Pełzakowica

choroba pasożytnicza

Pełzakowica, inaczej ameboza (łac. amoebosis, entamoebosis) – pasożytnicza choroba inwazyjna przewodu pokarmowego wywoływana przez pierwotniaka z rodziny EntamoebidaeEntamoeba histolytica. Choroba może mieć różny przebieg – od zakażenia bezobjawowego, poprzez zakażenie z różnie nasilonymi objawami klinicznymi (od łagodnej biegunki do dyzenterii), choroba przewlekła z przemiennymi okresami remisji i zaostrzeń, do postaci pozajelitowej z tworzeniem ropni. Nieleczona pełzakowica (szczególnie ostra postać jelitowa) może skończyć się zgonem.

Pełzakowica, Ameboza
Amoebosis
ilustracja
Klasyfikacje
ICD-10

A06

Cykl życia pasożyta

Epidemiologia

edytuj

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) notuje rocznie 40-50 milionów przypadków zachorowań spowodowanych przez tego pełzaka[1]. Jednocześnie rocznie notowanych jest ok. 100 000 zgonów spowodowanych zachorowaniem na pełzakowicę[1]. WHO ocenia, że ok. 10% populacji świata jest zarażona albo Entamoeba histolytica lub Entamoeba dispar; w zależności regionu geograficznego i stanu higieny w endemicznych regionach tropikalnych i subtropikalnych aktywnie zarażonych (wydalających cysty) jest od 1–40% ludności.

Droga zakażenia

edytuj

Człowiek jest głównym żywicielem i rezerwuarem E. histolytica.

Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą pokarmową, poprzez połknięcie cyst pierwotniaka wraz z pożywieniem. Cysty Entamoeba histolytica są oporne na stężenie chloru stosowanego w sieciach wodociągowych, stosunkowo długo mogą pozostawać na powierzchni owoców i warzyw jedzonych w postaci surowej[2]. Mimo iż pasożyt ten występuje na terenie całej kuli ziemskiej, szczególnie narażone na zakażenie są osoby podróżujące do obszarów endemicznych, czyli strefy tropikalnej oraz subtropikalnej.

Postacie choroby

edytuj
  • Bezobjawowe przewlekłe wydalanie cyst z kałem
  • Ostra pełzakowica jelitowa (czerwonka amebowa) – charakteryzująca się kolkowymi bólami brzucha, biegunką z dużą ilością śluzu oraz krwią w kale, nudnościami, wzdęciami oraz podwyższoną temperaturą ciała. Ze strony jamy brzusznej można zidentyfikować szeroki wachlarz objawów: od niewielkiej tkliwości do bardzo nasilonych bólów z objawami ogólnej toksemii. W morfologii krwi stwierdza się leukocytozę.
  • Przewlekła pełzakowica jelitowa – przypomina chorobę zapalną jelit manifestującą się okresową biegunką z domieszką krwi i śluzu, objawami nadwrażliwości jelit, chudnięciem, niedokrwistością, stanami podgorączkowymi.
  • Amoeboma (ziarniniaki w kątnicy, pełzakowy guz okrężnicy) – powstaje na tle przewlekłego pełzakowego zapalenia błony śluzowej. Może powodować niedrożność kątnicy, a w badaniach (fizykalnym i radiologicznym) dawać obraz podobny do raka kątnicy.
  • Ropień pełzakowy (pełzakowy ropień wątroby) – powstaje jako ropień przerzutowy z jelita grubego. Może wystąpić mimo braku wcześniejszych objawów jelitowych. Najczęściej tworzy się w wątrobie. Może wystąpić także w opłucnej, osierdziu, wszczepić się w uszkodzoną skórę brzucha lub krocza. Objawy to ból lub uczucie ucisku w okolicy ropnia, gorączka, dreszcze, osłabienie i utrata masy ciała.

Diagnostyka

edytuj
 
Czerwonka amebowa rozpoznana w wycinku z okrężnicy

W celu diagnostyki laboratoryjnej zakażenia pełzakiem czerwonki wykonuje się preparaty (bezpośrednie oraz barwione) kału, w których metodą mikroskopową poszukuje się cyst Entamoeba histolytica.

Do potwierdzenia zakażenia pełzakiem czerwonki konieczne jest również badanie materiału genetycznego pierwotniaka; wykazano bowiem, iż istnieją inne gatunki pełzaków: Entamoeba dispar i Entamoeba moschkovskii, które są morfologicznie i mikroskopowo identyczne z E. histolytica, lecz nie są patogenne i zakażenie nimi nie wymaga leczenia.

