Orzeł cesarski
Orzeł cesarski (Aquila heliaca) – gatunek dużego ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae).
| ||
Aquila heliaca[1] | ||
Savigny, 1809 | ||
![]() | ||
Systematyka | ||
Domena | eukarionty | |
Królestwo | zwierzęta | |
Typ | strunowce | |
Podtyp | kręgowce | |
Gromada | ptaki | |
Podgromada | Neornithes | |
Infragromada | ptaki neognatyczne | |
Rząd | szponiaste | |
Rodzina | jastrzębiowate | |
Podrodzina | jastrzębie | |
Plemię | Accipitrini | |
Rodzaj | Aquila | |
Gatunek | orzeł cesarski | |
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | ||
![]() | ||
Zasięg występowania | ||
![]() letnie lęgowiska przeloty zimowiska siedliska całoroczne |
WystępowanieEdytuj
Zamieszkuje szeroki pas stepów strefy umiarkowanej od południowo-wschodniej Europy (liczniej na Ukrainie), Bliski Wschód po Azję Środkową i jezioro Bajkał. Wędrówki nie są dalekie. Zimuje w Afryce, na Bliskim i Środkowym Wschodzie, Indiach i Chinach. Populacja europejska liczy sobie 320-370 par lęgowych.
- Do Polski zalatuje sporadycznie przeważnie w kwietniu i maju, a rzadziej jesienią (do końca 2017 roku obserwowany łącznie 65 razy, głównie na południu kraju[3]), pomimo że gniazduje u naszych południowych sąsiadów[4]. W Europie Środkowej pary lęgowe występują tylko na Węgrzech i Słowacji w liczbie 65–85 par, która się powoli zwiększa.
Dawniej do tego gatunku zaliczano też orły występujące na Półwyspie Iberyjskim, których izolowane populacje występują na Półwyspie Iberyjskim i w Maroku. Obecnie wydzielane w osobny gatunek – orła iberyjskiego (Aquila adalberti).
Zapis kopalny potwierdza jego istnienie już w plejstocenie. Skamieniałości orła cesarskiego odkryto w osadach ze środkowego plejstocenu w Austrii i Azerbejdżanie oraz w osadach z późnego plejstocenu w Austrii, Szwajcarii, na Węgrzech, w Rumunii i w Gruzji. W Polsce jego skamieniałości odkryto w Jaskini na Biśniku[5].
CharakterystykaEdytuj
Cechy gatunkuEdytuj
Zdecydowane ubarwienie odróżnia go od innych orłów, choć obserwator musi zobaczyć zestaw charakterystycznych cech w upierzeniu. Podobny do nieco większego orła przedniego, ale ma szersze i duże skrzydła i krótszy ogon. Samice znacznie większe od samców, jednak między płciami nie ma różnic w ubarwieniu. Wierzch ciała ciemnobrunatny, podobnie w tym skrzydła i tułów, spód nieco jaśniejszy. Na potylicy i karku płowa, żółta plama, białe nieregularne plamy na barkach. Ogon szary i wąski, na jego końcu szeroki ciemny pas. Dziób ciemny, szpony żółte. Podobnie jak inne orły (a w odróżnieniu od bielików łowiących swe ofiary również w wodzie), jego skok jest opierzony aż po palce. U młodych brak białych plam na barkach, a całe upierzone są w kolorze ochry (jasnobrązowym). Poza tym na piersi i brzuchu widać kreskowanie z jasnym klinem na lotkach I rzędu, u nasady ogona widnieje kremowa plama. Każde pierzenie zwiększa ilość piór ciemnych, a po 3–4 latach są już ubarwione jak ptaki dorosłe. Gdy szybuje, długie skrzydła trzyma poziomo wyprostowane lub lekko wyciąga i unosi lotki ku przodowi, natomiast w locie ślizgowym są one lekko uniesione. W czasie szybowania ma często złożony ogon.
