Morawica (wapień)

górnojurajski wapień tuberoidowy wydobywany w Polsce

Morawica, wapień morawickigórnojurajski wapień tuberoidowy wydobywany w dwóch kamieniołomach w okolicach Morawicy, w gminie Morawica, w powiecie kieleckim, w województwie świętokrzyskim, w Polsce[1][2][3].

Mapa konturowa Polski, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Kopalnia wapienia Morawica”
Położenie na mapie Polski
wapień Morawica; widoczne belemnity, gąbki i szwy stylolitowe

W obrocie handlowym pojawia się także jako marmur Morawica lub marmur morawicki. Nazwa ta jest petrologicznie nieprawidłowa i związana jest z potocznym nazywaniem marmurami wapieni dających się łatwo polerować[1].

Ze względu na bardzo korzystne warunki eksploatacji, łatwość obróbki oraz dobre parametry fizyczne, należy do jednych najbardziej popularnych polskich kamieni dekoracyjnych[1][2].

Geneza, mineralogia i paleontologia

edytuj

Wapień Morawica powstał w głębokim (od kilkudziesięciu do kilkuset metrów p.p.m.) i ciepłym morzu podzwrotnikowym 160 mln lat temu, w oksfordzie. Głównym minerałem go budującym jest kalcyt, pochodzący ze zwapniałych szczątków gąbek (tuberoidów) i mikroorganizmów[2].

W wapieniu morawickim występują dobrze zachowane skamieniałości, cenione ze względów dekoracyjnych. Zaliczają się do nich[1][2][3]:

  • amonity – spiralnie zwinięte muszle,
  • belemnity – ciemne, o podłużnym kształcie,
  • gąbki – dobrze zachowane w postaci owalnych (bulastych) kształtów lub ich fragmentów, z pustką w środku (w miejscu dawnego spongocelu), stosunkowo często widoczne są pory; gorzej zachowane w postaci plamek i przebarwień; z rzadka widoczne są zachowane pojedyncze igły,
  • ramienionogi, otwornice, jeżowce – występują rzadko i przeważnie w fragmentach.

Epizodycznie w wapieniu morawickim można spotkać także szczątki kręgowców. Znaleziono tu czaszkę i zęby oftalmozaura. To unikalne znalezisko można oglądać w Muzeum Narodowym w Kielcach[2].

Rzadko występują w nim krzemienie[2].

Cechy fizyczne

edytuj

Struktura drobnokrystaliczna, tekstura zbita, bezładna[1].

Wapień Morawica w polerze dostępny jest w trzech odcieniach barwy beżowej: jasnym, średnim i ciemnym, stanowiących osobne odmiany handlowe[4]. Występują w nim szwy stylolitowe – cienkie, zygzakowate linie, będące świadectwem selektywnego rozpuszczania wapienia pod wpływem ciśnienia kierunkowego, w dawnych okresach geologicznych[1][2].

Parametry techniczne:

  • gęstość 2,64 g/cm³,
  • nasiąkliwość 1,03%,
  • wytrzymałość na ściskanie 152 MPa,
  • ścieralność 0,31 cm[5].

Historia

edytuj

Eksploatacja wapienia morawickiego sięga co najmniej XIX w., gdy wspomniał o niej Franciszek Maksymilian Sobieszczański. W ofercie Kieleckiej Fabryki Marmurów pojawił się na początku XX w., jednak początkowo nie był popularny, o czym świadczy brak profesjonalnego kamieniołomu i wydobycie go przez chłopów[2].

W 1921 powstała spółka Marmury Kieleckie posiadająca kamieniołom w Woli Morawickiej. W 1950 kopalnia wznowiła wydobycie przerwane w czasie II wojny światowej. W połowie XX w. wapień zdobył popularność. W 1967 rozpoznano nowe, znacznie większe złoże Morawica III[2].

Współcześnie złoże Wola Morawicka eksploatowane jest przez Kopalnię Wola Morawicka Sp. z o.o., natomiast złoże Morawica III przez Kopalnię Wapienia „Morawica” SA[2].

Zastosowanie

edytuj

Morawicę stosuje się w budownictwie jako kamień ozdobny, zazwyczaj wewnątrz budynków. Na zewnątrz nie jest chętnie stosowany, gdyż jego poler zanika pod wpływem warunków atmosferycznych[1]. Wytwarza się z niej także kruszywo[6], nawozy mineralne[7], wapno palone używane w cukrownictwie[8], sorbenty do odsiarczania spalin[9] oraz topnik w przemyśle hutniczym[10].

Przykłady zastosowania

edytuj
 
posadzka w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego w Krakowie (jasne płytki)

Elementy wykonane z wapienia morawickiego można odnaleźć w całej Polsce. Wybrane obiekty, w których wykorzystany był wapień Morawica[1]:

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f g h Świętokrzyskie marmury i wapienie – mały przewodnik po polskich zabytkach. surowce-naturalne.pl. [dostęp 2024-04-13]. (pol.).
  2. a b c d e f g h i j Morawica. Marmury kieleckie. [dostęp 2024-04-13]. (pol.).
  3. a b Wapień z Morawicy. Żywa Pleneta. [dostęp 2024-04-13]. (pol.).
  4. a b c d Marmur „Morawica”. Kopalnia Wapienia „Morawica” SA. [dostęp 2024-04-13]. (pol.).
  5. Atlas kamieni naturalnych dostępnych na rynku polskim. 2001, s. 20, 21. ISBN 83-86975-40-7.
  6. Drogownictwo. Kopalnia Wapienia „Morawica” SA. [dostęp 2024-04-13]. (pol.).
  7. Rolnictwo. Kopalnia Wapienia „Morawica” SA. [dostęp 2024-04-13]. (pol.).
  8. Cukrownictwo. Kopalnia Wapienia „Morawica” SA. [dostęp 2024-04-13]. (pol.).
  9. Energetyka. Kopalnia Wapienia „Morawica” SA. [dostęp 2024-04-13]. (pol.).
  10. Hutnictwo. Kopalnia Wapienia „Morawica” SA. [dostęp 2024-04-13]. (pol.).