Oni (książka Teresy Torańskiej)
Oni – książka, zawierająca zbiór wywiadów przeprowadzonych w latach 1980–1984 przez Teresę Torańską z komunistycznymi dygnitarzami okresu Polski Ludowej, sprawującymi władzę w latach 40. i 50. XX wieku[1].
Autor | |||
---|---|---|---|
Tematyka |
historia Polski po 1945 r. | ||
Typ utworu |
zbiór wywiadów | ||
Data powstania |
1980-1984 | ||
Wydanie oryginalne | |||
Miejsce wydania | |||
Język | |||
Data wydania | |||
Wydawca | |||
|
Przetłumaczono ją na kilkanaście języków. Znajduje się wśród lektur dla studentów nauk społecznych i politycznych uczelni w kilku krajach[2][3].
Wydania
edytujKsiążka została wydana po raz pierwszy w 1985 r. (Copyright 1984) w tzw. drugim obiegu przez Wydawnictwo Przedświt. Słowo wstępne do książki, pt. W oczach komunistów, pod pseudonimem Jan Bujnowski, napisała Krystyna Kersten[4]. W tym samym roku w Londynie wydawnictwo Aneks opublikowało wydanie emigracyjne, przygotowane przez Ninę Smolar, w którym rozszyfrowano pseudonimy i dodano indeks nazwisk[5]. Edycja ta stała się podstawą wydań zagranicznych[3].
W latach 1985–1988 ukazało się wiele kolejnych wydań podziemnych, opublikowanych m.in. przez Krakowskie Towarzystwo Wydawnicze, Wydawnictwo Myśl, Oficynę Wydawniczą Gdańsk[6].
W oficjalnym obiegu ukazała się w 1989 r. nakładem Agencji Omnipress. Wydanie to miało inną kolejność wywiadów i nowy wstęp prof. Kersten pt. Kłopoty ze świadkami historii. Jako że istniał jeszcze Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, ocenzurowany został wywiad ze Stefanem Staszewskim, gdzie w dziesięciu miejscach tekstu oznaczono interwencję cenzury. Rok później, w drugim krajowym wydaniu, układ został zachowany, ale na końcu książki dodano wszystkie fragmenty wycięte przez cenzurę[6].
W wydaniu z 1997 r., opublikowanym nakładem Świata Książki, dodano następne dwa wywiady: z Celiną Budzyńską i Leonem Kasmanem[1]. Książka została bogato zilustrowana zdjęciami, otrzymanymi od rodzin działaczy okresu PRL[3].
Bohaterowie wywiadów
edytujKolejność w pierwszym wydaniu (1985)
edytuj- Edward Ochab (maj – październik 1981),
- Roman Werfel (czerwiec – listopad 1982),
- Stefan Staszewski (1982),
- Wiktor Kłosiewicz (styczeń 1981),
- Leon Chajn (kwiecień 1981),
- Julia Minc (grudzień 1983),
- Jakub Berman (kwiecień 1982 – kwiecień 1984).
Kolejność w pierwszym oficjalnym wydaniu (1989)
edytuj- Jakub Berman,
- Edward Ochab,
- Wiktor Kłosiewicz,
- Roman Werfel,
- Leon Chajn,
- Stefan Staszewski,
- Julia Minc (jako Julia Mincowa).
Kolejność w wydaniu Świata Książki (1997)
edytuj- Celina Budzyńska,
- Edward Ochab,
- Roman Werfel,
- Stefan Staszewski,
- Wiktor Kłosiewicz,
- Leon Chajn,
- Julia Minc,
- Jakub Berman,
- Leon Kasman.
Geneza książki
edytujPierwszym rozmówcą autorki był Wiktor Kłosiewicz, którego numer, jako jedynego, znalazła w warszawskiej książce telefonicznej. Następnie dziennikarz Wojciech Giełżyński przekazał Torańskiej numer telefonu Leona Chajna. Potem rozmówcy kontaktowali autorkę z kolejnymi interlokutorami[3].
