Wikipedia

Lingwistyka potoczna

zbiór potocznych poglądów na temat języka i zjawiska mowy
To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 16 gru 2024. Od tego czasu wykonano 2 zmiany, które oczekują na przejrzenie.

Lingwistyka potoczna[1] (ang. folk linguistics), także pseudolingwistyka[2] – ogół potocznych poglądów na temat języka i zjawiska mowy[3]. Anglojęzyczny termin folk linguistics został wprowadzony w 1964 roku przez językoznawcę Henry’ego Hoenigswalda w prezentacji A proposal for the study of folk linguistics[4], odpowiedniki tego pojęcia pojawiały się również na gruncie językoznawstwa rosyjskiego i niemieckiego. Lingwistyka potoczna jest blisko związana z badaną już wcześniej etymologią ludową, w sposób laicki wyjaśniającą związki semantyczne w języku, i analogią ludową, korelującą zjawiska morfologiczne na podstawie semantyki[3].

Potoczne poglądy lingwistyczne są charakterystyczne dla ogółu społeczności językowych. W różnych zakątkach świata powszechne są przekonania, jakoby pewne systemy językowe były starsze, piękniejsze, bardziej ekspresywne lub bardziej logiczne od innych[5]. Do częstych należą także spostrzeżenia na temat pogarszającego się stanu języka[6] oraz rozróżnienie między poprawnymi i niepoprawnymi formami językowymi[5][7]. Poglądy lingwistyki potocznej niekoniecznie odzwierciedlają obiektywną rzeczywistość, ale ze względu na swoje rozprzestrzenienie mogą ją kreować, gdyż mają moc wywierania wpływu na postawy społeczne[5].

Językoznawca Ray Jackendoff stwierdza, że stosowanie w edukacji potocznych poglądów językowych jest potencjalnie niekorzystne dla uczniów posługujących się niestandardowymi odmianami języka. Wartościowanie różnych bytów językowych jako „dobrych” lub „złych” może prowadzić do negatywnych skutków społecznych[8].

Termin „lingwistyka potoczna” obejmuje także ideologiczne spojrzenia na język, w tym poglądy o podłożu nacjonalistycznym. Fakty naukowe ustalone w drodze badań językoznawczych często stoją w sprzeczności z utwierdzonymi odczuciami społecznymi[9][10][11]. W Polsce utrwalony jest mit o wyjątkowej złożoności języka polskiego na tle innych języków[12].

Przykłady

edytuj

Ray Jackendoff przytacza następujące stwierdzenia jako przykłady przekonań typowych dla lingwistyki potocznej[8]:

