Portal:Śródziemie/Artykuł miesiąca/2014

Zestawienie artykułów prezentowanych w Portalu Śródziemie w rubryce Artykuł miesiąca w 2014 roku.

Styczeń

Trzynastego grudnia 2013 roku miała miejsce światowa premiera drugiej części trylogii filmowej Hobbit, w reżyserii Petera Jacksona.

Preprodukcja tej adaptacji powieści J.R.R. Tolkiena, która miała składać się z dwóch obrazów, rozpoczęła się w sierpniu 2008 roku, nad scenariuszem pracowali Jackson, Fran Walsh, Philippa Boyens oraz Guillermo del Toro. Ten ostatni miał podjąć się reżyserii Hobbita, lecz po dwóch latach, z powodu opóźnień w produkcji, zrezygnował z tego. Ostatecznie jego miejsce zajął Jackson. Zdjęcia do filmów trwały od 21 marca 2011 roku do 6 lipca 2012 roku, jednak po podjęciu decyzji o zrealizowaniu Hobbita w trzech częściach, w lecie 2013 ekipa powróciła na plan i dokręciła pewną ilość scen.

Głównego bohatera, hobbita Bilba Bagginsa, zagrał Martin Freeman. Wśród reszty obsady znalazło się kilkoro aktorów grających te same role, co w ekranizacji Władcy Pierścieni, m.in. Ian McKellen, Andy Serkis, Ian Holm czy Hugo Weaving.

Luty

Rozwój quenyi przebiega od etapu prajęzyka wspólnego dla wszystkich języków elfów ze stworzonej przez Tolkiena mitologii Śródziemia do etapu osadzonego w czasie akcji Władcy Pierścieni. Quenya cechuje się złożoną morfologią, zawierającą zarówno cechy fleksyjne, jak i aglutynacyjne. W dużej mierze opiera się na wykorzystaniu zrostków; używa także przegłosu. W quenyi występuje bogata deklinacja i syntetyczna koniugacja. Liczba przypadków zmieniała się w ciągu tworzenia quenyi przez Tolkiena. Słownictwo było tworzone niezależnie od słownictwa znanych autorowi języków naturalnych – było raczej związane ze słownictwem innych języków Śródziemia. Pisarz uważał, że tło w postaci historii, poezji oraz pieśni daje Starodawnej Mowie, jak określano quenyę, przewagę nad innymi sztucznymi językami.

W mitologii Śródziemia quenyą posługiwali się Vanyarowie i Ñoldorowie mieszkający w Amanie. Na kontynencie Śródziemia quenya miała zabrzmieć po ucieczce Ñoldorów z Amanu. Tam – według mitologii – niedługo potem przestała funkcjonować jako mowa używana na co dzień, a przetrwała wśród Ñoldorów oraz Edainów jako język kultury elitarnej.

Marzec

Tengwar – system znaków do zapisu quenyi, wymyślony i opracowany przez Fëanora w Amanie.

Do Śródziemia trafił wraz z nim i pozostałymi Ñoldorami, którzy ścigali Morgotha po zatruciu Dwóch Drzew i kradzieży Silmarili.

W ciągu następnych stuleci tengwar upowszechniał się tak, że stosowano go nie tylko wśród elfów, ale i innych ludów Śródziemia. System ten z powodzeniem służył też zapisowi innych niż quenya języków, sindarinu, westronu a nawet Czarnej Mowy.

Tengwar jest prosty w zapisie, ponieważ składa się głównie z powtarzających się elementów – podstawowe litery składają się z rdzenia (telco: krótkiego, przedłużonego, bądź opuszczonego) i łuku (lúva: w prawo, lewo, podwójne), a połowa z nich ma jeszcze podkreślenie łuku. Spośród nich za podstawowe i pierwotne uważano te znajdujące się w pierwszym rzędzie od góry. Istnieją również litery dodatkowe o bardziej złożonej konstrukcji.

Kwiecień

Zapis w tengwarze fragmentu poematu Cynewulfa w tłumaczeniu na quenyę

Eärendil, bohater Pierwszej Ery, żeglarz i władca Arvernien, był półelfem, synem Tuora i Idril. Urodził się w Gondolinie, a po upadku królestwa, zamieszkał z rodzicami i innymi ocalałymi w u ujścia Sirionu. Poślubił córkę Diora, Elwingę. Ich synami byli Elrond i Elros.

