Orzeł cesarski

Orzeł cesarski (Aquila heliaca) – gatunek dużego ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae).

Orzeł cesarski
Aquila heliaca
Savigny, 1809
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	szponiaste
Rodzina	jastrzębiowate
Podrodzina	jastrzębie
Plemię	Accipitrini
Rodzaj	Aquila
Gatunek	orzeł cesarski
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
narażony na wyginięcie
Zasięg występowania
letnie lęgowiska      przeloty      zimowiska      siedliska całoroczne

Występowanie

Zamieszkuje szeroki pas stepów strefy umiarkowanej od południowo-wschodniej Europy (liczniej na Ukrainie), Bliski Wschód po Azję Środkową i jezioro Bajkał. Wędrówki nie są dalekie. Zimuje w Afryce, na Bliskim i Środkowym Wschodzie, Indiach i Chinach. Populacja europejska liczy sobie 320-370 par lęgowych.

Do Polski zalatuje sporadycznie przeważnie w kwietniu i maju, a rzadziej jesienią (do końca 2017 roku obserwowany łącznie 65 razy, głównie na południu kraju), pomimo że gniazduje u naszych południowych sąsiadów. W Europie Środkowej pary lęgowe występują tylko na Węgrzech i Słowacji w liczbie 65–85 par, która się powoli zwiększa.

Dawniej do tego gatunku zaliczano też orły występujące na Półwyspie Iberyjskim, których izolowane populacje występują na Półwyspie Iberyjskim i w Maroku. Obecnie wydzielane w osobny gatunek – orła iberyjskiego (Aquila adalberti).

Zapis kopalny potwierdza jego istnienie już w plejstocenie. Skamieniałości orła cesarskiego odkryto w osadach ze środkowego plejstocenu w Austrii i Azerbejdżanie oraz w osadach z późnego plejstocenu w Austrii, Szwajcarii, na Węgrzech, w Rumunii i w Gruzji. W Polsce jego skamieniałości odkryto w Jaskini na Biśniku.

Charakterystyka

Cechy gatunku

Charakterystyczny kark orła cesarskiego

Orzeł cesarski (ilustracja)

Zdecydowane ubarwienie odróżnia go od innych orłów, choć obserwator musi zobaczyć zestaw charakterystycznych cech w upierzeniu. Podobny do nieco większego orła przedniego, ale ma szersze i duże skrzydła i krótszy ogon. Samice znacznie większe od samców, jednak między płciami nie ma różnic w ubarwieniu. Wierzch ciała ciemnobrunatny, podobnie w tym skrzydła i tułów, spód nieco jaśniejszy. Na potylicy i karku płowa, żółta plama, białe nieregularne plamy na barkach. Ogon szary i wąski, na jego końcu szeroki ciemny pas. Dziób ciemny, szpony żółte. Podobnie jak inne orły (a w odróżnieniu od bielików łowiących swe ofiary również w wodzie), jego skok jest opierzony aż po palce. U młodych brak białych plam na barkach, a całe upierzone są w kolorze ochry (jasnobrązowym). Poza tym na piersi i brzuchu widać kreskowanie z jasnym klinem na lotkach I rzędu, u nasady ogona widnieje kremowa plama. Każde pierzenie zwiększa ilość piór ciemnych, a po 3–4 latach są już ubarwione jak ptaki dorosłe. Gdy szybuje, długie skrzydła trzyma poziomo wyprostowane lub lekko wyciąga i unosi lotki ku przodowi, natomiast w locie ślizgowym są one lekko uniesione. W czasie szybowania ma często złożony ogon.

Wymiary średnie

dł. ciała

ok. 72–84 cm

rozpiętość skrzydeł

180–215 cm

waga

ok. 2,5–4,5 kg

Biotop

To gatunek południowy. Jego środowiskiem jest step, lasostep, półpustynie z zaroślami saksaułu, tereny otwarte graniczące ze starymi drzewostanami – żeruje na polach uprawnych i stepach. Spotkać go można głównie na wyżynach. Orły mogą lęgnąć się zarówno w lasach łęgowych, grądowych, jak i w górskich lasach świerkowych. Nie występuje wysoko w górach, ani gęstych lasach.

Okres lęgowy

Gniazdo

Gniazdo ulokowane na dużym, samotnym drzewie, może być widoczne z dużej odległości. Gniazda znajdują się na różnej wysokości nad poziomem morza. Mogą być nawet na klifie albo na wysokim krzewie. Tworzą platformę z korzeni i patyków.

Jajo

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu 2 do 3 białych jaj nakrapianych na brązowo.

Wysiadywanie i opieka nad młodymi

Jaja wysiadywane są przez okres około 42–45 dni. Gdy dorosłe ptaki je opuszczają przykrywają jaja, a gdy są młode to kładą na nie gałązki, co ma chronić je przed drapieżnikami. Młode wykluwają się w odstępach kilkudniowych. Te słabsze i młodsze często jest zjadane przez starsze pisklę lub ginie z głodu. Pisklęta opuszczają gniazdo po ponad 2 miesiącach – po 60–70 dniach są samodzielne.

Orzeł cesarski w niewoli

Pożywienie

Małe i średniej wielkości ssaki, padlina, nawet gdy jest już mocno rozłożona, a również gady, duże owady i ptaki oraz ich pisklęta, które lęgną się na ziemi. Poluje na otwartych przestrzeniach preferując niziny. Ofiar wypatruje w czasie swojego krążącego lotu patrolowego lub też chodząc po ziemi. Łapie zwierzynę o rozmiarach właściwych dla swoich rozmiarów, np. gryzonie (susły i chomiki), dzikie króliki, zające, ptaki krukowate.

Ochrona

W Polsce objęty ochroną gatunkową, podobnie jak w innych krajach, gdzie występuje. W Europie jest zagrożony wyginięciem, jego zasięg skurczył się. Jest pewną prawidłowością fakt, że wraz ze wzrostem działalności człowieka i jego wpływu na środowisko zmniejszała się liczebność populacji orłów. Na wielu obszarach orły wyginęły, na innych przenosiły się z nizin na bardziej niedostępne tereny górskie, gdzie niewielkie populacje przetrwały do dziś. W ostatnich dziesięcioleciach XX wieku rozpoczęto wdrażanie bardziej wzmożonej ochrony orłów, czego skutkiem jest wzrost ich liczby i wracanie na pierwotne obszary lęgowe. Najbardziej szkodzi mu niszczenie naturalnych siedlisk, obniżenie liczebności populacji małych ssaków oraz prześladowania ze strony człowieka.

Orzeł cesarski należy do tej grupy orłów, od których wziął się podziw człowieka dla jego majestatycznego wyglądu i przez to umieszczanie tych ptaków na samej górze ptasiej hierarchii.

Zobacz też

• ptaki Polski

Bibliografia

• Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
• Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.