Wymiary średnieEdytuj
- dł. ciała
- ok. 72–84 cm
- rozpiętość skrzydeł
- 180–215 cm
- waga
- ok. 2,5–4,5 kg
BiotopEdytuj
To gatunek południowy. Jego środowiskiem jest step, lasostep, półpustynie z zaroślami saksaułu, tereny otwarte graniczące ze starymi drzewostanami – żeruje na polach uprawnych i stepach. Spotkać go można głównie na wyżynach. Orły mogą lęgnąć się zarówno w lasach łęgowych, grądowych, jak i w górskich lasach świerkowych. Nie występuje wysoko w górach, ani gęstych lasach.
Okres lęgowyEdytuj
GniazdoEdytuj
Gniazdo ulokowane na dużym, samotnym drzewie, może być widoczne z dużej odległości. Gniazda znajdują się na różnej wysokości nad poziomem morza. Mogą być nawet na klifie albo na wysokim krzewie. Tworzą platformę z korzeni i patyków.
JajaEdytuj
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu 2 do 3 białych jaj nakrapianych na brązowo.
Wysiadywanie i opieka nad młodymiEdytuj
Jaja wysiadywane są przez okres około 42–45 dni. Gdy dorosłe ptaki je opuszczają przykrywają jaja, a gdy są młode to kładą na nie gałązki, co ma chronić je przed drapieżnikami. Młode wykluwają się w odstępach kilkudniowych. Te słabsze i młodsze często jest zjadane przez starsze pisklę lub ginie z głodu. Pisklęta opuszczają gniazdo po ponad 2 miesiącach – po 60–70 dniach są samodzielne.
PożywienieEdytuj
Małe i średniej wielkości ssaki, padlina, nawet gdy jest już mocno rozłożona, a również gady, duże owady i ptaki oraz ich pisklęta, które lęgną się na ziemi. Poluje na otwartych przestrzeniach preferując niziny. Ofiar wypatruje w czasie swojego krążącego lotu patrolowego lub też chodząc po ziemi. Łapie zwierzynę o rozmiarach właściwych dla swoich rozmiarów, np. gryzonie (susły i chomiki), dzikie króliki, zające, ptaki krukowate.
OchronaEdytuj
W Polsce objęty ochroną gatunkową, podobnie jak w innych krajach, gdzie występuje. W Europie jest zagrożony wyginięciem, jego zasięg skurczył się. Jest pewną prawidłowością fakt, że wraz ze wzrostem działalności człowieka i jego wpływu na środowisko zmniejszała się liczebność populacji orłów. Na wielu obszarach orły wyginęły, na innych przenosiły się z nizin na bardziej niedostępne tereny górskie, gdzie niewielkie populacje przetrwały do dziś. W ostatnich dziesięcioleciach XX wieku rozpoczęto wdrażanie bardziej wzmożonej ochrony orłów, czego skutkiem jest wzrost ich liczby i wracanie na pierwotne obszary lęgowe. Najbardziej szkodzi mu niszczenie naturalnych siedlisk, obniżenie liczebności populacji małych ssaków oraz prześladowania ze strony człowieka.
- Orzeł cesarski należy do tej grupy orłów, od których wziął się podziw człowieka dla jego majestatycznego wyglądu i przez to umieszczanie tych ptaków na samej górze ptasiej hierarchii.
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Aquila heliaca, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ Aquila heliaca, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
- ↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 34. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2017. „Ornis Polonica”. 59, s. 119–153, 2018.
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP „pro Natura”, 2003, s. 244. ISBN 83-919626-1-X.
- ↑ Teresa Tomek, Zbigniew M. Bocheński, Paweł Socha i Krzysztof Stefaniak. Continuous 300,000-year fossil record: changes in the ornithofauna of Biśnik Cave, Poland. „Palaeontologia Electronica”. 15 (1), s. 2A, 2012 (ang.).
BibliografiaEdytuj
- Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.