Eärendil, na pokładzie statku Vingilot, często opuszczał Arvernien, żeglując po morzach i poszukując rodziców, którzy odpłynęli w nieznane. Jakkolwiek nie odnalazł ich, to dotarł do Amanu, gdzie stanął prze obliczem Valarów, by w imieniu elfów i ludzi błagać o pomoc przeciw Morgothowi. Nie było już mu dane wrócić do Śródziemia.

J.R.R. Tolkien zaczerpnął miano Eärendil ze staroangielskiego poematu Crist autorstwa Cynewulfa, a w stworzonym przez siebie języku quenya nadał mu znaczenie miłośnik morza.

Maj

Władca Pierścieni J.R.R. Tolkiena był powieścią na tyle obszerną, iż wydawca zdecydował się na podzielenie jej na trzy tomy. Pierwszy z nich otrzymał tytuł Drużyna Pierścienia.

Zawarto w nim dwie księgi, obejmujące akcję od urodzinowego przyjęcia Bilba Bagginsa po opuszczenie towarzyszy wyprawy przez Froda i Sama, którzy ruszają w stronę Mordoru.

Pierwsze wydanie pojawiało się w angielskim księgarniach 29 lipca 1954 roku. Pozytywnie przyjęli je m.in. C.S Lewis i W.H. Auden, natomiast najbardziej negatywnie ocenił tom Edmund Wilson.

Czerwiec

Trzecia i czwarta księga Władcy Pierścieni, zatytułowane Zdrada Isengardu i Podróż do Mordoru, zostały wydane w drugim tomie powieści – Dwie wieże. Ukazał się on po raz pierwszy 11 listopada 1954 roku w Wielkiej Brytanii.

Pierwotnie nie było ustalone, o które dwie wieże chodzi. Tolkien wybrał ostatecznie Barad-dûr i Orthank. W Dwóch wieżach czytelnik poznaje Rohirrimów, entów oraz Dúnedainów z Gondoru z Faramirem na czele.

W odróżnieniu od Drużyny Pierścienia, w Dwóch wieżach wątki nie są przedstawiane jeden po drugim, a równolegle. Tom Shippey zwrócił uwagę, że upodabnia to Dwie wieże do średniowiecznych romansów, z tą różnicą, że przeplatanie się wątków jest precyzyjnie wyznaczane przez mapę Śródziemia oraz chronologię dat.

Lipiec

„Dość mroczna epoka” – tak Tolkien w liście do M. Waldmana nazwał Drugą Erę. Zaczęła się wraz z ostatecznym pokonaniem Morgotha w Wojnie Gniewu, a skończyła pierwszym pokonaniem Saurona. Trwała 3441 lat słonecznych.

Na początku Drugiej Ery powstało królestwo Númenoru. Historia tego państwa-wyspy opowiada o jego drodze od pomyślnego, pokojowego rozwoju, przez zapanowanie nad częścią kontynentu Śródziemia, pokonanie armii Saurona i osiągnięcie największej potęgi w ówczesnym świecie do upadku pod falami morza.

Tymczasem po Wojnie Gniewu kontynent Śródziemia uległ znacznym zmianom. Powstały nowe królestwa elfów, takie jak Lindon, Eregion, Lothlórien i Leśne Królestwo. Sauron, który został w Śródziemiu, by naprawić wojenne zniszczenia i stworzyć tam drugi raj, występując pod imieniem Pana Darów przekonał elfów do wykucia Pierścieni Władzy. Około 100 lat później wykuł Jedyny Pierścień, co poskutkowało wybuchem wojny i ujawnieniem się „teokracji zła”. Pod koniec Drugiej Ery Sauron doprowadził do upadku Númenor, po czym Dúnedainowie przybyli do Śródziemia, gdzie założyli Arnor i Gondor, zawiązali z elfami Ostatni Sojusz i po dwunastu latach wojny pokonali Saurona.

Sierpień

Ithilien, „ogród Gondoru” i „kraina tysiąca źródeł”, region skąpany na srebrno w świetle księżyca, pachnąca kraina bujnej roślinności, było świadkiem wielu wojen. Z tego powodu pod koniec Trzeciej Ery jego jedynymi mieszkańcami byli Strażnicy Ithilien, partyzanci kryjący się w tajnych schronach takich jak Henneth Annûn, do którego można było wejść przez sztucznie utworzony wodospad. Nieopodal południowej granicy Ithilien wznosił się kurhan Haudh in Gwanûr, upamiętniający odsiecz Rohanu z 2885 roku Trzeciej Ery.

