Teatr Sensacji „Kobra” – cykl sensacyjnych telewizyjnych przedstawień teatralnych[1], emitowany od 6 lutego 1956 (lub od 27 września 1956[2][3][4]) do 1993 i ponownie od 2013. W latach 50. i 60. jeden z najpopularniejszych polskich programów telewizyjnych. Inicjatorką cyklu była redaktorka TVP, Illa Genachow[5].

Inscenizacja „Stawki większej niż życie”, łącznie czternastu spektakli z cyklu Teatru Sensacji

Były trzy rodzaje teatru:

  • Teatr „Kobra” – przedstawienia o tematyce kryminalnej z charakterystycznym wężem kobrą w czołówce
  • Teatr Sensacji – przedstawienia sensacyjne z akcją rozgrywającą się podczas II wojny światowej lub współcześnie i nawracającą do tamtych czasów
  • Teatr Sensacji i Fantastyki „Sfinks” – przedstawienia fantastyczne; scena ta działała krótko, przez kilka pierwszych lat

Datę 6 lutego 1956 (poniedziałek) i tytuł Zatrute litery według powieści Agathy Christie w reżyserii Adama Hanuszkiewicza przyjęto jako symboliczne narodziny cyklu. Był to spektakl nadawany na żywo i nie zachowały się żadne zdjęcia archiwalne. Pierwsze zdjęcia pochodzą z 1959[6].

Przedstawienia były emitowane w czwartki wieczorem (z tego powodu znany też jako „Czwartkowy Teatr”), zazwyczaj bezpośrednio po Dzienniku Telewizyjnym. Animowana czołówka z wijącym się wężem była dziełem Witolda Giersza, a muzyka pochodziła z samego początku Sekstetu Francisa Poulenca op. 100 na fortepian, flet, obój, klarnet, róg i fagot[potrzebny przypis].

Do 1961 w ramach Kobry prezentowano także adaptacje utworów fantastycznych, m.in. Stanisława Lema i Gore Vidala[5]. Od 1963 rozpoczęto nadawanie spektakli fantastycznych w ramach Sceny „Sfinks” (m.in. Współczynnik wyobraźni Zbigniewa Safjana, reż. Stanisław Wohl, Dr Jekyll i Mr Hyde Roberta Louisa Stevensona, reż. Jerzy Antczak) oraz sensacyjnych (czołówka z pająkiem)[6][7].

W ciągu lat formuła się nieco wzbogaciła: na początku z braku odpowiedniego sprzętu wszystko emitowano na żywo, później pojawił się telerecording i nowe możliwości montażu, zaczęto realizacje w plenerze i pod koniec istnienia cykl ewoluował w kierunku filmu telewizyjnego (np. Kłopoty to moja specjalność). Jednakże te nie mogły konkurować z filmami i serialami sensacyjnymi, zwłaszcza amerykańskimi, które zaczęły masowo napływać do Polski w latach 70. XX wieku za sprawą ówczesnego szefa telewizji Macieja Szczepańskiego (seriale Kojak, Columbo, Święty), zajmując to samo czwartkowe wieczorne okienko emisyjne.

Jak podliczyła Illa Genachow, w ciągu pierwszych trzech lat emisji w 144 przedstawieniach padło 400 trupów[8].

W 1992 TVP zrealizowała film dokumentalny Pod znakiem węża – wspomnienie o Teatrze Kobra, z Krzysztofem Teodorem Toeplitzem jako narratorem, w którym twórcy (Józef Słotwiński, Andrzej Konic, Jerzy Gruza, Andrzej Łapicki, Zbigniew Safjan, Janusz Majewski i Piotr Szulkin) starali się m.in. odpowiedzieć na pytanie „Kto zabił Kobrę?”, tj. dlaczego „Kobra” się skończyła.

Z tym tematem związana jest kategoria: Spektakle Teatru Sensacji Kobra.

Niektóre przedstawienia

edytuj

Aktualnie cykliczne spektakle kryminalne nawiązujące do Teatru Sensacji Kobra przygotowuje Teatr Hybrydy w Warszawie.

Przypisy

edytuj
  1. „Z dreszczem emocji”.
  2. Marcelina Obarska: Polski Hitchcock i opustoszałe ulice. Teatr Sensacji "Kobra". culture.pl, 2023-02-17. [dostęp 2025-02-28]. Cytat: Machina teatru sensacji ruszyła pełną parą 27 września 1956, kiedy wyemitowano pierwszą produkcję, spektakl "Było dziesięciu murzynków" na podstawie powieści Agathy Christie w reżyserii Józefa Słotwińskiego.
  3. Tomasz Miłkowski: Jeżeli czwartek, to Kobra. e-teatr.pl, 2023-02-17. [dostęp 2025-02-28]. Cytat: Źródła mówią, że pierwszym spektaklem było widowisko reżyserowane przez Adama Hanuszkiewicza wg powieści Agathy Christie „Zatrute litery” (6 lutego 1956), ale najstarsi ludzie go nie pamiętają (...). Sęk w tym, że nie zachował się żaden ślad – nie tylko nie ma nagrania, bo spektakl szedł na żywo, ale nawet zdjęcia. Toteż o palmę pierwszeństwa walczy z tym spektaklem adaptacja powieści Agathy Christie „Było dziesięciu Murzynków”.
  4. Co i gdzie. „Życie Warszawy”. XIII, s. 6, 1956-09-27. [dostęp 2025-02-28]. Cytat: TELEWIZJA: godz. 16.30 Aktualności sportowe — bezp. transm. z basenu PKiN. „Było 10 Murzynków" — inscenizacja telewizyjna oparta na opowiadaniu A. Christine (1 odcinek). Polska Kronika Filmowa. Szopka satyryczna (kukiełki). 
  5. a b Dyskretny urok mrugającego węża. Encyklopedia teatru. [dostęp 2019-08-04]. (pol.).
  6. a b „Kobra” kąsa co czwartek. onet.pl, 2007-02-05. [dostęp 2016-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-12)].
  7. Z dreszczem emocji. Telewizja Polska, 2012-12-13. [dostęp 2019-08-04].
  8. Maciej Wesołowski: Dzień dobry, jestem z „Kobry”. 2013. [dostęp 2016-05-03].
  9. Katarzyna Dzierzbicka: 50 lat Teatru Telewizji: krótka historia telewizyjnej sceny. Rabid, 2004, s. 41. ISBN 83-88668-87-0.
  10. Czy Pan nie rozumie?To pomyłka! [online], sklep.tvp.pl [dostęp 2017-11-27] (pol.).
  11. „Carmilla” spektakl telewizyjny. izabelatrojanowska.republika.pl. [dostęp 2011-07-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-21)]. (pol.).

Linki zewnętrzne

edytuj