W Polsce badanie materiału genetycznego pierwotniaka (metodą PCR) wykonuje Zakład Parazytologii Instytutu Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego.

Pełzakowica w Polsce

edytuj

Każdy przypadek rozpoznania i leczenia pełzakowicy musi być zgłoszony do Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Osoby wracające do Polski po pobycie w krajach strefy tropikalnej i subtropikalnej obowiązkowo powinny wykonać badania parazytologiczne, m.in. w kierunku pełzakowicy[3]. W 2007 roku stwierdzono 19 przypadków pełzakowicy[4].

Leczenie

edytuj

W leczeniu wykorzystuje się obecnie związki chlorochiny, emetyny, hydroksychinoliny, pochodne imidazolowe (metronidazol, tynidazol), paromomycynę i inne leki przeciwpierwotniakowe. Czerwonkę pełzakową, nieczerwonkowy nieżyt jelita i ropnie pełzakowe leczy się tynidazolem doustnie. W przypadkach ostrych podaje się dehydroemetynę domięśniowo. W przypadkach jelitowych podejrzanych o dodatkowe zakażenie bakteryjne dodaje się tetracyklinę. W ropniach wątrobowych można dodatkowo stosować chlorochinę. Niektórzy uważają, iż duże ropnie wątrobowe wymagają opróżnienia przez nakłucie z uwagi na grożącą perforację lub zakażenie bakteryjne.

Zapobieganie

edytuj
  • Badania kału (szczególnie osób wyjeżdżającym i powracającym ze strefy tropikalnej i subtropikalnej).
  • Dezynfekcja urządzeń sanitarnych.
  • Przestrzeganie higieny osobistej.
  • Ochrona wody przed stycznością z odchodami (szamba z dala od wody pitnej).
  • Picie wody przegotowanej.
  • Ochrona przed muchami i innymi owadami, np. osami.

Rys historyczny

edytuj

Choroba znana już w starożytności. Pierwszy opisał ją jako chorobę śmiertelną Hipokrates[1] podając przypadek chorego z biegunką krwistą i gorączką. Następnie informacje o tej chorobie pojawiają się w Starym Testamencie oraz w pismach Huang Ti[1].

Klasyfikacja ICD10

edytuj
kod ICD10 nazwa choroby
ICD-10: A06 Pełzakowica, Ameboza
ICD-10: A06.0 Pełzakowa czerwonka ostra
ICD-10: A06.1 Pełzakowica jelitowa przewlekła
ICD-10: A06.4 Pełzakowy ropień wątroby

Przypisy

edytuj
  1. a b c d Mehmet Tanyuksel, William A. Petri Jr. Laboratory Diagnosis of Amebiasis. „Clin. Microbiol. Rev.”. 16(4), s. 713–729, 2003. 
  2. H. Stypułkowska-Misiurewicz. Dysentery and amoebiasis in Poland in 2006. „Przegl. Epidemiol.”. 62 (2), s. 267–274, 2008. PMID: 18807468. 
  3. Wiesław Magdzik, Danuta Naruszewicz-Lesiuk, Andrzej Zieliński: Choroby zakaźne i pasożytnicze. Epidemiologia i profilaktyka. Bielsko-Biała: α-medica press, 2004, s. 210. ISBN 83-88778-62-5.
  4. H. Stypułkowska-Misiurewicz. [Dysentery and amoebiasis in Poland in 2007]. „Przegl Epidemiol”. 63 (2), s. 207–211, 2009. PMID: 19799247. 

Bibliografia

edytuj
  • R. Kadłubowski: Zarys parazytologii lekarskiej. Podręcznik dla studentów. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1999. ISBN 83-200-2316-5.
  • Wiesław Magdzik, Danuta Naruszewicz-Lesiuk, Andrzej Zieliński: Choroby zakaźne i pasożytnicze. Epidemiologia i profilaktyka. Bielsko-Biała: α-medica press, 2004. ISBN 83-88778-62-5.
  • The Merck manual. Podręcznik diagnostyki i terapii. Wrocław: Urban & Partner, 2001, s. 1382, 1484–1486. ISBN 83-87944-42-4.
  • Barbara A. Bannister: Choroby zakaźne. Wrocław: Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, 1998, s. 178–179, 190–191. ISBN 83-85842-14-4.
  • Zdzisław Dziubek: Choroby zakaźne i pasożytnicze. Warszawa =: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003.