Pierwotnie kraina ta była domeną Isildura. Jej stolica, Minas Ithil, bliźniacza twierdza dla Minas Anor na zachodzie, została siedzibą Upiorów Pierścienia – od tego czasu zwano ją Minas Morgul. Z Ithilien pochodził ród Namiestników Gondoru, a po zjednoczeniu Gondoru i Arnoru księciem krainy został namiestnik króla Elessara, Faramir. Wtedy też Minas Morgul zburzono, a do Ithilien przybyli elfowie z Mrocznej Puszczy pod wodzą Legolasa. Pokój przyniósł tym ziemiom opinię jednego z najpiękniejszych miejsc w Śródziemiu.

Wrzesień

Rozwój quenyi przebiega od etapu prajęzyka wspólnego dla wszystkich języków elfów ze stworzonej przez Tolkiena mitologii Śródziemia do etapu osadzonego w czasie akcji Władcy Pierścieni. Quenya cechuje się złożoną morfologią, zawierającą zarówno cechy fleksyjne, jak i aglutynacyjne. W dużej mierze opiera się na wykorzystaniu zrostków; używa także przegłosu. W quenyi występuje bogata deklinacja i syntetyczna koniugacja. Liczba przypadków zmieniała się w ciągu tworzenia quenyi przez Tolkiena. Słownictwo było tworzone niezależnie od słownictwa znanych autorowi języków naturalnych – było raczej związane ze słownictwem innych języków Śródziemia. Pisarz uważał, że tło w postaci historii, poezji oraz pieśni daje Starodawnej Mowie, jak określano quenyę, przewagę nad innymi sztucznymi językami.

W mitologii Śródziemia quenyą posługiwali się Vanyarowie i Ñoldorowie mieszkający w Amanie. Na kontynencie Śródziemia quenya miała zabrzmieć po ucieczce Ñoldorów z Amanu. Tam – według mitologii – niedługo potem przestała funkcjonować jako mowa używana na co dzień, a przetrwała wśród Ñoldorów oraz Edainów jako język kultury elitarnej.

Październik

Nortowie – grupa plemion ludzi zamieszkujących Rhovanion spokrewnionych z Edainami, jednak w Drugiej Erze zamieszkujących kontynent Śródziemia, a nie Númenor.

W Trzeciej Erze odgrywali dość znaczącą rolę, związani bliskim sojuszem z królestwem Gondoru. Skutecznie wspierali wtedy to państwo w odpieraniu najazdów Easterlingów aż do czasu przybycia Woźników. Od Nortów wywodzili się Éothéodzi i Rohirrimowie.

Tworząc mitologię Śródziemia, Tolkien przypisał Nortom posługiwanie się najstarszym znanym językiem germańskim – gockim. Nortowie współpracowali z krasnoludami, którzy w efekcie przejęli „zewnętrzne” imiona, te, pod którymi są znani w dziełach Tolkiena.

Listopad

Bitwa na polach Pelennoru – jedna z najważniejszych batalii Wojny o Pierścień, stoczona 15 marca 3019 roku Trzeciej Ery między sprzymierzonymi wojskami Gondoru i Rohanu a armią Mordoru.

Miejscem tego wielkiego starcia był obszar Pelennoru, rozległego i ufortyfikowanego przedpola Minas Tirith, stolicy Gondoru. Bitwa miała bardzo dramatyczny przebieg, trwała cały dzień, a szala zwycięstwa kilkukrotnie wahała się na rzecz jednej lub drugiej strony.

W walce śmierć poniósł Théoden, władca Rohanu, jak również Wódz Nazgûli, który stał na czele sił Saurona. Okoliczności w jakich zginął upiór, zabity przez księżniczkę Éowinę i hobbita Merry’ego, były wypełnieniem przepowiedni elfa Glorfindela:

Nigdy już nie wróci do tej krainy. Zguba dosięgnie go daleko stąd, nieprędko i nie z ręki męża.

{{Cytat}} Brakujące pola: treść. Przestarzałe pola: 1.

W trylogii filmowej Władca Pierścieni, wyreżyserowanej przez Petera Jacksona, sceny bitwy na polach Pelennoru są jednymi z najbardziej widowiskowych fragmentów jej trzeciej części, Powrotu króla. Jednak przebieg filmowej batalii w pewnym stopniu odbiega od opisu z powieści.