Pierwsze wywiady Teresa Torańska przeprowadziła w okresie legalnego istnienia NSZZ „Solidarność” (1981): rozmowy z Wiktorem Kłosiewiczem, Edwardem Ochabem i Jerzym Morawskim (nie ukazał się w książce) opublikowane zostały jesienią 1981 w tygodniku „Polityka”, rozmowa z Leonem Chajnem ukazała się w miesięczniku „Kontrasty”. Pozostałe rozmowy zostały przeprowadzone podczas stanu wojennego[7].
Na rozmowy z Torańską nie zgodzili się Stanisław Radkiewicz i Zenon Kliszko[3]. Mimo spotkania nie doszło do wywiadu z Mieczysławem Moczarem. Autorka z kolei nie zdecydowała się na rozmowę z Władysławem Gomułką[8].
Autorka skoncentrowała się na okresie do 1956, wobec czego część materiałów z wywiadów przeprowadzanych w tym czasie, a dotyczących okresu późniejszego, ukazało się w książce Aneks, wydanej już po śmierci autorki, w 2015 r. Jej rozmówcami byli kolejni działacze okresu PRL: Jerzy Morawski, Artur Starewicz i Walenty Titkow oraz osoby niebędące prominentnymi członkami establishmentu: Artur Hajnicz, Jerzy Pomianowski i Samuel Sandler[9][10].
Kontynuacje
edytujPo sukcesie książki Oni Teresa Torańska wydała kilka kolejnych zbiorów rozmów z ważnymi osobami życia publicznego:
- My (1994, wywiady z politykami obozu solidarnościowego o klęsce wyborczej roku 1993)
- Byli (2006, wywiady z prominentnymi politykami ostatnich lat PRL)
- Są. Rozmowy o dobrych uczuciach (2007)
- Jesteśmy. Rozstania '68 (2008)
Nagrody
edytujKsiążka została nagrodzona Nagrodą Solidarności Pracowników Wydawnictw za najlepszą książkę polskiego autora wydaną w obiegu nieoficjalnym w 1986 oraz Nagrodą Polskiego PEN Clubu im. Ksawerego Pruszyńskiego w 1999[2][11].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Sławomir Stępień: Dziennik jako źródło do badania historii PRL : na przykładzie „Dzienników politycznych” Mieczysława F. Rakowskiego. Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych. [dostęp 2018-02-07].
- ↑ a b Janusz R. Kowalczyk: Teresa Torańska. culture.pl, 2016-07-27. [dostęp 2018-01-25].
- ↑ a b c d e Wstęp do wydania iSource z 2012 r.
- ↑ Profesor Krystyna Kersten 25-05-1931 – 10-07-2008 (Lat 77). InMemoriam.com. [dostęp 2018-01-26].
- ↑ Notka na stronie wydawniczej wydania londyńskiego: „Pierwsze wydanie: Przedświt, Warszawa 1985. Drugie wydanie: Wydawnictwo Aneks, Londyn 1985”
- ↑ a b Polskie wydawnictwa niezależne 1976-1989. Druki zwarte: To — Tp. Muzeum Wolnego Słowa. [dostęp 2018-02-07].
- ↑ Notka na ostatniej kartce wydania londyńskiego.
- ↑ Rafał Kalukin: Nasz ostatni wywiad z Teresą Torańską. Newsweek Polska, 2013-01-02. [dostęp 2018-01-26].
- ↑ Andrzej Friszke: Przedmowa. W: Teresa Torańska: Aneks. Warszawa: Świat Książki, 2015. ISBN 978-83-7943-845-7.
- ↑ Aneks Torańska Teresa. empik.com. [dostęp 2018-02-07].
- ↑ Nagroda im. Ksawerego Pruszyńskiego. [w:] Polski PEN Club [on-line].