Perytecjum lub otocznia (łac. perythecium), w l.mn. perytecja – rodzaj owocnika u grzybów, zazwyczaj o kulistym, gruszkowatym lub butelkowatym kształcie, z otworem na szczycie[1]. Otwór ten nosi nazwę ostioli[2]. Perytecja występują głównie u workowców. Spotykane są w różnego rodzaju typach plech, najczęściej jednak w plechach skorupiastych. Znajdują się na górnej powierzchni plechy i wyglądają jak drobne brodaweczki lub punkciki[3].

Przekrój perytecjum z workami
Schemat budowy częściowo zanurzonego w plesze perytecjum porostów:
1 – kora górna,
2 – warstwa glonów,
3 – rdzeń,
4 – inwolukrelum,
5 – ostiola,
6 – peryfizy,
7 – parafizy,
8 – worki z zarodnikami,
9 – ekscypulum

Najczęściej otocznie są zagłębione w splocie wegetatywnych strzępek, czasami jednak mogą wyodrębniać się na zewnątrz od reszty grzybni. Taka wystająca na zewnątrz część perytecjum to egzotecjum. Wnętrze perytecjum wypełnia warstwa rozrodcza zwana hymenium. Znajdują się w niej worki (ascus) przedzielone wstawkami (parafizami). Powstają w nich zarodniki (sporus), zazwyczaj w jednym worku powstaje 8 zarodników. W górnej części perytecjum, przy ostioli, u wielu gatunków grzybów występują od wewnątrz dodatkowe wstawki zwane peryfizami Perytecjum otoczone jest osłonką zwaną ekscypulum, oprócz niej u niektórych gatunków grzybów występuje jeszcze dodatkowa, zwykle częściowa osłona inwolukrelum[3]. U niektórych pasożytniczych grzybów perytecja powstają wewnątrz tkanek gospodarza, na którym pasożytuje grzyb[4][2].

Perytecja często są zagłębione w dużej liczbie w zbitej grzybni, tworząc rodzaj zbiorowego owocnika, jak np. u próchnilca maczugowatego (Xylarium polymorpha). Taką zbitą grzybnię z licznymi otworami perytecjów nazywa się podkładką lub stromą[1].

Dojrzałe zarodniki wydostają się z perytecjum przez otworek na jego szczycie (ostiolę). Powstają w wyniku rozmnażania płciowego, mają haploidalną liczbę chromosomów i nazywają się askosporami[4].

Przypisy

edytuj
  1. a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
  2. a b Hanna Wójciak, Porosty, mszaki, paprotniki, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, ISBN 978-83-7073-552-4.
  3. a b Grzegorz Gajkowski. Świat porostów [online] [dostęp 2015-03-29] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-14].
  4. a b Edmund Malinowski, Anatomia roślin, Warszawa: PWN, 1966.