Sosna syberyjska

Sosna syberyjska (Pinus sibirica Du Tour) – gatunek drzewa iglastego z rodziny sosnowatych (Pinaceae). Nazywana także limbą syberyjską lub cedrem syberyjskim. Występuje w Azji – od 58°E w górach Ural na wschód do 126°E w Paśmie Stanowym w południowej Jakucji, oraz od miasta Igarka na 68°N w dolinie dolnego Jeniseju, na południe do 45°N w centralnej Mongolii. Obszar ten obejmuje chińskie prowincje: Heilongjiang, Mongolia Wewnętrzna, Sinciang.

Sosna syberyjska

Igły i szyszki, góry Ural
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	sosnowce
Rodzina	sosnowate
Rodzaj	sosna
Gatunek	sosna syberyjska
Nazwa systematyczna
Pinus sibirica Du Tour Nouv. Dict. Hist. Nat. 18:18. 1803
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
najmniejszej troski

Morfologia

Pokrój

Korona drzewa regularna i gęsta, początkowo stożkowata, z wiekiem staje się cylindryczna.

Młode pędy i szyszka nasienna, okaz z hodowli Ogrodu Botanicznego PAN w Warszawie

Pień

Osiąga wysokość 35 m, średnicę 1,8 m. U młodych drzew kora jest gładka, szarozielona, z wiekiem ciemnieje i pęka.

Liście

Igły zebrane po 5 na krótkopędach, zielononiebieskie, gęsto osadzone na gałązkach, długości 6–11 cm, lekko wygięte, sztywne.

Szyszki

Dojrzałe szyszki nasienne długości 5–8 cm, szerokości 3–5,5 cm, nasiona brązowe, długości 9–12 mm, szerokości 5–6 mm, bez skrzydełek (lub ze śladowym skrzydełkiem), otoczone twardą łupiną.

Biologia i ekologia

Drzewo iglaste, wolno rosnące, dożywa ok. 629 lat (Mongolia). Nasiona wytwarza późno, pomiędzy 15 a 25 rokiem życia, a egzemplarze zacienione nawet dopiero w wieku ok. 50 lat. Pylenie w kwietniu, nasiona dojrzewają we wrześniu i październiku następnego roku. Jedna wiązka przewodząca i 3 kanały żywiczne w liściu, przekrój poprzeczny prawie trójkątny.

Na północnych obszarach zasięgu rośnie na nizinach o żyznych, glinianych glebach, dobrze nawodnionych. Schodząc na południe porasta bardziej górzyste obszary, dochodząc do wysokości 1000–2400 m n.p.m. Tworzy jednogatunkowe drzewostany lub mieszane ze świerkiem syberyjskim (Picea obovata) i jodłą syberyjską (Abies sibirica) (tajga). Lubi miejsca nasłonecznione. Odporna na niskie temperatury i silne wiatry.

Nasiona roznoszone są głównie przez ptaki, najczęściej przez orzechówkę (Nucifraga caryocatactes).

Systematyka i zmienność

Synonimy: Pinus cembra L. var. sibirica (Du Tour) G. Don 1830, P. cembra subsp. sibirica (Du Tour) Krylov 1914, P. coronans Litv. 1913, P. hingganensis H.J. Zhang 1985, P. sibirica var. hingganensis (H.J. Zhang) Silba 1990.

Pozycja gatunku w obrębie rodzaju Pinus:

• podrodzaj Strobus
  • sekcja Quinquefoliae
    • podsekcja Strobus
      • gatunek P. sibirica

Przez niektórych systematyków klasyfikowana była jako odmiana lub podgatunek sosny limby (Pinus cembra). Populacje ze wschodnich krańców zasięgu traktowano jako osobny gatunek P. hingganensis.

Zagrożenia

Międzynarodowa organizacja IUCN przyznała temu gatunkowi kategorię zagrożenia LC (least concern), czyli jest gatunkiem najmniejszej troski, spośród gatunków niższego ryzyka.

W Chinach gatunek uznany za zagrożony.

Zastosowanie

Nasiona sosny syberyjskiej

Drzewo ozdobne

Sadzone w parkach i przydomowych ogródkach.

Surowiec drzewny

Drewno o żółtawoczerwonawej barwie, jest znacznie trwalsze niż sosny pospolitej, w szczególności gdy nie jest żywicowane. Znajduje zastosowanie głównie w meblarstwie i przy produkcji oklein.

Nasiona

Nasiona, nazywane popularnie "orzeszkami cedrowymi", są jadane na surowo. Bogate w tłuszcze, których zawierają od 60 do 70%, poza tym zawierają białko, pentozany, witaminy z grupy B oraz C i D. Wytłacza się z nich olej (tzw. olej cedrowy), który jest wykorzystywany w przemyśle spożywczym, medycynie oraz technice mikroskopowej (imersja).

Orzeszki cedrowe są wielkości ziarenek palonej kawy i podobnie wyglądają. W jednej szyszce jest około 50–70 gramów nasion. Oprócz tłuszczu zawierają wiele mikroelementów. Można z nich przyrządzić śmietanę, mleko i masło cedrowe. W tym celu należy obłupać je z cienkiej skórki, rozgnieść i zagotować z małą ilością wody. Po wystygnięciu otrzymana mikstura ma smak i konsystencję gęstej śmietany. Orzeszki spożywane na surowo mają zbliżony smak do nasion słonecznika.