Lubiąż
Lubiąż (niem. Leubus[4]) – wieś (w latach 1249–1844 miasto) w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie wołowskim, w gminie Wołów, przy przeprawie przez Odrę, w odległości 54 km od Wrocławia.
wieś | |
Klasztor cystersów w Lubiążu | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Liczba ludności (III 2011) |
2365[2] |
Strefa numeracyjna |
71 |
Kod pocztowy |
56-100[3] |
Tablice rejestracyjne |
DWL |
SIMC |
0883264 |
Położenie na mapie gminy Wołów | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego | |
Położenie na mapie powiatu wołowskiego | |
51°16′03″N 16°28′03″E/51,267500 16,467500[1] |
Podział administracyjny
edytujW latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Lubiąż. W latach 1973–1977 miejscowość była siedzibą gminy Lubiąż. W latach 1945–1998 miejscowość położona była w województwie wrocławskim.
Demografia
edytujLubiąż w 1844 roku utracił prawa miejskie, posiadając jedynie 572 mieszkańców. Ponad półtora wieku później miejscowość była zamieszkana przez 2180 osób (stan na 31.12.2006). Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczyła 2365 mieszkańców[2]. Jest największą miejscowością gminy Wołów.
Nazwa
edytujPierwsza wzmianka o miejscowości w formie Lubens pochodzi z 1175 roku. Nazwa była później notowana także w formach Lubens (1177), Lubens (1200-01), Lubens (1205), Lvbens (1217), Lubes, Lubensis (1225), Lubicensis (1253), Lubes (1254), Lubens (1269-73), Leubus (1281), Leubus (1284), Leubus (1292), Lubens (1293), Leubeys, Lubicensis (ok. 1300), Leubus (1329), zu Lubens (1338), Lubus (1395), Leubes (1537), Leubus (1601), Leubus (1292), Leubus, Lubensis, Lubense (1679), Leubus (1787), Leubus (1845), Leubus, Lubiąż (1941), Leubus – Lubiąż, -a, lubiąski (1946)[5].
Nazwa pochodzi od nazwy osobowej *Lubięga i została utworzona przez dodanie przyrostka -jь. Nazwa została zniemczona początkowo jako Lubens, później Leubus[5].
Historia
edytujW 1163 roku nastąpiło tu pierwsze na Śląsku osadzenie zakonu cystersów. Dokonał tego książę śląski Bolesław Wysoki. W roku 1212, położona 2 km na północ od klasztoru osada Lubiąż, uzyskała prawo zbytu produktów klasztornych i ostatecznie w 1249 r. została podniesiona do rangi miasta. Jednocześnie wokół klasztoru rozwinęło się oddzielne osiedle o charakterze wiejskim. Obie miejscowości posiadały odrębność administracyjną i były aż do połączenia w XX wieku znane jako Leubus Städtel (Miasteczko Lubiąż) i Leubus Dorf (Wieś Lubiąż).
Miasteczko nigdy nie rozwinęło się w większy ośrodek i w 1844 r. utraciło prawa miejskie, posiadając jedynie 572 mieszkańców. Niekorzystnym dla Lubiąża wydarzeniem było także przejęcie w 1741 r. Śląska przez niechętne katolickim zakonom państwo pruskie. W roku 1810 zakon został sekularyzowany, a w jego murach umieszczono w 1830 r. zakład dla umysłowo chorych. W latach 1902–1910 został on przeniesiony do nowoczesnego kompleksu szpitalnego wybudowanego w północnej części osady, składającego się z kilkunastu gmachów rozmieszczonych w obszernym parku.
Od 1942 w miejscowości przebywali internowani obywatele Luksemburga[6]. W 1945 r. miejscowość została zajęta przez wojska radzieckie, a następnie przekazana Polsce. Dotychczasowa ludność Lubiąża została wysiedlona do Niemiec. Po wojnie na prowizorycznym cmentarzu poległych żołnierzy radzieckich wzniesiono pomnik ku czci żołnierzy Armii Czerwonej[7].
Wojenne losy Lubiąża, a przede wszystkim lubiąskiego klasztoru opisał w dwóch książkach reporter i dokumentalista Tomasz Bonek. "Zaginione złoto Hitlera. Bezpieka PRL na tropie skarbu Festung Breslau" to reportaż o poszukiwaniu skarbów w Lubiążu przez najwyższe władze komunistycznej Polski oraz Służbę Bezpieczeństwa[8]. "Komando śmierci. Ostatnia tajemnica KL Gross-Rosen i Kloster Leubus" to natomiast śledztwo dziennikarskie dotyczące badań naukowych nad radiolokacją prowadzonych w lubiąskim opactwie podczas II wojny światowej[9].
