Wikipedia

Oradea

miasto w Rumunii

Oradea (węg. Nagyvárad[1]) – miasto w Rumunii w okręgu Bihor, stolica krainy historycznej Kriszana. Miasto liczy, zgodnie ze spisem ludności z 2002 roku, 206 614 mieszkańców. Natomiast liczba mieszkańców całego zespołu miejskiego wynosi ok. 241 tys. Oradea należy do najlepiej rozwiniętych miast w Rumunii. Merem miasta jest Ilie Bolojan.

Oradea
Nagyvárad
ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Rumunia

Okręg

Bihor

Mer

Ilie Bolojan

Powierzchnia

115,56 km²

Wysokość

102–249 m n.p.m.

Populacja
• liczba ludności


183 105
(1 grudnia 2021)

Nr kierunkowy

02-59

Kod pocztowy

3700

Tablice rejestracyjne

BH

Podział miasta

6 dzielnic

Położenie na mapie okręgu Bihor
Mapa konturowa okręgu Bihor, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Oradea”
Położenie na mapie Rumunii
Mapa konturowa Rumunii, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Oradea”
Ziemia47°03′N 21°56′E/47,050000 21,933333
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Nazwa miasta w różnych językach[2]:

Geografia edytuj

Miasto położone jest w pobliżu granicy z Węgrami (13 km) nad rzeką Crișul Repede (Szybki Keresz).

Historia edytuj

Miasto pod łacińską nazwą Varadinum istniało tutaj z pewnością już w XI stuleciu. W 1093 r. król węgierski Władysław I Święty doprowadził do powstania tutaj biskupstwa. Miasto stało się jednym z ważniejszych grodów Królestwa Węgier, a jego katedra miejscem pochówku królów.

 
Miasto w XVII w.

Rozwój miasta zahamowało jego zniszczenie podczas najazdu mongolskiego w 1241 r. Oradea długo odzyskiwała dawne znaczenie. W mieście pracował Georg von Peurbach, skutkiem czego była Tabula Varadiensis. Od 1445 biskupem Waradynu był Jan Vitéz, protektor Grzegorza z Sanoka. W 1541 znalazła się w granicach Wschodniego Królestwa Węgier, które w 1570 r. zostało przekształcone w Księstwo Siedmiogrodu, zależne od Imperium Osmańskiego. Od XVIII wieku – już w granicach monarchii Habsburgów – zaczęła odzyskiwać swą świetność. To wówczas wiedeński architekt Franz Anton Hillebrandt zaprojektował przebudowę miasta w stylu barokowym. Rozkwit przyniósł miastu wiek XIX, gdy węgierski Nagyvárad stał się ważnym centrum gospodarczym i kulturalnym.

 
Teatr

Po rozpadzie Austro-Węgier Oradea znalazła się w granicach Rumunii, mimo iż większość stanowili w niej Węgrzy (w 1910 91,1%, w 1919 62%). Po drugim arbitrażu wiedeńskim miasto powróciło do Węgier w 1940, ale w wyniku traktatu paryskiego ponownie znalazło się w granicach Rumunii w 1947 (faktycznie od października 1944, po zdobyciu miasta przez Armię Czerwoną).

Gospodarka edytuj

Przez wieki Oradea należała do najbogatszych miast Węgier. Po roku 1989, w Oradei doszło do szerokich zmian ekonomicznych, które dotyczyły głównie sektora usług, ze względu na znaczący rynek konsumencki.

Bezrobocie w Oradei wynosi ok. 6% i jest nieco mniejsze niż średnia krajowa, jednak większe niż w całym regionie Bihor (ok. 2%). Miasto wytwarza ok. 63% całej produkcji przemysłowej regionu Bihor, chociaż zamieszkuje je zaledwie 34,5% mieszkańców regionu.

Główne działy gospodarki to:

  • przemysł meblowy
  • przemysł tekstylny i odzieżowy
  • przemysł obuwniczy
  • przemysł spożywczy

W roku 2003, w Oradei powstał pierwszy hipermarket – Lotus Market.

W miejscowości jest stacja kolejowa Oradea.

Demografia edytuj

Wybrane zabytkowe świątynie
 
Katedra katolicka pw. Wniebowzięcia NMP i pomnik króla Węgier Władysława I Świętego
 
Kościół św. Ducha
 
Kościół norbertanów
 
Kościół katolicki w twierdzy
 
Katedra św. Mikołaja
 
Kościół reformowany
 
Kościół i klasztor kapucynów
 
Synagoga

Rys historyczny edytuj

  • 1910: 69 000 (narodowość rumuńska: 5.6%, narodowość węgierska: 91.10%)
  • 1920: 72 000 (R: 5%, W: 92%)
  • 1930: 90 000 (R: 25%, W: 67%)
  • 1966: 122 634 (R: 46%, W: 52%)
  • 1977: 170 531 (R: 53%, W: 45%)
  • 1992: 222 741 (R: 64%, W: 34%)

