Otwórz menu główne
Wikipedia

Parlament (Ancien Régime)

Łoże sprawiedliwości króla Karola VII w parlamencie paryskim, 1450 r.; iluminacja Jeana Fouqueta

Parlament, parlamenty (fr. parlement) – szereg instytucji sądowniczych we Francji ancien régime'u, z których najbardziej znacząca mieściła się w Paryżu. Pełniły rolę sądów suwerena, a od 1661 r. sądów najwyższych. Posiadały także uprawnienia z zakresu władztwa politycznego i administracyjnego.

HistoriaEdytuj

W państwie Kapetyngów tzw. kuria (łac. Curia Regis – rada królewska), złożona zasadniczo ze wszystkich wasali króla Francji, doradzała w zarządzie wszelkimi sprawami państwa. Rozwój władzy króla doprowadził do podwyższenia poziomu kompetencji (do kurii wprowadzano wykształconych przedstawicieli niższej szlachty) i rozdziału jednolitego dotychczas organu na trzy osobne: ścisłą radę królewską (fr. conseil du roi) dla spraw politycznych, izbę obrachunkową (fr. chambre des comptes) dla spraw skarbowych i parlament (fr. parlement – miejsce, gdzie się rozmawia) dla wymiaru sprawiedliwości. Powstały w ten sposób parlament paryski swą jurysdykcją obejmował całe królestwo aż do XV w. Zanim ordonans z 11 marca 1345 r. definitywnie ustalił jego organizację, w 1319 r. ze składu wykluczono sędziów niezawodowych.

Od 1422 r. zaczęto tworzyć nowe parlamenty przejmujące jurysdykcję na obszarze odpowiednich lenn: w Tuluzie, Bordeaux i z czasem także w innych wielkich lennach królewskich. Do XVIII w. utworzono w sumie trzynaście takich instytucji.

Parlamenty stanowiły tradycyjną podporę monarchii przeciw papiestwu i stawały w obronie niezależnego kościoła gallikańskiego. W czasie wojen hugenockich sprzeciwiały się wprowadzeniu we Francji zwiększającej uprawnienia papieża reformy trydenckiej. Pod koniec XVI w. Henryk IV Burbon stworzył równoległe dla dotychczas istniejących, lojalne monarsze parlamenty. „Nowy” parlament paryski usytuowano w Tours. Z czasem członkowie „starych” parlamentów poczęli przechodzić do nowo utworzonych odpowiedników.

Prawa rejestracji ustaw i remonstracji przysługujące parlamentom, zwłaszcza zaś paryskiemu, umożliwiały częściową kontrolę nad sprawami monarchii. W latach 1648-1652, podczas frondy chłopskiej, parlament paryski zyskał prawo kontroli finansów królestwa. W 1673 r. Ludwik XIV zniósł uprawnienia parlamentów do dyskusji nad projektami edyktów, tym samym ograniczając ich wpływ na rządy. Po śmierci „Króla Słońce” w 1715 r. parlamenty wynegocjowały ponownie prawo remonstrancji z regentem Filipem Orleańskim, w zamian kasując ograniczający prawa regencji testament Ludwika XIV.

Od 1750 r. parlamenty blokowały reformy władzy królewskiej, jak np. wprowadzenie zasady równości podatkowej. Dlatego też Ludwik XV zdecydował się ograniczyć ich działalność. W 1771 r. nowo mianowany kanclerz de Maupeou zlikwidował uprawnienia polityczne parlamentów, przekształcając je w sześć rad najwyższych (conseils supérieurs). Wkrótce jednak, w 1774 r., Ludwik XVI za radą hrabiego de Maurepas, autora maksymy „Bez parlamentu, nici z monarchii” (Sans parlement, point de monarchie), przywrócił dawną ich organizację. Co więcej, odtąd król zawsze wycofywał się przed opozycją w parlamentach. Tym sposobem odegrały one ważną rolę w agitacji przedrewolucyjnej lat osiemdziesiątych XVIII w. Popierane przez lud, któremu jawiły się jako przeciwnicy monarszego despotyzmu, de facto jednak sprzeciwiając się wszelkiej jego reformie, padły pierwszą ofiarą rewolucji – od 1790 r. parlamenty zastąpili sędziowie wybierani i powoływani przez państwo.

