKsiążka odniosła wielki sukces, do 2004 została przetłumaczona na 27 języków, opublikowana w 30 krajach i sprzedała się w ponad 5 milionach egzemplarzy. Popularna jest zwłaszcza w Japonii[8] i rodzimych Stanach Zjednoczonych, gdzie miała ponad 130 wznowień[9].
Pomimo wielkiej popularności na całym świecie, książka bywa krytykowana w USA za śmiałość opisów „przebudzenia” seksualnego Charliego i była wielokrotnie wyrzucana z bibliotek szkolnych i programów nauczania[8]. Zajmuje 47. miejsce na liście American Library Association książek najczęściej zakazywanych w latach 90.[10]
W 1999, 40 lat po pierwszej publikacji opowiadania, w „The Magazine of Fantasy & Science Fiction” ukazał się tekst Daniela Keyesa Algernon, Charlie and I: A Writer’s Journey pokazujący historię tworzenia i publikacji powieści[8].
Adaptacje i nawiązania
edytujUtwór miał wiele adaptacji scenicznych, radiowych i filmowych w różnych krajach, m.in.:
- Charly (1968), w rolach głównych Cliff Robertson (Oscar dla najlepszego aktora pierwszoplanowego) i Claire Bloom, Złoty Glob za najlepszy scenariusz[11];
- Flowers for Algernon (2000), amerykański film telewizyjny, w rolach głównych Matthew Modine i Kelli Williams[12];
- Flower for Algernon (2002), japoński miniserial[13];
- Des fleurs pour Algernon (2014), francuski film telewizyjny[14];
- Kwiaty dla Algernona (1981), polski spektakl telewizyjnego Teatru Sensacji „Kobra”, reż. Paweł Kędzierski, wyk. Jan Peszek, Paweł Nowisz[15].
Pewną analogię do tekstu Daniela Keyesa można odnaleźć w filmie Penny Marshall Przebudzenie z Robertem De Niro i Robinem Williamsem w rolach głównych[16].
W grze Fallout 2 w piwnicy New Reno Arms znajduje się niepełnosprawna umysłowo postać o imieniu Algernon mogąca ulepszać broń.
Płyta Tony’ego Banksa, A Curious Feeling (1979), miała początkowo nosić tytuł Flowers for Algernon, ostatecznie do powieści nawiązuje część utworów[17].
Przypisy
edytuj- ↑ 1960 Hugo Awards. The Hugo Awards. [dostęp 2020-08-06]. (ang.).
- ↑ 1966 Nebula Awards. Nebula Awards. [dostęp 2020-08-06]. (ang.).
- ↑ Problemy 12 (345) 1974, [w:] encyklopediafantastyki.pl [dostęp 2020-08-06] .
- ↑ Kwiaty dla Algernona / Daniel Keyes ; przeł. [z ang. Krzysztof Sokołowski]. Biblioteka Narodowa. [dostęp 2020-08-06]. (pol.).
- ↑ Wojciech Bryk: Ponadczasowy labirynt życia. Recenzja książki Kwiaty dla Algernona. Nerdheim.pl, 2019-08-27. [dostęp 2020-08-06]. (pol.).
- ↑ Paszczak: Kwiaty dla Algernona – Daniel Keyes – recenzja. fan-dom.pl, 2019-05-11. [dostęp 2020-08-06]. (pol.).
- ↑ Marzena Pieńkowska. Poprawne tłumaczenia z błędami: o tłumaczeniu błędów językowych użytych jako zabieg literacki. „Rocznik Przekładoznawczy: studia nad teorią, praktyką i dydaktyką przekładu”. 5, s. 165–174, 2009. [dostęp 2020-08-06]. (pol.).
- ↑ a b c Cheryl Hill: A History of Daniel Keyes’ Flowers for Algernon. University of British Columbia. [dostęp 2020-08-06]. (ang.).
- ↑ Daniel Keyes Kwiaty dla Algernona. Prószyński i S-ka. [dostęp 2020-08-06]. (pol.).
- ↑ 100 most frequently challenged books: 1990–1999. American Library Association. [dostęp 2020-08-06]. (ang.).
- ↑ Charly (1968). IMDb. [dostęp 2020-08-06]. (ang.).
- ↑ Flowers for Algernon (original title). IMDb. [dostęp 2020-08-06]. (ang.).
- ↑ Flower for Algernon Drama TV Mini-Series (2002). IMDb. [dostęp 2020-08-06]. (ang.).
- ↑ Des fleurs pour Algernon (2014). IMDb. [dostęp 2020-08-06]. (ang.).
- ↑ Kwiaty dla Algernona. FilmPolski.pl. [dostęp 2020-08-06]. (pol.).
- ↑ Hangmantitan: Awakenings (1990). Motion State Review, 2014-08-25. [dostęp 2020-08-06]. (ang.).
- ↑ Genesis News Com [it]: Tony Banks - A Curious Interview - 30th September 2009 [online], www.genesis-news.com [dostęp 2021-02-22] .