  • Stwierdzenie: „Dzieci staną się zdezorientowane, jeśli będą próbowały posługiwać się więcej niż jednym językiem”. Część rodziców obawia się, że dzieci mogą mieć problem z uporządkowaniem znajomości różnych języków[13].
    • W rzeczywistości dzieci mogą z łatwością stać się wielojęzyczne, jeśli mają regularny kontakt z różnymi językami. W większości krajów polilingwizm nie jest wyjątkiem, lecz normą. Dzieci bez trudu uczą się rozróżniania języków i sytuacyjnego przełączania się między nimi[13].
  • Stwierdzenie: „Językiem jest język pisany. Twór pozbawiony postaci pisanej lub słownika nie jest językiem”[13].
    • Gdyby przyjąć ten pogląd za słuszny, większość języków w dziejach ludzkości nie spełniałaby kryteriów bycia językiem. Jeszcze 200 lat temu znakomita większość języków świata istniała wyłącznie w formie mówionej, a umiejętność czytania i pisania była dostępna jedynie wąskiej warstwie elit społecznych[13]. Również współcześnie stosunkowo niewielki odsetek języków dysponuje formą pisaną, a jeszcze mniejsza ich grupa przeszła instytucjonalną standaryzację[14]. W ujęciu lingwistyki językiem jest każde narzędzie komunikacji właściwe dla pewnej grupy ludzi, wyposażone w usystematyzowany repertuar dźwięków, wyrazów i struktur zdaniowych[15].
  • Stwierdzenia: „Język jest w fazie degradacji, należy go chronić”, „Język osiągnął niegdyś szczyt swojego rozwoju i od tamtej pory nieustannie się pogarsza”[16]. Puryści językowi twierdzą, że zmiany językowe (w tym neologizmy leksykalne, innowacje gramatyczne i nowe warianty wymowy) są zjawiskiem szkodliwym.
    • W rzeczywistości zmienność jest immanentną cechą wszystkich języków żywych, a procesy ewolucji językowej nie są zjawiskiem wyłącznie współczesnym[17]. Zmiany zachodzą zarówno w zróżnicowanych dialektach (odmian niestandardowych), jak i w standardach literackich[18]. Nie istnieje obiektywna podstawa dla wyróżnienia lepszych lub gorszych etapów rozwoju języka[19][20]. Przekonanie, jakoby współcześnie języki ulegały degradacji może wypływać z faktu, że wariantywna i zmienna natura języka stała się bardziej widoczna dla przeciętnego użytkownika języka; przyczynił się do tego rozwój telewizji i innych środków masowego przekazu. Jednocześnie globalizacja i dostęp do edukacji sprzyjają rozbudowie osobistego repertuaru językowego o języki międzynarodowe oraz ekspansji prestiżowych, „poprawnych” odmian języka[7].
  • Stwierdzenia: „Słownik określa poprawną postać języka”, „Słownik nie powinien zawierać slangu, niepoprawnych form typu «snuck» i błędnych wariantów wymowy typu «nucular»”[13].
    • Zawartość słownika nie jest uzależniona od dyktatów wyższego autorytetu. Słownik stanowi próbę rejestracji realnej praktyki językowej. Dobrze sporządzony słownik bierze pod uwagę konwenanse społeczne i przyjęte normy językowe, oznaczając różne formy jako dialektalne, slangowe, swobodne lub formalne[13]. Mylne jest przekonanie, że język istnieje poza wyobrażeniem jego użytkowników[21].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Lustański 2021 ↓, s. 290.
  2. ↑ Jurij Nikołajewicz Szczerbakow, Что такое фолк-лингвистика? [online] [dostęp 2019-07-08] (ros.).
  3. ↑ a b Čmejrková 1992 ↓.
  4. ↑ Hoenigswald 1966 ↓.
  5. ↑ a b c Robert Lawrence Trask, Language and Linguistics: The Key Concepts, wyd. 2, Abingdon–New York: Routledge, 2007, s. 91–92, DOI: 10.4324/9780203961131, ISBN 978-0-415-41359-6, ISBN 978-0-203-96113-1, OCLC 75087994 (ang.).
  6. ↑ Kevin Absillis, Jürgen Jaspers, Beware of the Weeds: Understanding Flemish Linguistic Purism as a Utopian Discourse, „International Journal of the Sociology of Language”, 2016 (242), 2016, s. 1–24, DOI: 10.1515/ijsl-2016-0031, ISSN 0165-2516 (ang.), patrz s. 4.
  7. ↑ a b Dick Smakman, Discovering Sociolinguistics: From Theory to Practice, London: Macmillan International Higher Education, 2018, s. 96–97, ISBN 978-1-137-51907-8, ISBN 978-1-137-51908-5, OCLC 1332207902 (ang.).
  8. ↑ a b Jackendoff 2003 ↓.
  9. ↑ Bernhard Gröschel, Das Serbokroatische zwischen Linguistik und Politik: mit einer Bibliographie zum postjugoslavischen Sprachenstreit, München: Lincom Europa, 2009 (Lincom Studies in Slavic Linguistics 34), s. 147, 312–329, ISBN 978-3-929075-79-3, LCCN 2009473660, OCLC 428012015, OL: 15295665W (niem.).
  10. ↑ Kordić 2010 ↓, s. 116–119.
  11. ↑ Laura Greenfield, The “Standard English” Fairy Tale: A Rhetorical Analysis of Racist Pedagogies and Commonplace Assumptions about Language Diversity, [w:] Laura Greenfield, Karen Rowan (red.), Writing Centers and the New Racism: A Call for Sustainable Dialogue and Change, Logan: Utah State University Press, 2011, s. 33–60, DOI: 10.2307/j.ctt4cgk6s.6, ISBN 978-0-87421-862-6, OCLC 759521008, JSTOR: 10.2307/j.ctt4cgk6s.6 (ang.), patrz s. 33–35.
  12. ↑ Nigel Gotteri, Language myths and the alleged threat to Polish, [w:] Elżbieta Jeleń i inni red., Language Dynamics and Linguistic Identity in the Context of European Integration, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2002 (ang.).
  13. ↑ a b c d e f Jackendoff 2003 ↓, s. 4.
  14. ↑ Hudson 1981 ↓, s. 336–337.
  15. ↑ Pauline Christie, Language in Jamaica, Kingston: Arawak Publications, 2003, s. 25, ISBN 978-976-8189-31-8, OCLC 53173879 (ang.).
  16. ↑ Maciej Rataj, Mity na temat języka a kształcenie nauczycieli języka angielskiego [online].
  17. ↑ Jackendoff 2003 ↓, s. 3–4.
  18. ↑ John Lyons, Introduction to Theoretical Linguistics, Cambridge: Cambridge University Press, 1968, s. 42–44, DOI: 10.1017/CBO9781139165570, ISBN 978-0-521-09510-5, ISBN 978-0-521-29775-2, ISBN 978-1-139-16557-0, OCLC 185301254 (ang.).
  19. ↑ Václav Cvrček, Nechte svůj jazyk na pokoji! [online], Aktuálně.cz, 17 marca 2010 [dostęp 2019-11-06] (cz.).
  20. ↑ David Crystal, Swimming with the tide in a sea of language change, „IATEFL Issues”, 149, 1999, s. 2–4 (ang.).
  21. ↑ Christopher J. Hall, Patrick H. Smith, Rachel Wicaksono, Mapping Applied Linguistics: A Guide for Students and Practitioners, wyd. 2, Abingdon–New York: Routledge, 2017, s. 14, DOI: 10.4324/9781315226286, ISBN 978-1-138-95707-7, ISBN 978-1-315-22628-6, ISBN 978-1-351-84967-8, OCLC 960905751 (ang.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lingwistyka_potoczna&oldid=75555513”