Murasaki Shikibu

japońska pisarka i poetka

Murasaki Shikibu (jap. 紫式部 Murasaki Shikibu; ur. ok. 973–975, zm. ok. 1014) – pseudonim (imię opisowe) japońskiej pisarki i poetki z okresu Heian. Zaliczana jest do Trzydziestu Sześciu Mistrzyń Poezji. Jej imię zostało umieszczone w „Zbiorze z Ogury” (Ogura hyakunin-isshu, „Zbiór z Ogura – po jednym wierszu od stu poetów”), zbiorze stu najpiękniejszych wierszy wybranych z wcześniejszych antologii poetyckich, utworzonym najprawdopodobniej przez poetę Teika Fujiwarę (1162–1241)[1][2].

Murasaki Shikibu
紫式部
Ilustracja
Yoshitoshi Tsukioka (1839–1892),
Murasaki Shikibu (1876)
Data urodzenia

ok. 973-975

Data śmierci

ok. 1014

Narodowość

japońska

Język

japoński

Dziedzina sztuki

pisarka

Epoka

Heian (794–1185)

Muzeum artysty

Genji Monogatari Museum w Uji
(Uji-shi Genji Monogatari Myūjiamu)

Ważne dzieła

Genji monogatari, Murasaki Shikibu nikki

Wizerunek Murasaki Shikibu na karcie do gry uta-garuta (okres Edo)
Krzew murasakishikibu (Callicarpa japonica)

Życiorys

edytuj

Jej prawdziwe imię jest nieznane. Była córką uczonego konfucjanisty, arystokraty (bocznej gałęzi wpływowego rodu Fujiwara) i urzędnika administracji cesarskiej, Tametokiego Fujiwary (Fujiwara no Tametoki). Przyjmuje się, że jej imię pochodzi od jednej z jej bohaterek, Murasaki no Ue lub od koloru murasaki (fiolet)[a]. Natomiast shikibu[b] pochodzi od nazwy tytułu i stanowiska jej ojca, mistrza ceremonii w Ministerstwie Ceremonii (Shikibu-shō)[3]. Prawdopodobnie jej imię własne brzmiało Takako. W 998 roku wyszła za mąż za Nobutakę Fujiwara (Fujiwara no Nobutaka). Z małżeństwa tego miała jedno dziecko, córkę o imieniu Kenshi (znaną jako Daini no Sanmi), również znaną poetkę i jedną z Trzydziestu Sześciu Mistrzyń Poezji[1][2][4].

Od dzieciństwa miała kontakt z chińską i japońską poezją, gdyż jej przodkowie tradycyjnie mieli zainteresowania naukowe i artystyczne. Od około 1006 roku wraz z Ise no Taifu (1007, zm. po 1060; była jej bliską przyjaciółką), Akazome Emon (zm. po 1041) i Izumi Shikibu (975, zm. ok. 1027) służyła jako dama dworu cesarzowej Shōshi, małżonce cesarza Ichijō (980–1011)[1][2].

Twórczość

edytuj

Najwybitniejszym dziełem damy Murasaki jest Genji monogatari (源氏物語, Opowieść o Genjim), napisana najprawdopodobniej w 1008 roku. Jest ona uznawana za pierwszą powieść w literaturze światowej oraz największe dzieło starożytnej literatury japońskiej. Z 54 zwojów 42 są poświęcone tytułowemu księciu Hikaru Genji. Obejmuje zdarzenia z ok. 70 lat. Występuje w niej kilkaset postaci. Losy bohaterów opisane są na tle wydarzeń społecznych i politycznych. Dzięki temu dzieło jest przedmiotem nieustających badań historyków. Na całym świecie napisano już tysiące opracowań i prac naukowych nt. Genji monogatari[2].

Między rokiem 1008 i 1010 Murasaki spisywała też dziennik Murasaki Shikibu nikki (紫式部日記, Dziennik Murasaki Shikibu) zawierający opisy uroczystości dworskich i obserwacji życia arystokracji. Dzieło wypełnione jest osobistymi przeżyciami i refleksjami autorki.

