Wojsiłki
Wojsiłki – stara ewolucyjnie grupa prawie 1000 gatunków owadów o charakterystycznym, ryjkowatym kształcie głowy, tradycyjnie klasyfikowana w randze rzędu Mecoptera[1][2]. Na świecie żyje współcześnie około 600 gatunków sklasyfikowanych w 9 rodzinach[3], a prawie 350 gatunków wymarłych znanych jest z odkryć paleontologicznych. Większość gatunków wojsiłek zasiedla strefy klimatu umiarkowanego i subtropikalnego. W Europie stwierdzono 21 gatunków, w tym 10 w Polsce[4]. Występują w pobliżu strumieni, wśród drzew i krzewów.
| Mecoptera[1] | |
| Hyatt & Arms, 1891 | |
 Harpobittacus sp. | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd |
wojsiłki |
U wojsiłek głowa jest ustawiona najczęściej ortognatycznie, rzadziej lekko hypognatycznie. Aparat gębowy typu gryzącego lub gryząco-ssącego z mocno wydłużonym nadustkiem w kształcie ryjka. Narząd wzroku tworzą dobrze rozwinięte oczy złożone oraz 3 (czasami szczątkowe) przyoczka.
Skrzydła błoniaste, gęsto użyłkowane, z wyraźnymi pterostygmami. Koniec odwłoka samców jest zagięty ku górze. Najmniejsze gatunki osiągają 2 mm, a największe do 35 mm długości[4]. W przeważającej części odżywiają się martwą materią organiczną, nieliczne są także drapieżniki[3].
W czasie godów samce oferują samicy prezent w postaci pokarmu, by uzyskać możliwość kopulacji[3]. Wojsiłki są jajorodne, rozwój z przeobrażeniem zupełnym, larwy są typu gąsienicowatego, żyją w wilgotnej glebie. Dorosłe są wszystkożerne lub drapieżne.
W zapisie kopalnym wojsiłki są znane z dolnego permu. W mezozoiku przechodziły rozkwit, w środkowej jurze i w początkach kredy wojsiłki pod względem liczebności, jak i różnorodności stanowiły większość owadów latających. Owady z tej grupy były pierwszymi zapylaczami roślin[3]. Niektóre współczesne rodziny (np. Eomeropidae i Meropeidae) obejmują gatunki o tak prymitywnej morfologii, że są uważane za żywe skamieniałości.
Przykładowymi przedstawicielami są występujące w Polsce: wojsiłka pospolita (Panorpa communis) i pośnieżek zimowy (Boreus hyemalis). Pozycja taksonomiczna tradycyjnie rozumianego rzędu Mecoptera nie jest ustabilizowana. Badania genetyczne wskazują na parafiletyczny charakter tej grupy owadów. Wiadomo, że są spokrewnione z pchłami (Siphonaptera) i muchówkami (Diptera) – wszystkie trzy grupy są zaliczane do kladu Antliophora. Bliższe relacje pomiędzy nimi są przedmiotem badań i dyskusji[5].
Analiza genetyczna (badania pod kierownictwem Erika Tihelki[6]) wykazała, że do pasożytniczych wojsiłek powinno zaliczać się pchły, uznawane dotąd za odrębny rząd[6]; pchły okazały się najbliżej spokrewnione z małą rodziną Nannochoristidae, której przedstawiciele żywią się nektarem[6].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Mecoptera, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Czesław Jura: Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 597. ISBN 978-83-01-14595-8.
- ↑ a b c d Kamil Szubański, Wojsiłki – najbardziej reliktowa grupa owadów na świecie, „Nauka w Polsce”, 18 kwietnia 2018 [dostęp 2018-04-18] (pol.).
- ↑ a b Fauna Polski – charakterystyka i wykaz gatunków. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.). T. II. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2007. ISBN 978-83-881470-7-4.
- ↑ Mateusz Sowiński, Wielka rewolucja w świecie pcheł, „Gazeta Wyborcza”, 2 stycznia 2021 (pol.).
- ↑ a b c Enrico de Lazaro: Fleas are Parasitic Scorpionflies, Genetic Analysis Reveals. [w:] Sci-News.com [on-line]. 2020-12-23. [dostęp 2021-01-03]. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Fauna Polski – charakterystyka i wykaz gatunków. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.). T. II. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2007, s. 267–272. ISBN 978-83-881470-7-4.
- Józef Razowski: Słownik entomologiczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987. ISBN 83-01-07907-X.