We wsi była stacja kolejowa Lubiąż.
Zabytki
edytujDo wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[10]:
- kościół parafialny pw. św. Walentego, barokowy z lat 1734–1735 – XVIII w.
- Opactwo Cystersów w Lubiążu – monumentalne założenie barokowe z lat 1649–1739, jedne z największych i najcenniejszych tego typu w Europie; sekularyzowane w 1810 r., zdewastowane po 1945 r., wraz z otoczeniem w zakolu Odry i Brzeźnicy:
- kościół klasztorny – bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, zbudowana na pozostałościach kościoła romańskiego z XII wieku, w latach: 1270-1340, 1307–1340, 1649-1715
- pałac opatów, z lat: 1681-1699, 1734-1738 – przełomu |XVII/XVIII wieku
- klasztor, z lat 1692–1710
- kościół pomocniczy pw. św. Jakuba, pobenedyktyński z 1150 r., przebudowany około 1700 r.,
- budynek bramny, z 1601 r., 1710 r.
- szpital klasztorny, z początku XVIII w.
- kancelaria klasztorna, z początku XVIII w.
- budynek oficjalistów, z początku XVIII w.
- budynek rzemieślników, z początku XVIII w.
- wozownia, z początku XVIII w.
- browar i piekarnia, z początku XVIII w., XIX w.
- stodoła, z końca XIX w.
- budynek gospodarczy, z 1915 r.
- most, z początku XVI w.
- tereny ogrodów i cmentarzy
- kaplica pw. św. Jana Nepomucena, z 1727 r. – XVIII w.
- zespół szpitala dla nerwowo i psychicznie chorych, ul. Mickiewicza 1, z lat 1902–1915:
- 16 pawilonów szpitalnych
- budynek administracyjny
- kuchnia
- portiernia
- warsztaty
- budynek gospodarczy
- 3 domy mieszkalne
- piwnica-lodownia
- park szpitalny z wodnym zbiornikiem wyrównawczym
- cmentarz
- ogrodzenie
- wiatrak paltrak, z końca XVIII w.
Galeria
edytuj-
Lubiąż, widok na opactwo
-
Opactwo w Lubiążu, fasada główna
-
Refektarz klasztorny
-
Sala książęca
-
Kościół św. Walentego w Lubiążu, barokowe wnętrze
Ludzie związani z Lubiążem
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 70113
- ↑ a b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 671 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ a b Nazwy miejscowe Polski : historia, pochodzenie, zmiany. pod red. Kazimierza Rymuta. T. 6, L-Ma. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, 2005, s. 192. ISBN 83-88866-26-5.
- ↑ W poszukiwaniu śladów w Lubiążu
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939-1945", Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 803
- ↑ Tomasz Bonek , Zaginione złoto Hitlera: bezpieka PRL na tropie skarbu Festung Breslau, Wydanie I, Kraków: Znak Horyzont, 2020, ISBN 978-83-240-5683-5, OCLC 1153275225 [dostęp 2023-07-30] .
- ↑ Tomasz Bonek , Komando śmierci: ostatnia tajemnica KL Gross-Rosen i Kloster Leubus, Wydanie I, Kraków: Znak Horyzont, 2023, ISBN 978-83-240-8843-0 [dostęp 2023-07-30] .
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 195, 196. [dostęp 2012-10-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-29)].
Bibliografia
edytuj- Colmar Grünhagen, Regesten zur Schlesischen Geschichte, Breslau: Josef Max & KOMP., 1866 (niem.).
- Opactwo Cystersów w Lubiążu i artyści, red. nauk. Andrzej Kozieł, Wrocław, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2008. ISBN 978-83-229-2900-1.
- Bonek T.: Zaginione złoto Hitlera. Bezpieka PRL na tropie skarbu Festung Breslau. Kraków, Znak Horyzont, 2020. ISBN 978-83-240-5683-5
- Bonek T.: Komando śmierci. Ostatnia tajemnica KL Gross-Rosen i Kloster Leubus. Kraków, Znak Horyzont, 2023. ISBN 978-83-240-8843-0
Linki zewnętrzne
edytuj- Lubiąż na stronie „Dolny Śląsk jakiego nie znacie”
- „Dawny Lubiąż na przedwojennych kartach pocztowych”. dawnylubiaz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-06-11)].
- Lubiąż, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 400 .
- Lubiąż, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 242 .