Stan obecny edytuj

Skład etniczny według spisu z 2002 roku[11]:

Dzielnice edytuj

 
Dzielnice Oradei

Od stycznia 2011 miasto jest podzielone na następujące dzielnice (rum. cartiere)[12]:

  • Calea Aradului
  • Ioșia
  • Ioșia-Nord
  • Decebal-Dacia
  • Rogerius
  • Nicolae Iorga
  • Gheorghe Doja
  • Dragoș Vodă
  • Mihai Eminescu
  • Seleuș
  • Nufărul
  • Nicolae Grigorescu
  • Calea Sântandrei
  • Ioșia-Sud
  • Zona Industrială Vest
  • Episcopia Bihor
  • Oncea
  • Podgoria
  • Tokai
  • Zona Industrială Est

Transport edytuj

 
ULF w Oradei
Osobny artykuł: Tramwaje w Oradei.

Komunikację w Oradei zapewnia przedsiębiorstwo OTL. Składają się na nią 3 linie tramwajowe (1R, 1N, 2, 3R, 3N) i większa liczba linii autobusowych. W mieście znajdują się 3 dworce kolejowe; Główny, Wschodni (Est) i Zachodni (Vest). Vest mieści się w dzielnicy Ioșia, a dworzec główny (zwany też po prostu Oradea) mieści się w centrum miasta, koło dzielnicy Vie.

Architektura edytuj

 
Ratusz

Architektura Oradei jest mieszanką między budowlami ery socjalistycznej oraz barokową i secesyjną architekturą z czasów monarchii austro-węgierskiej. Po upadku reżimu Ceaușescu doszło do znacznych zaniedbań, jednak od roku 2002, kiedy Rumunia weszła w okres boomu gospodarczego doprowadzono do renowacji zabytkowej architektury.

Zabytki i turystyka edytuj

 
Twierdza z lotu ptaka
 
Pałac biskupów rzymskokatolickich
 
Pomnik króla Węgier Władysława I Świętego
 
Hotel Vulturul Negru (Czarny Orzeł) – przykład secesyjnej architektury

Główne atrakcje turystyczne to zabytkowe centrum miasta oraz uzdrowiska Băile Felix i Băile 1 Mai, położone w pobliżu miasta.

Sport edytuj

 
Stadion Iuliu Bodola w Oradei

W mieście tym swoją siedzibę ma klub piłkarski FC Bihor Oradea, który został założony w 1958 roku jako Crișul Oradea. W 1961 roku klub po raz pierwszy w swojej historii awansował do drugiej ligi rumuńskiej. W 1963 roku wygrał te rozgrywki i wywalczył historyczny awans do pierwszej ligi Rumunii. W 2003 roku został wicemistrzem drugiej ligi i wygrywając baraż z Oțelulem Gałacz powrócił do pierwszej ligi. W 2004 roku był ostatni w Divizii A i znów został zdegradowany do drugiej ligi.

Miasta partnerskie edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Nazwa przyjęta jako druga urzędowa, obok rumuńskiej, w 2001: Hotărâre pentru aprobarea Normelor de aplicare a dispozițiilor privitoare la dreptul cetățenilor aparținând unei minorități naționale de a folosi limba maternă în administrația publică locală, cuprinse în Legea administrației publice locale nr. 215/2001. Monitorul Oficial al Românei, Anul XIII, Nr. 781, 7 decembrie 2001.
  2. ↑ Großwardein/Oradea. [w:] OME-Lexikon [on-line]. ome-lexikon.uni-oldenburg.de. [dostęp 2017-01-27]. (niem.).
  3. ↑ Mapa Kraje Korony Węgierskiej Ed. Hözla geogr. zakład w Wiedniu. W atlasie geograficznym wyd. 1893 nakładem „Wędrowca” w Warszawie.
  4. ↑ S. Orgelbranda Encyklopedja powszechna z ilustracjami i mapami, T. 15, s. 138, Warszawa 1903.
  5. ↑ Łukasz Galusek, Alexandru Dumitru, Tomasz Poller Transylwania Twierdza rumuńskich Karpat Wydawnictwo Bezdroża, Kraków 2002.
  6. ↑ Wielka Encyklopedia Powszechna PWN tom 8, 1966 str 274.
  7. ↑ Vide ad. 2.
  8. ↑ Oradia Mare. Bustul M.S. Regelui Ferdinand I. | Képeslapok | Hungaricana. postcards.hungaricana.hu. [dostęp 2015-08-23].
  9. ↑ Oradea. www.bionature.ro. [dostęp 2015-08-23].
  10. ↑ Two Jews Are Killed in Riots at Oradia Mare. [dostęp 2015-08-23].
  11. ↑ Structura Etno-demografică a României.
  12. ↑ Se delimitează cartierele din Oradea. 2011-19-01. [dostęp 2023-01-02]. (rum.).
  13. ↑ Oradea – Rumunia.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Oradea&oldid=73171397”