Netsuke (jap. 根付) – miniaturowe rzeźby używane w Japonii od około XV wieku, umieszczane na końcu sznura, na którym mocowano do pasa kimona woreczek, służący do noszenia drobnych przedmiotów lub inrō (ozdobny pojemnik na leki lub osobistą pieczęć)[1].

Netsuke przy pasie kimona
Netsuke

Tradycyjny japoński strój nie posiadał kieszeni. Drobne przedmioty osobiste kobiety chowały w rękawach, mężczyźni przewieszali na sznurze u pasa (obi), którym przewiązywali kimono[2]. Były one chowane w woreczkach lub ozdobnych puzderkach nazywanych inrō.

Netsuke były wyrabiane z różnych materiałów: drewna, kości słoniowej, bursztynu, koralu, ceramiki, kute w metalu[2]. W czasie największego rozkwitu miniaturowe rzeźby wytwarzano głównie z materiałów lekkich, poza kością słoniową często wykorzystywano rogi i kości zwierząt, drewno, łupiny orzechów, koral, szylkret, lakę[3].

Istnieje kilka rodzajów netsuke:

  • katabori (najbardziej popularne) – przedstawienia ludzi i zwierząt, trójwymiarowa rzeźba;
  • manjū – przypominające guziki lub owalne, spłaszczone ciasteczko o tej samej nazwie;
  • sashi – podłużne;
  • kagamibuta – w kształcie płaskiego pojemniczka zamkniętego metalową płytką[3].

Rys historyczny

edytuj

W XVII wieku zaczęto wytwarzać je na dużą skalę[4], początkowo proste, w formie breloka.

W XVIII wieku w Japonii zaznaczył się wpływ sztuki chińskiej widoczny zarówno w rodzaju materiałów, jak i doborze tematów. Zaczęto stosować kość słoniową, rzeźbiono figurki taoistyczne, buddyjskie, chińskich i holenderskich kupców. Netsuke z tego okresu były dość duże (ok. 15 cm.)[3].

Największy rozkwit netsuke nastąpił w XIX wieku[2]. Rozmiary miniaturowych rzeźb uległy zmniejszeniu do kilku centymetrów, chińskie tematy ustąpiły miejsca tematyce typowo japońskiej. Zaczęły powstawać rzeźby przedstawiające rzemieślników, kupców, scenki rodzajowe, wiele postaci pochodziło z legend, mitów, także historii. Popularne były miniaturki zwierząt, głównie: ryby, gady, płazy, owady, ptaki, rośliny, owoce, grzyby itp. Tematami wykorzystywanymi w rzeźbach były także znaki zodiaku oraz odtwarzano maski teatralne w miniaturowej formie[3]. Netsuke stały się bardziej humorystyczne, satyryczne[2].

Rzeźbiarze netsuke pracowali w różnych miastach: Kioto, Edo (Tokio), Osaka, Nagoja.
Początkowo byli to amatorzy, wyroby rzadko były podpisywane, co wynikało również z tradycji anonimowości w japońskiej sztuce i rzemiośle. W połowie okresu Edo zaczęło się to zmieniać[3]. W XIX wieku wyspecjalizowani artyści sygnowali swoje rzeźby[2].
W drugiej połowie XIX wieku zapotrzebowanie na netsuke w Japonii było dużo mniejsze za względu na upowszechniający się strój europejski. Pojawiła się natomiast moda na netsuke wśród cudzoziemców. Stały się przedmiotami artystycznymi kupowanymi dla celów dekoracyjnych i kolekcjonerskich[3].

Zobacz też

edytuj


Przypisy

edytuj
  1. Koh Masuda: Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary. Tokyo: Kenkyusha Ltd., 1991, s. 1217. ISBN 4-7674-2015-6.
  2. a b c d e Sztuka świata. T. 17. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, ISBN 978-83-213-4726-4.
  3. a b c d e f Małgorzata Martini: Rzeźba w Sztuka japońska w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie Fundacja Kyoto-Kraków Andrzeja Wajdy i Krystyny Zachwatowicz, 1994
  4. Kubalska-Sulkiewicz Krystyna, Bielska-Łach Monika, Manteuffel-Szarota Anna: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007