Pałac w Prośnie
Pałac w Prośnie (Pałac rodu von Eulenburg) – pałac wraz z zespołem parkowym i zabudowaniami gospodarczymi znajdujący się we wsi Prosna w gminie Korsze w powiecie kętrzyńskim w województwie warmińsko-mazurskim. Pierwotnie wybudowany w latach 1610-1620 jako siedziba pruskiego rodu szlacheckiego von Eulenburg, linii z Prosny, a po gruntownej modernizacji w II połowie XIX wieku przebudowany na styl negotycki.
 nr rej. dec z 13.09.1949 oraz 799 z 9.09.1968[1]
| |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt |
Józef Naronowicz-Naroński (przebudowa 1667) |
| Rozpoczęcie budowy |
1610 |
| Ukończenie budowy |
1620 |
| Ważniejsze przebudowy |
1667 (przebudowa barokowa), 1860- 1875 (przebudowa neogotycka) |
| Pierwszy właściciel |
ród von Eulenburg, linia Prosna |
Położenie na mapie gminy Korsze  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kętrzyńskiego  | |
 54°14′09,97″N 21°04′40,08″E/54,236103 21,077800
| |
Położenie
edytujPałac położony jest we wsi Prosna około 10 km na północny zachód od Korsz, 32 km od Kętrzyna i 22 km na wschód od Bartoszyc. Znajduje się przy lokalnej drodze z Sępopola do Glitajn k.Korsz oraz niedaleko drogi wojewódzkiej nr 590 na odcinku Korsze- Barciany i drogi wojewódzkiej nr 592 na odcinku Bartoszyce-Kętrzyn.
Historia
edytujProsna została założona jeszcze w średniowieczu, gdy w grudniu 1376 Wielki Mistrz Krzyżacki Winrich von Kniprode wydał dokument lokujący, na 5 włókach ziemi na prawie chełmińskim, wieś Prassen[2]. Natomiast z rodem von Eulenburg związana jest nieco później i poprzez pobliskie, odległe o 2 km i oddzielone rzeką Guber, Sątoczno. Mocą decyzji Wielkiego Mistrza von Plauena z 1486 za zasługi dla zakonu na tereny Galindii przybywają przodkowie Eulenburgów[3]. Pierwotnie znani pod nazwiskiem Illeburg (pisownia nazwiska na obecną zmieniona w XVI wieku[2]) osiedlają się w Galinach, Skandawie i Wykach (dawne Wicken obecnie na terytorium obwodu królewieckiego)[3].
W 1490 a według innych źródeł w 1520, Botho Eulenburg ożenił się z Anną Vogt von Ammerthal, jedyną córką osiadłego w Sątocznie, a przybyłego ze Szwabii rycerza Albrechta[2]. Botho, dzięki zamianie dóbr skandawskich stał się posiadaczem leżącej nieopodal Sątoczna Prosny, a po śmierci Albrechta uzyskał również prawo do samego Sątoczna i patronatu nad miejscowym kościołem[2]. Eulenburgowie po krótkim pobycie w Sątocznie, pod koniec XVI wieku przenoszą swoją siedzibę rodową do Prosny. Stało się to prawdopodobnie na skutek licznych pożarów (1580, 1586 i 1593), po których Sątoczno utraciło prawa miejskie i na powrót stało się wsią[2].
Brak jest natomiast informacji na temat siedziby Eulenburgów z tamtego okresu. Pierwsze dostępne informacje mówią o budowli wzniesionej w latach 1610-1620 przez starostę Pisza Botho Albrechta I[2], jednakże jej wygląd również pozostaje nieznany. Więcej wiadomo dopiero o pałacu po kolejnej przebudowie.
W 1667 roku, na zlecenie ówczesnego właściciela majątku Jerzego Fryderyka - starosty ryńskiego, architekt Józef Naronowicz-Naroński wznosi nowe barokowe założenie pałacowe[2]. Był to pałac o wyraźnie rysującym się korpusie głównym budynku, który był zdobiony trzema naczółkami i spadzistym dachem. Ponadto w zakolu rzeki Guber umiejscowiony był park krajobrazowy, a w południowo-wschodniej części założenia liczne budynki gospodarcze[2].
Dla potrzeb majątku von Eulenburgów do założeń pałacowych i otoczenia gospodarczego na przestrzeni lat wznoszono liczne budynki jak wybudowana w 1737 roku stajnia o konstrukcji szachulcowej wraz ze spichlerzem czy pochodząca z 1886[1] kuźnia[4]. Szacuje się, iż w 1913 majątek rodu miał powierzchnię 3036 ha ziemi i obejmował m.in.: kilka wsi, liczne folwarki, mleczarnie, cegielnie czy młyny[4].
Sam płac w niezmienionej formie przetrwał jako główna siedziba rodu aż do II połowy XIX wieku. Wtedy to, w latach 1860- 1875, na zlecenie Ryszarda Botho von Eulenburga (1838–1909), dokonano przebudowy, w modnym ówcześnie, stylu neogotyckim[2]. Efektem była budowla bardziej przypominająca zamek niż rodową rezydencję szlachty. Wzniesiona z czerwonej cegły klinkierowej budowla posiadała liczne wieże i sterczyny[5], a w środku panował przepych[2].
