Lipienek
Lipienek – wieś w Polsce, położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie chełmińskim, w gminie Lisewo.
| ||||
| ||||
 Klasycystyczny dwór w Lipienku | ||||
| Państwo |  Polska
| |||
| Województwo |  kujawsko-pomorskie
| |||
| Powiat | chełmiński | |||
| Gmina | Lisewo | |||
| Liczba ludności (III 2011) | 338[1] | |||
| Strefa numeracyjna | 56 | |||
| Kod pocztowy | 86-230 | |||
| Tablice rejestracyjne | CCH | |||
| SIMC | 0846145 | |||
Położenie na mapie gminy Lisewo   Lipienek | ||||
Położenie na mapie Polski  Lipienek | ||||
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  Lipienek | ||||
Położenie na mapie powiatu chełmińskiego  Lipienek | ||||
 53°15′59″N 18°39′27″E/53,266389 18,657500
| ||||
Podział administracyjnyEdytuj
Do Lipienka w latach 1466-1772 należały miejscowości: Bocień, Drzonowo, Firluz, Gronowo, Kornatowo, Kotnowo, Krusin,Lipienek, Lisewo, Malankowo, Pniewite, Strucfoń i Szerokopas.
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa toruńskiego.
Wedle urzędowego podziału terytorialnego kraju, w obrębie Lipienka wyróżnione są 2 części miejscowości: Pod Drzonowo i Pod Dubielno[2]. Do końca 2010 r. wyróżnione były także 2 dalsze części miejscowości – Nad Jeziorem i Pod Strucfoń, jednak zostały one zniesione z dniem 1 stycznia 2011 r[3].
DemografiaEdytuj
Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) wieś liczyła 338 mieszkańców[1]. Jest piątą co do wielkości miejscowością gminy Lisewo.
Zamek w LipienkuEdytuj
HistoriaEdytuj
W miejscu drewnianego grodu funkcjonującego już od IX wieku[4], Krzyżacy po opanowaniu Ziemi chełmińskiej zbudowali nową drewniano-ziemną warownię, następnie rozbudowaną w murowany zamek przypuszczalnie w latach 80. XIII wieku[5][4] lub w latach 1300–1330. Według prof. Sławomira Jóźwiaka, w latach 1285-1334 była to główna siedziba komtura ziemi chełmińskiej[6], a po likwidacji tej komturii była to siedziba wójta krzyżackiego o nadzwyczajnych uprawnieniach, ponieważ podległego bezpośrednio tylko wielkiemu mistrzowi w Malborku. W 1291 roku wydano tu przywilej lokacyjny dla miasta Grudziądza.
Zamek był na tyle silny, że jesienią 1330 roku nie był w stanie go zdobyć król Władysław Łokietek mimo wsparcia wojsk węgierskich i litewskich, w związku z czym 18 października 1330 król zawarł tu rozejm z Krzyżakami. W 1410 roku zamek zajęły wojska Władysława Jagiełły. W 1411 roku Krzyżacy pojmali na zamku wspierającego Polskę rycerza Mikołaja z Ryńska, którego następnie ścięli na rynku w Grudziądzu. Od II pokoju toruńskiego z 1466 roku zamek przyłączony został do Polski i od tego czasu aż do 1655 roku była to siedziba polskich starostów z rodu Kostków i osób z nim spokrewnionych. Ostatnim starostą z rodu był Stanisław Franciszek Kostka[7]. Po nim starostwo przejął z dniem 16 września 1655 Albrecht Czerski.
Zabudowania zostały częściowo zniszczone w czasie wojen polsko-szwedzkich w XVII wieku, a po I rozbiorze Polski w 1772 r. rozebrane w większości przez Prusaków[8].
ArchitekturaEdytuj
Zamek zbudowano na długim półwyspie wchodzącym daleko w jezioro (obecnie częściowo wyschnięte). Zamek główny był regularny i czteroskrzydłowy, w planie zbliżony do kwadratu o wymiarach 38 × 39 m, z wieżą na rogu. Posiadał dwie kondygnacje naziemne i magazynowe poddasza. Dziedziniec obiegały ganki, a w narożu północno-wschodnim znajdowała się wieża główna.
Od wschodu zamek poprzedzony był rozległym otoczonym murem przedzamczem na planie trapezu, ze stodołą, oborą, kuźnią, browarem i gorzelnią. Wjazd prowadził przez wieżę bramną zwieńczona gotyckimi szczytami. Z murów przedzamcza zachowała się jedynie sklepiona kolebkowo gotycka piwnica i pozostałości kamiennego muru ograniczającego przedzamcze od zachodu.
Obszerny opis założenia zamkowego zawarty jest w lustracji z 1565 roku.
Obecnie po zamku widoczne są na powierzchni nieliczne relikty, a jego teren jest trudno dostępny.
Według rejestru zabytków NID[9] ruiny zamku są w wpisane do rejestru zabytków, nr rej.: A/147/64 z 18.10.1934.
W Lipienku znajduje się także dwór klasycystyczny z XIX wieku.
BibliografiaEdytuj
- Wasik Bogusz, Zamek w Lipienku na ziemi chełmińskiej, Rocznik Grudziądzki 2013; XXI: s.51-74
- J. Bojarski, Lipieniek, gm. Lisewo, [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska ziemi chełmińskiej. Katalog źródeł, red. J. Chudziakowa, Toruń 1994, s. 99-102.
- Karl-Heinz Clasen, Die mittelalteriche Kunst im Gebiete des Deutschordensstaates Preussen, Bd. 1 Die Burgbauten, Königsberg 1927, s. 67
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ SIMC: Pod Drzonowo – 1028354, Pod Dubielno – 1028360.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 23 grudnia 2010 r. w sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw niektórych miejscowości oraz ustalenia nazw obiektów fizjograficznych (Dz.U. z 2010 r. nr 257, poz. 1741)
- ↑ a b castra-terrae, „castra-terrae” [dostęp 2018-06-29] (pol.).
- ↑ Lipienek
- ↑ S. Jóźwiak, Powstanie i rozwój, s. 144–167
- ↑ Jerzy Antoni Kostka: Kostkowie herbu Dąbrowa. Koszalin: Z.P. POLIMER, 2010, s. 338, 339. ISBN 978-83-89976-40-6.
- ↑ Antkowiak W., Lamparski P., Zamki i strażnice krzyżackie ziemi chełmińskiej, Toruń, 2000
- ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie. 2018-09-30. s. 29. [dostęp 2016-05-22].