W zbiorach Chokusen-shū (勅撰集, antologie cesarskie poezji japońskiej, tytuł skrócony) zamieszczono łącznie 59 poematów Murasaki[1][2].

Muzeum

edytuj

W mieście Uji, w południowej części prefektury Kioto, znajduje się Genji Monogatari Museum (Uji-shi Genji Monogatari Myūjiamu). Zostało ono otwarte w 1998 roku. Prezentowane są tam materiały dotyczące opowieści o księciu Genjim i życia dworu w okresie Heian.

Upamiętnienie

edytuj

Murasakishikibu (ムラサキシキブ, 紫式部, pięknotka japońska Callicarpa japonica)– wieloletni krzew liściasty, rośnie naturalnie w lasach całej Japonii. Najbardziej ozdobnym elementem rośliny są kuliste, fioletowe jagody zebrane w grona. Nazwa pochodzi od imienia autorki Genji monogatari[5][6].

W 2000 roku Bank Japonii wprowadził do obiegu nowy banknot o nominale 2000 jenów. Na jego rewersie umieszczono scenę z „Opowieści o Genjim” (zaczerpniętą ze zwoju Genji monogatari emaki) i fragment postaci Murasaki Shikibu (z Murasaki Shikibu nikki emaki)[7].

W 2012 roku parlament Japonii ustanowił dzień 1 listopada Dniem Klasyki (古典の日, Koten no Hi, ang. Classics Day) w celu promowania dzieł klasycznych. Dzień ten został wybrany przez komitet obchodów tysiąclecia Genji monogatari w 2008 roku. Przyjęto bowiem, że właśnie tego dnia przypada rocznica wzmianki o „Opowieści o Genjim” w „Dzienniku Lady Murasaki” (Murasaki shikibu nikki) w 1008 roku. Zgodnie z prawem klasyka obejmuje literaturę, muzykę, sztukę, sztuki sceniczne, styl życia oraz dzieła z dziedziny nauki i filozofii[8].

  1. Fiolet był w Japonii kolorem szat górnej części dwunastu klas urzędników, wyznaczonych przez księcia Shōtoku (574–622). Był to także kolor miłości, a zapach fioletowego murasaki (nawrot czerwonobłękitny, ang. purple gromwell) prezentował samo piękno.
  2. Ściślej nazwano ją Tō no Shikibu, gdzie „Tō” jest prawdopodobnie sinojapońskim czytaniem pierwszej części rodowego nazwiska Fujiwara, czyli „fuji” (藤, fioletowa glicynia japońska, Wisteria floribunda).

Przypisy

edytuj
  1. a b c d Eishi Hosoda, Andrew J. Pekarik: The Thirty-Six Immortal Women Poets. Nowy Jork: G. Braziller, 1991, s. 100. ISBN 978-0-8076-1256-9. OCLC 753117968. (ang.).
  2. a b c d e Mikołaj Melanowicz: Historia literatury japońskiej. Warszawa: PWN, 2012, s. 78-104, 148, 154. ISBN 978-83-01-17214-5.
  3. Bungo Murasakigusa (Purple Gromwell). The Oita Heritage (Agency for Cultural Affairs, Government of Japan), 2017. [dostęp 2022-04-27]. (ang.).
  4. Richard Medhurst: Murasaki Shikibu: A Thousand Years of Anonymous Fame. Nippon Communications Foundation, 2019. [dostęp 2019-11-28]. (ang.).
  5. Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary. Tokyo: Kenkyusha Limited, 1991, s. 1152. ISBN 4-7674-2015-6.
  6. Martyna Cieślińska: Pięknotka japońska - Callicarpa japonica. Grupa ZPR Media, 2020. [dostęp 2022-04-28]. (pol.).
  7. Bank of Japan Notes and Coins Currently Issued. Bank of Japan. [dostęp 2022-04-29]. (ang.).
  8. 古典の日について. 文化庁, 2013. [dostęp 2022-05-03]. (jap.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj