Żołna szkarłatna
Żołna szkarłatna (Merops nubicus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny żołn (Meropidae), występujący w Afryce Subsaharyjskiej. Nie jest zagrożony.
| Merops nubicus[1] | |
| J. F. Gmelin, 1788 | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
żołna szkarłatna |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
Systematyka edytuj
Jest to gatunek monotypowy[3]. Za podgatunek żołny szkarłatnej uznawano bardzo do niej podobną żołnę karminową (M. nubicoides)[4], klasyfikowaną obecnie jako odrębny gatunek[3][5].
Występowanie i środowisko edytuj
Występuje w pasie od południowej Mauretanii, Senegalu i Gambii po Erytreę, Etiopię i Somalię[3]. Zimą (na półkuli południowej) przemieszcza się na niewielkie odległości na południe, na wschodzie aż po wschodnią Tanzanię[4].
Żołna szkarłatna jest ptakiem, który przez większość dnia przemieszcza się w powietrzu nad Afryką. Jej charakterystyczna sylwetka, złożona z spiczastych skrzydeł i dwóch długich piór pośrodku ogona, jest widoczna nad różnymi obszarami. Kiedy żołna odkryje tereny bogate w owady oraz miejsca na gniazda, inne cechy środowiska już jej nie interesują. Jest zdolna do dostosowania się do różnych typów środowisk, w tym bagien namorzynowych, rzadkich lasów, krzewiastych sawann, rozległych trawiastych obszarów, brzegów rzek oraz obszarów rolnych. Jedynymi miejscami, których unika, są tropikalne lasy deszczowe, wysokie góry oraz pustynie[6].
Sue McLaren i współpracownicy zasugerowali, że rozmieszczenie żołny jest ściśle związane z obecnością wtórnych złóż lessowych w Afryce[7].
Morfologia edytuj
- Średnie wymiary
Pożywienie edytuj
Stada żołn szkarłatnych są skutecznymi drapieżnikami, które potrafią polować na duże ilości owadów. Obok pszczół i os oraz rojących się mrówek, ich ofiary obejmują również stada szarańczy wędrownej. W celu polowania, żołny wznoszą się na ciepłych prądach powietrza, przemieszczając się na wysokości od 50 do 100 metrów, skąd zstępują, by atakować owady latające. Do chwytania ofiar w powietrzu, żołny używają swoich długich, szeroko otwartych dziobów. Po udanych polowaniach wracają do punktu obserwacyjnego. Żołny szkarłatne mają zwyczaj siadania na grzbietach antylop, pasącego się bydła, strusi i dropiów, skąd chwytają przelatujące owady. Czasem też żołny siadają na traktorach i latają przy samochodach, chwytając owady, które spadają na ziemię. Żołny często kierują się w stronę dymu na sawannie, wiedząc, że w pobliżu pożarów znajdą wiele uciekających owadów[6].
Rozmnażanie edytuj
Żołny szkarłatne to bardzo społeczne ptaki, które żyją w dużych stadach składających się z 50 lub więcej osobników. W porze lęgowej tworzą one kolonie, które liczą nawet do 10 000 ptaków. W celu budowy gniazd, żołny szkarłatne wykopują nory w stromych zboczach nadrzecznych, zbudowanych z gliny. Często zaczynają budowę kilku tuneli, zanim zdecydują się na ukończenie jednego z nich. W niektórych ulubionych gniazdowiskach, ilość gniazd jest tak duża, że zbocze ulega zawaleniu. Przed rozpoczęciem pory godowej, samce stają się bardzo agresywne i atakują swoich rywali w powietrzu. Zwycięzca pojedynku oferuje samicy pożywienie, a jeśli zostanie ono przyjęte, para tworzy się i dochodzi do zapłodnienia. Żołny szkarłatne z północnych obszarów składają jaja przed rozpoczęciem sezonu deszczowego, podczas gdy te z południowych regionów robią to trochę później. Samica składa jaja w odstępie dwóch dni, lecz zaczyna je wysiadywać już po złożeniu pierwszego. Dzięki temu, pisklęta wykluwają się stopniowo. Szybko rosną, jednak różnice między najstarszym a najmłodszym pisklęciem są widoczne. W przypadku braku pożywienia, pisklęta walczą między sobą i najmłodsze mogą zginąć z głodu. Pisklęta są w stanie latać po około miesiącu i wtedy kolonia rozpada się[6].
Status edytuj
IUCN uznaje żołnę szkarłatną za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2021). Liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako lokalnie pospolity wzdłuż dużych rzek w obrębie zasięgu lęgowego. BirdLife International ocenia trend liczebności populacji jako spadkowy. Do zagrożeń dla gatunku należą nadmierne polowania dla mięsa, podnoszenie się poziomu wody w jeziorach Kariba i Cahora Bassa, obsuwanie się brzegów spowodowane falami generowanymi przez szybkie motorówki oraz ciągłe zmiany poziomu wody w wyniku działalności zapór wodnych[2].
Przypisy edytuj
- ↑ Merops nubicus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Merops nubicus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Todies, motmots, bee-eaters. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-06-06]. (ang.).
- ↑ a b Carmine Bee-eater (Merops nubicus). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-15)]. (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Meropidae Rafinesque, 1815 - żołny - Bee-eaters (wersja: 2019-10-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-06-06].
- ↑ a b c praca zbiorowa, Encyklopedia zwierząt od A do Z. Ptaki, 1999.
- ↑ Sue McLaren i inni, Loess and Bee-Eaters II : The 'loess' of North Africa and the nesting behaviour of the Northern Carmine Bee-Eater (Merops nubicus Gmelin 1788), 20 lutego 2014, DOI: 10.1016/j.quaint.2014.01.040'] [dostęp 2023-01-27] (ang.).
- ↑ a b N. Bouglouan: Northern Carmine Bee-eater – Merops nubicus, Southern Carmine Bee-eater – Merops nubicoides. [w:] oiseaux-birds.com [on-line]. [dostęp 2020-06-06]. (ang.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).