Na początku XX wieku właścicielem majątku był syn Ryszarda, lokalny działacz Fryderyk (1874–1937), który zginął w wypadku samochodowym. Po nim pałac przejął jego syn Mortimer (1905–1994). Był on ostatnim właścicielem Prosny, który pod koniec wojny dostał się do niewoli radzieckiej, skąd w 1946 wrócił do Niemiec. Podczas ofensywy Armii Czerwonej na Prusy Wschodnie w styczniu 1945, majątek zajęli Rosjanie. Stacjonowali tu do 1946 roku, cały ruchomy majątek został rozkradziony a wnętrza i pałac zdewastowane. Pozostały jedynie szafy biblioteczne i kilka zniszczonych mebli[2]. Ocenia się, iż w 1948 pałac był zniszczony w 50%[6].
W okresie powojennym, kompleks zarządzany przez PGR pozbawiony był podstawowej konserwacji technicznej i popadł w ruinę. Obecnie przy pozostałościach pałacu wciąż znajduje się pochodząca z 1737 stajnia ze spichlerzem wzniesiona w technice tzw. muru pruskiego oraz schodkowa kuźnia. Aktualnie, zarówno pałac, z którego zachowały się tylko elewacje, jak i park krajobrazowy czy budynki gospodarcze znajdują się w bardzo złym stanie.
Architektura
edytuj
Zespół pałacowy składa się z pozostałości pałacu, krajobrazowego parku angielskiego i licznych zabudowań gospodarczych.
Sam pałac leży w zakolu rzeki Guber i został założony na planie zbliżonym do litery L[4]. Jest to neogotycka budowla, powstała w wyniku przebudowy barokowego założenia pod koniec XIX wieku. Charakteryzuje się nieregularną bryłą przypominającą zamek. Zachowały się jedynie elewacje budynku, która wyłożona jest czerwoną klinkierowa cegłą, uzupełnioną charakterystycznymi łukowatymi oknami[4]. Przy budynku, obok licznych pozostałości po neogotyckich pinaklach, znajduje się wysoka, ceglana, górująca nad założeniem, czworoboczna wieża widokowa. Przy wieży natomiast znajduje się cylindryczna klatka schodowa i pozostałości po arkadowej galeryjce[4]. Cały korpus pałacu był bogaty w liczne detale i zdobienia, jak balustrady, galerie czy kute stalowe kraty, które wykonane były z niezwykłą starannością[4]. W ruinach założenia znajduje się także częściowo zasypana piwnica.
Przy pałacu, w zakolu rzeki, znajdował się krajobrazowy ogród w stylu angielskim. Park, którego już nieliczne dzisiaj 200-letnie pozostałości otaczają założenie, bogaty był w kasztanowce, dęby, więzy, lipy czy jesiony. Zachował się w nim także fragment kamiennej groty nad rzeką[4].
Powojenny epizod
edytujWedług wspomnień Cecylii Vetulani i powojennych mieszkańców wsi Prosna, w 1947 na terenie założenia pałacowego miało miejsce tajemnicze wydarzenie. Nocą, wraz z grupą uzbrojonych ludzi, pod pałac przyjechała ciężarówka. Przeszukali pałac, a następnie wynieśli z niego liczne przedmioty. Według pracowników były to słoje, konserwy oraz liczne pakunki których przeznaczenia nie znano. Po zdarzeniu, w piwnicach pałacu odnaleziono opróżnioną skrytkę, która dotychczas pozostawała zamurowaną piwnicą[2].
Zabytek
edytujW skład zespołu pałacowego w Prośnie wchodzą obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych[1]:
- ruina pałacu (nr rej.: dec z 13.09.1949 oraz 799 z 9.09.1968),
- stajnia szachulcowa z XVIII w. (nr rej.: 797 z 12.09.1968),
- park z przełomu XVIII i XIX w. (nr rej.: 3516 z 5.03.1981),
- kuźnia z 1886 r. (nr rej.: 2497 z 15.02.2001)
- płatkarnia z 1907 r. (nr rej.: 2498 z 15.02.2001).
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 78 [dostęp 2015-09-29].
- ↑ a b c d e f g h i j k l Prosna. [w:] Korsze- Miasteczko na Mazurach [on-line]. [dostęp 2009-08-30]. (pol.).
- ↑ a b Pałac w Galinach. [w:] Majątek Galiny [on-line]. [dostęp 2009-08-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (11 listopada 2011)]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g Majewski: Pałace Prus Wschodnich. [w:] Biuletyn Kulturalny 34 (178) MSZ [on-line]. [dostęp 2009-08-31]. (pol.).
- ↑ Prosna Pałac Neogotycki. [w:] Zamki w Polsce/Pałace i dwory [on-line]. [dostęp 2009-08-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (21 lutego 2009)]. (pol.).
- ↑ Pałace i dwory powiatu kętrzyńskiego - wartości historyczne i kulturowe. [w:] Muzeum w Kętrzynie [on-line]. [dostęp 2009-08-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (18 lipca 2004)]. (pol.).