Skład osobowyEdytuj

W skład parlamentów wchodzili urzędnicy – dziedziczni właściciele swoich urzędów, wykształceni prawniczo przedstawiciele szlachty sukni (noblesse de robe). Ordonans z 11 marca 1345 r. wydzielił w parlamencie paryskim trzy izby: Wielką Izbę, zw. izbą kobierców, Izbę Dochodzeń oraz Izbę Skarg. Każda z nich obok zwyczajnych radców miała swoich przewodniczących. Izby wydzielano też na podstawie kryteriów przedmiotowych. I tak, dla spraw najważniejszych i politycznych funkcjonowała Wielka Izba, dla spraw kryminalnych Izba Wieżyczki, czy przykładowo dla spraw związanych ze sprzedażą ryb – Izba Połowów.

Rola sądowniczaEdytuj

Parlamenty pełniły rolę sądów apelacyjnych i kasacyjnych, jednocześnie cywilnych, karnych i administracyjnych, dla spraw stanu trzeciego. Jako trybunały pierwszej instancji działały w sprawach szlachty. W początkach swojego istnienia, realizując prawo do feudalnego sądu sprawowanego przez parów, Parlament rozpatrywał sprawy arystokracji jako Sąd Parów – z udziałem odpowiedniej liczby parów. Odnośnie wszystkich spraw toczących się przed parlamentami przysługiwało królowi rzadko wykorzystywane prawo ich wywołania przed radę królewską. Od XVII w. wyroki parlamentów mogły zostać skasowane przez królewską Radę Stron.

Rola ustawodawczaEdytuj

Parlamentom nie przysługiwała władza stricte prawodawcza, polegająca na stanowieniu nowych praw w monarchii. Ich uprawnienia miały charakter bardziej proceduralny:

  • Prawo syntezy orzecznictwa. Jako sądy wyższe (cours souveraines), czyli ostatniej instancji, parlamenty odgrywały rolę w ujednolicaniu orzecznictwa na terenie całej monarchii, obfitującej w partykularne systemy prawne. Obok wiążących konkretnie i indywidualnie rozstrzygnięć wpływających do parlamentów spraw, za pomocą wydawanych w połączonych izbach aktów generalnych zw. arrêts de règlement, spisywanych w formie artykułów, mogły one narzucać lokalnym jurysdykcjom własne szczegółowe rozwiązania prawne.
  • Prawo rejestracji. Do parlamentów należała kontrola legalności ordonansów, edyktów i deklaracji króla. Działając na długo jeszcze przed wykształceniem prawa pozytywnego, ograniczać mogła się ona jedynie do badania spójności z istniejącymi wcześniej prawami i zwyczajami. Po przeprowadzeniu takiej kontroli parlament dokonywał rejestracji nowego prawa w oficjalnym powszechnie dostępnym rejestrze. Była to więc forma regionalnej publikacji ustaw – z momentem opublikowania zyskiwały one moc prawną w okręgu przypisanym parlamentowi.
  • Prawo remonstracji. W trakcie kontroli ustaw przedłożonych przez króla parlamentom przysługiwała możliwość ich odsyłania wraz z komentarzem – remonstracji. Monarcha mógł uwzględnić propozycje parlamentu, bądź ponownie przesłać edykt tej samej treści w formie tzw. lettres de jussion. Gdy parlament dalej odmawiał rejestracji, projekt mógł nieprzerwanie krążyć między sądem a monarchą, do czasu gdy ten ostatni zdecydował się zasiąść w parlamencie w łożu sprawiedliwości, ewentualnie wydelegować w tym celu swojego przedstawiciela. Wówczas to rejestrowano prawo jako „wyraźny rozkaz króla w Parlamencie”. Tak też Henryk IV został zmuszony do osobistego stawiennictwa w każdym parlamencie dla dokonania rejestracji edyktu nantejskiego z 1598 r. Prawo remonstracji wykorzystywały parlamenty, by umacniać swoją rolę przeciwwagi dla woli monarszej, w konsekwencji zaś ośrodków quasi–opozycji.

Lista parlamentów ancien régime'uEdytuj

BibliografiaEdytuj

  • Émile Ducoudray, La Révolution française face au système judiciaire d’Ancien Régime, w: Annales historiques de la Révolution française, 27 kwietnia 2004, wersja online (fr.)
  • Pierre Goubert, L’Ancien Régime, t. 2 Les Pouvoirs, Armand Colin, Paryż 1973
  • Marcel Marion, Dictionnaire des institutions de la France aux XVIIe et XVIIIe siècle, A. et J. Picard, Paryż 2006
  • Hubert Méthivier, Le Siècle de Louis XIV, Presses universitaires de France, Paryż 1994
  • Roland Mousnier, Les Institutions de la France sous la monarchie absolue (1598–1789), Presses universitaires de France, Paryż 2005
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Parlament_(Ancien_Régime)&oldid=58073649”